Pirayə xanıma
Burhan Özedar
1925-dən
1934-ə kimi
800 kilometr uzunluğunda
dəmiryol xətti
inşa etdirdi.
1935-də
film çəkmək
keçdi ağlından,
sivaslı Əhməd paşaya dair.
1936-da
dəmir soba
fabrikası qurdu.
Elə
həmin ildə
sivaslı Əhməd paşanın
həyatından bəhs edən kitabın
ilk nüsxələrini nəşr etdirdi.
1937-də
mədən açdı
Ərzurum dağlarında,
1938-də vaqon zavodu...
1939-da
oğlu Berlindən qayıtdı,
mühəndis kimi.
1940-da
arvadını,
qızını
Sivasa -
gözdən-könüldən uzaq,
eyni zamanda,
təhlükəsiz yerə göndərdi.
Burhan Özedar içki içməzdi,
amma
haram şeylərə meyilli idi -
əyləncə yerlərinə,
məsələn, bala gedərdi,
arvad-uşağı getməsə belə...
Qızı
amerikan kollecində oxuyurdu,
başına
beretdən başqa
bir şey qoymurdu.
Burhan Özedar da
qızı kimi,
amerikan mallarına
həvəsli idi -
məsələn,
yalnız dollar yığırdı...
Və
bu il
yazdığı vəsiyyətnamədə
sərvətinin
yarısını ailəsinə,
yarısını xeyriyyə işlərinə
ayırmışdı.
Halbuki
1951-ci ildə
yazdığı vəsiyyətnamədə
sərvətinin
dörddə birini ailəsinə,
dörddə üçünü isə
xeyriyyə işləri üçün
nəzərdə tutmuşdu...
Bəzən onun
ən yaxınlarını belə
təəccübləndirəcək qədər
yalan demədiyi anlar olurdu.
Belə anlarda
sol gözünü
daha tez-tez qırpırdı,
ağlamağını
gizlətməyə çalışan
adamlar kimi...
Bir səhər
Baş mühəndisinin
otağına girib,
başladı söhbətə:
- Mən
vəsiyyətnaməmi dəyişdirdim.
kiməsə
hesab verməyə
borclu deyiləm.
Bu mənim şəxsi işimdir.
Bu işdə
heç kim
məndən hesab
sora bilməz,
cənabi-haqdan savayı.
Amma
insanlar qəribədir,
ya da
mən qəribəyəm,
bir şey tıxandı boğazıma,
deməsəm,
boğacaq məni:
böyük pulu
alnının təri ilə
qazana bilməzsən.
Başqalarını bilmirəm,
amma,
mənim pulumun özülündə
alın təri
deyilən şey yoxdu.
İlk vaxtdan
bu, ayan-bəyan,
məlum idi mənə,
sonra unutmağa başladım,
elə bil, yavaş-yavaş,
daha doğrusu,
sərf elədi unutmaq -
dünya budur:
insan
ayaqları üstə qalxır,
yeriyir,
çıxır yoxuşu,
sonra elə olur ki,
çıxdığı qına
bir daha dönüb baxmır.
Bizi
qanadlarına alıb,
yeddi qat yerin
dərinliyindən
çıxaran,
budumuzdan kəsdiyimiz
əti belə yeməyən,
saxlayıb,
axırda özümüzə qaytaran
Zümrüd quşunu
Qaf dağına
yetişər-yetişməz
unuduruq,
sanki
elə bu cür də olmalı imiş...
Belə-belə işlər, bəyim...
Zülmətdən
işıqlığa çıxdıqmı...
Hə,
nə deyəcəkdim,
dünən
iki usta
qəlibçi gəlmişdi,
yanına göndərdim,
bir
yaxşı-yaxşı
imtahan elə,
yarasalar,
işə al.
Hə,
bir də
atelyedə iş saatını
hər gün
beş dəqiqə uzat.
Haydı,
hələlik,
xoşca qal...
Və
o gün axşama qədər
sol gözü
açılıb-yumuldu
Burhan Özedarın,
islaq-islaq
və
ara vermədən...
Anadolu
sürət qatarına mindilər:
yola salınan böyük adam,
minbaşı,
millət vəkili
və həkim Təhsin,
bir də
Burhan Özedar.
Böyük adamı
yola salanlar
başlarını bir az da əydilər.
Və
Əhməd onbaşı hələ də
farağat vəziyyətində -
dimdik dayanmışdı.
Fəqət
belə düşünmürdü artıq:
"Hə,
dayan, həmşərim,
axırına çıxdıq..."
Vağzal saatında
on səkkizə
iki dəqiqə qalır.
Bir az aralıda
bir qadın dayanıb -
nə elə gözəl,
nə elə çirkin,
amma gözəlləşməyə meyilli,
nə elə gənc,
nə elə qoca,
amma gəncləşməyə meyilli,
gözləri dalğın,
fəqət
bu dalğınlıqda
qəlbin müqəddəs
istəyi var.
