Pirayə xanıma
- Maraqlı adamdı.
- Hə, maraqlı adamdı.
Konserv zavodundan
danışdımı sizə?
- Xeyr.
- Beş-altı il
bundan əvvəl
bir bolqarla
bir konserv zavodu açdı.
- Nə olsun?
- Heç...
Fəqət,
bu gecə
yenə ölülər aldı başına
bu lüks vaqonu...
- Siz Allah, başlamayın...
- Sözümü kəsməyin...
Onu sizə göstərimmi?
- Hikmət Alpərsoyun
yanında dayanıb,
eləmi?
- Bəli,
amma
masada özünə
yer eləyə bilmir.
- Budamı
özü-özünü öldürdü?
- Xeyr,
həkimə görə
məsələ intihardısa da,
məncə,
açıq-aşkar, öldürülmış...
- Xoş,
ürəyəyatan adamsınız.
- Təşəkkür edirəm.
- Bu
özünü öldürən,
yaxud öldürülən,
gəncdimi,
qocadımı?
- Gəncdi.
Fəqət,
haqqınız var -
bunu anlamaq
bir az zor.
Ölənin
çox zaman
bəlli olmur yaşı,
ayaqları qırılmışsa hələ,
qabırğaları bir-birinə
keçmişsə hələ,
başı dağılmışsa hələ!..
- Hündür
bir yerdən
yıxıldı demək?
- Elə oldu.
Hikmət Alpərsoyla
bolqarın konserv zavodunda
işləyirdi ölən.
Gündəlik alacağı
iyirmi beş
quruş idi,
iş vaxtı - on dörd saat.
- Rəzalət.
- Yox,
canım,
məsələyi-fəzləyi qiymət.
- Anlamadım.
- Bunu
öztürkcədə desəm də
anlamayacaqsınız,
Gələk
söhbətimizin ardına:
Səlim -
ölən adam
iyirmi beş quruşa
on dörd saat
işləmək istəmədi.
"Əlli quruş
və on saat" - dedi.
O biri işçilər də
bu fikirdəydilər.
Dərin,
fəlsəfi bir fikir deyil
əlbət,
fəqət
təhlükəlidir...
Və
buna görə
bolqarla Hikmət Alpərsoy
dərhal
polisə xəbər verdilər.
Dərhal gəldi polis.
On nəfəri
ədliyyə idarəsinə apardılar -
dördü - qadın
altısı - kişi...
doqquzu - dəstə başı,
və
biri - Səlim kommunistdi.
Halbuki
kommunist deyildi Səlim.
Ağlından keçirməmişdi
kommunizmin nə olduğunu belə.
O,
sadəcə,
on səkkiz yaşında idi
və
iyirmi beş quruş yerinə
əlli quruş istəyirdi
və
on dörd saat yerinə
on saat.
Polis
bu qənaətdə deyildi fəqət.
Yıxdılar Səlimi yerə,
ayağa qalxanda
önünü görmürdü artıq.
Bir də
yıxdılar Səlimi yerə,
ayağa qalxanda
ayağını yerə
basa bilirdi artıq.
Bir də
yıxdılar Səlimi yerə
ayağa qalxanda
səntirləyib yıxıldı,
qoluna girib,
bir qaranlıq
otağa apardılar.
Asdılar saçından
divara çalınmış bir mıxdan,
döşəməyə
yalnız ayaq barmaqlarının
ucu çatırdı.
Bir
tramvay keçdi küçədən
takka-tuq,
axşam əzanı oxunanda
açdılar
Səlimin saçlarını mıxdan.
Yenə
yıxdılar zavallını yerə,
ayağa qalxanda
bir pəncərə gördü uzaqda,
çox uzaqda,
pərdəsiz,
qaranlıq bir pəncərə...
Atdı özünü
pəncərəyə sarı,
şüşələr çilikləndi -
öncə
başı qeyb oldu,
sonra iki ayağı...
- Nə müdhiş şey...
qorxulu röya kimi...
- Şükür etdin ki,
o röyanı görən siz deyilsiniz.
- Bəs,
bütün bunları
necə öyrənə bildiniz,
Faiq bəy?
Adınız Faiqdi, deyilmi?
Siyah əlbisəlilərin əsməri güldü:
- Bəli,
bəndənizin adı Faiqdi.
Bunları
necə öyrəndiyimə gəlincə,
bir az maraq,
bir az dedi-qodu,
bir az da işimlə bağlı...
Polislərə baxan
klinikada həkim
idim o vaxt,
indi işləmirəm.
Bir müddət
bir səhra xəstəxanasında
Baş həkim də olmuşdum.
Və
bununla əlaqədar
sizə bir şey daha söyləsəm,
bir peşə sirrini
faş etmiş olmaram artıq.
Bu bizim sıradakı
masaya baxın.
Gördünüzmü?
Bir kişi, bir qadın.
Bəyaz, mavi, sarı.
Ancaq
gənc şimal tanrıları
bu qədər yaraşıqlı
ola bilər.
- Doğrudan da elədir.
Bunlar türk deyillər?
- Yox,
almandılar.
- Səfirlikdəndilərmi?
- Yox.
- Kişi komissiyonçu-filanmı?
- Yox.
- Artist olmasınlar?
- Yox, canım.
- Səyyah?
- Səyyah da deyillər.
- Yaxşı,
burda nə iş görürlər?
- Masalarına
diqqətlə baxsanız,
anlayacaqsınız.
- Orda
bir ölünümü
görəcəyik yenə?
- Bir deyil,
min,
iki min,
üç min ölünü...
Fəqət
sayı çoxaldıqca ölülərin
faciənin təsiri azalır.
Hələ
bir təyyarə bombardmanında
məhv olmuşlarsa əgər.
- Anlamadım.
- Halbuki məsələ
çox aydındı:
bu ölü çocuq,
bu ölü qadın,
bu ölü qoca:
əl-ələ verib,
iki şimal tanrısının
ətrafını saranlar
Roterdam bombardmanının
bəhrələrindəndir.
Və
o mavigözlü
iki bəyaz tanrı
işarə verdilər
"ölüm quşlarına"
ovlarını
daha yaxşı seçmələri üçün.
- Şairanə danışırsınız.
- Təəssüf ki,
hə.
Və
belə işə şeiriyyət qarışanda
gülünc olur,
üstəlik də,
bu cür şeiriyyət.
Amma
nə edə bilərik?
İnsan
dəhşətli şeylərlə dolur,
müdhiş iyrənir bir şeylərdən,
müdhiş hirslənir bir şeylərə.
gəl
gör ki,
ayağınızdan bağlanmısınız
durduğunuz yerə.
Qımıldana da bilmirsiniz.
O zaman
bitir laqqırtı,
bitir şairanəlik,
bitir lirik,
romantik duyğular.
Bizim də
masamızda bir ölü var,
bəyim,
nə
intihar etmiş,
nə
qətlə yetirilmiş,
nə
bombardmanda öldürülmüş...
Durmadan danışır
və
yerə qoymur əlindən
bal kimi şərabı -
hər şeyə rəğmən
məmnundu özü-özündən...
- Mənmi?
- Yox, mən…
Ay işığında
qaranlıq bir vağzala girdi
qapqara bir qatar.
Siyah əlbisəlilərin sarışını
baxdı pəncərədən -
insanlar
ümidsiz və təlaşlı idilər,
sanki
bir şeylər danışırdılar
fısıldaya-fısıldaya -
ölümə dair,
ayrılığa dair,
sabahsız gecələrə dair...
Və
səmada şıkır-şıkır
Ay olmasına rəğmən,
yerdə
relslər parıldamırdı.
Yalnız iki dirəkdə -
arxa yola çəkilmiş
açıq yük vaqonlarının üstündə
elektrik lampası yanırdı.
(Üzərinə
brezent çəkilmiş
yük vaqonlarında
silah-sursat olduğu bəlli idi.)
Vağzal
elə qaranlıq,
elə qarmaqarışıq idi ki,
yolcular
vaqonlarını və bir-birlərini
itirməkdən qorxaraq,
yüyürürdülər perronda.
Bir
qadın çığırtısı gəldi
restoran-vaqona qədər:
- Ay qız,
Xədicə, hardasan?
Siyah əlbisəlilərin sarışını
siyah əlbisəlilərin
əsmərindən soruşdu:
- Faiq bəy,
hara gedirsiniz?
- Mən
bir çöllüyə gedirəm,
sən də,
deyəsən, Əskişəhərə.
- Yer mənasında soruşmadım.
- Məlumdu.
Kovadis Domino?
- Bir roman adıdı,
eləmi, doktor Faiq bəy?
- Bəli.
- Zarafat eləyirsiniz?
- Yox canım.
- Mənim demək istədiyim,
doktor Faiq bəy,
dünən
sizin dediklərinizdi elə:
bu qaranlıq vağzal,
bu ümidsiz xəyal,
bu tuhaf məhzunluq,
içimdə
qəflətən qırılan bir şey -
sanki
bu gecə
hamımız öləcəyik,
mən,
siz,
bütün insanlar
və
bu qaranlıq vağzal.
Yəni,
bir tərəfdən
öz acım
doldu içimə,
bir tərəfdən də
bütün insanların…
Yəni,
belə bir şey
ilk dəfə gəlir başıma,
yəni,
ilk dəfə düşünürəm,
yəni,
gerçəkdən də
ilk dəfə düşünürəm:
bu dünyada
məndən başqa da
insanların yaşadığını.
Yəni,
laf olsun deyə deyil,
yəni,
həqiqət olsun deyə deyil,
birdən-birə
dərimin üstündə
hiss edirmiş kimi,
əlimlə tuturmuş kimi
düşünürəm.
Buna nə deyirsiniz?
- Duydunuz: doğrudur,
düşündünüz: bəlkə də,
anladınız:
düzü, zənn etmirəm.
Həm də
nə olacaq
anlasanız belə -
unudacaqsınız -
bir andı,
gəldi keçdi,
yaxud keçmək üzrədir.
Keçməsə də
keçdiyinə alışacaqsınız.
alışdınızmı, məsələ bitdi.
Alışqanlıq
qaytarır əski yerinə
heç bir şey duymamış,
düşünməmiş,
anlamamış
olmanın rahatlığını.
Əvvəlkinə görə
bəlkə miskin bir rahatlıqdı,
amma
yenə də rahatlıqdı…
- Haqlısınız, Faiq bəy.
Lakin…
- Lakin haraya gedirik, eləmi?
- Bəli, haraya gedirik?
Dünya haraya gedir belə?
- Məncə,
bunu anlamaq üçün
Bay…
- Şekib Aytuna…
Bay Şekib Aytuna…
- Məncə,
bunu anlamaq üçün
Bay Şekib Aytuna…
Soyadınızı özünüzmü seçdiniz?
- Xeyr, müdirim.
- Gözəl seçmiş.
Məncə,
bunu anlamaq üçün
hardan gəlib
harda olduğumuzu
anlamamız lazımdır.
- Çox doğrudur…
- Çox doğrudur,
siz,
mən
anlayıb da
nə edəcəyik?
- Bəli.
- Bəli.
- Bəli,
bir sonu olmayan yol,
bir…
Fikir verdinizmi,
Bay Şekib Aytuna,
mən
dünən
sizi dinlərkən
anladım ki,
biz ziyalılar
həp
bir-birimiz kimi danışırıq -
eyni rəngli cümlələrlə,
eyni ədalarla -
qəribə deyilmi?
- Bilmirəm…
- Sıxıntınız keçdimi,
Bay Şekib Aytuna?
- Keçmək üzrədir?
- Çox gözəl.
Evlisinizmi?
- Subayam.
- Subaylıq sultanlıqdır.
- Nişanlıyam,
doktor Faiq bəy.
- Təbrik edirəm.
Bir şərab?
- Sağ olsun, mən…
- İçkiylə aranız yoxdu…
- Bəli,
içəndə, pis təsir eləyir.
- Zatən,
qədərindən çox olan
hər şey zərərdir…
Ay işığında
lokomotivi buxarlana-buxarlana
qaranlıq vağzaldan
çıxdı Anadolu sürət qatarı.
Restoran-vaqon.
Mətbəx.
Baş aşpaz Mahmud Aşər
qarson Mustafa ilə danışır:
- Ankarapalasa,
yavrum, Ankarapalasa
Kaliforniyadan alma gəlirdi,
yavrum,
Kaliforniyadan
alma gəlirdi,
təyyarə ilə Parisə,
Parisdən bizə.
Sən
Kaliforniya alması
gördünmü heç?
- Yox.
Kaliforniya almaları,
yavrum, iri, qırmızı olurlar,
həm də
hamısı bir boyda,
dəzgahdan çıxmış
kürə kimi,
məsələn.
- Bizim almaları
bəyənməzdiniz demək?
- Qətiyyən,
bəyənməzdik!
Yaxına qoymazdı
ən seçmə
Amasya almalarını
Mösyü Fernan.
- O nəçi idi ki?
- Necə nəçi idi ki?
- Adını da olsa,
eşitməmisən?
- Eşitməmişəm.
- Vayy… Yazıq sənin gününə.
Hələ özünə
qarson da deyirsən?
- Yaxşı da…
Sən bir başa sal:
kimdi bu Mösyü Fernan?
- Mösyü Fernan, ustadımızdı.
Gavur olmasaydı,
pirimizdi deyərdim.
Parisdən gətirtdilər onu,
aşpazların
Baş məsləhətçisi idi,
həm də
ərkani-hərb,
yüksək rütbəli zabit.
Ayda
səkkiz yüz dollar alırdı
Ankarapalazdan,
yavrum, səkkiz yüz dollar.
Amma
halal olsun,
kişi
həm dərin bilikli idi,
həm də sənətkar.
Həftədəbir
fransız səfir -
Kont di Şanıbürün
gələrdi yanına,
mətbəxə qədər…
- Nədən danışardılar?
- Anladığım qədər -
turşulardan.
Bildiyin kimi,
firəng tərzində
hazırlanmış yemək:
turşu demək.
Biz Ankarapalasda,
yavrum,
bir turşular hazırladıq… -
sos qran di vünür -
Türkiyədə
bir başqa yerdə
rast gələ bilməzsən.
Amma
turuf deyilən
bir cür qara göbələk
lazımdır buna,
torpağın altında yetişirmiş,
fransızlar
donuzlara, sırf bu iş üçün
təlim görmüş tərbiyəli
donuzlara tapdırıb,
çıxarırlarmış bunu.
Bizə
turuf göbələyi
Parisdən gəlirdi, yavrum,
qutuların içində.
- Burda yetişmir demək…
- Qətiyyən!
həmin növ yetişmir.
Eşitdik ki,
Konyada becərmək istəyiblər,
hətta,
donuzların əvəzinə
köpəklərdən istifadə ediblər.
Amma
çəkdikləri zəhmət
hədər gedib -
turuf dediyin
qara göbələk
Konyada yerdən ağappaq çıxıb...
Ardı var...
Hazırladı: Dilsuz
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