Aralandı
sımsıx sıxılmış
dodaqları,
müdhiş
bir şeyə
qərar vermişə
bənzəyir.
Dünəndən bəri
furqona şey-şüy yükləyən,
ara-sıra dayanıb
tərini silən
gənc hambala baxmaqdadır.
Dəliqanlının
beldən yuxarısı çılpaq,
bir az əvvəl
çıxarıb atmışdı köynəyini,
qolları əsmər,
əzələli, yoğun,
geniş köşkü tük içində,
dodaqları ətli,
qartalburun,
ağır kisələri
qucaqlarkən,
qaldırarkən havaya,
bədəni
yay kimi gərilirdi...
Bu hamballa
bir kərə yatmaq
və
bağıra-bağıra,
bir, on,
yüz,
min çocuq
doğmaq ondan:
əsmər,
qumral,
qızıl,
sarı...
Vağzal saatı
on doqquzu göstərirdi.
Tərpəndi Anadolu sürət qatarı...
Ərzincanda bir quş var,
Qanadında gümüş var.
Yarım getdi, gəlmədi,
Görən bunda nə iş var?
Axşam oldu, uca dağlar,
Uzaqlar seçilmir,
Könüldür, keçilmir.
Axşam oldu,
yandıra bilmədim şamımı.
Göy dağlar qaraldı, gəl.
Axşam düşdü, gün batdı.
Axşam düşdü
yenə qərib olana.
Axşam oldu, neyləyim?
Axşam oldu,
basdı məni qaramat,
Axşam oldu,
sevinməyin vaxtı keçdi.
Anadolu sürət qatarı
şütüyüb keçdi...
Ay doğar, aşmaq istər,
Qurd qızı yaşmaq istər,
Bu mənim qərib könlüm
Yara qovuşmaq istər.
Ay doğar ayan-ayan,
Ay doğar çini-mini.
Ay doğar, ayazlanar,
Ortalıq bəyazlanar.
Bəyazlandı ortalıq .
Şütüyür
Ayın altında
Anadolu sürət qatarı,
işıqların önünə
pərdələr çəkilib.
çöldən baxanda
mavi
bir şüşə kimi
görünür qaranlıq.
Halbuki
bir turunç şərbəti
rəngindədir içərisi
restoran-vaqonun.
Birinci masada
böyük adam əyləşib,
yanında minbaşı,
üzbəüzündə
Təhsinlə Burhan Özedar.
Burhan Özedar dedi:
- Kəndlilərə də,
fəhlələr kimi,
bir cür paltar
geyindirmək lazımdır,
ucuz,
saya,
möhkəm qumaşdan -
həm seçilsinlər,
həm də,
lütdülər həriflər...
Mən
bir layihə hazırladım,
sizin,
yəni, dövlətin
qumaş fabrikalarına.
Müşavirlərinizin
ağlına batmaya bilər,
siz bir ihalə açın,
xərcini boynuma götürərəm,
amma
qanun istəyirəm,
sərt qanun,
yoxsa,
bizim danqanaq lütlər
o paltarları geyinməyəcəklər -
qanun istəyirəm,
sərt qanun,
boyunduruq kimi,
tabe etsin
danqanaqları...
Millət vəkili,
həkim Təhsin
içki şüşəsinə uzatdı əlini.
Uzun,
incə qabda Qovaqlıdərə
şərabı.
Ankarada
bir macar
istehsal edir bunu.
Reyn şərablarına bənzəyir,
rəngi
açıq sarı,
yəni, altun sarısı -
ərimiş almaz kimi bir şey,
təsiri
yungül, incə,
seklə dömi sek arası...
Millət vəkili,
həkim Təhsin
büllur bakala süzdü şərabı
və
açıq havada
şəfəqin doğuşunu
seyr edirmiş kimi
seyr etdi bakalı.
Və
yumşaq səsində
istehzalı bir əda:
- Burhan bəyim, - dedi,
bu geyim işinə
çoxdan başlandı məncə -
Sümərbank,
yəni bizim,
yəni dövlətimizin
bir bankı tərəfindən.
- Sümərbankınkılar
bir qəpiyə dəyməz.
Kəndli alıb geyinmir.
Amma mənim dediyim...
- Anlayıram,
Burhan bəyim,
uniforma kimi
bir şey istəyirsiniz.
- Bəli.
Uniforma kimi möhkəm
və
məcburi geyiləcək bir şey.
Minbaşı -
altmış yaşlarında,
qısaboylu
və
incəcik səsini
qalınlaşdırmaq istəyən
bir insandı -
qarışdı sözə:
- Bir şeyə
hökmən diqqət edilməlidir,
əfəndilər,
xadimə
ilə zabiti
bir tutmaq olmaz...
Hər ikisi uniformada?
Gülməlidir...
Millət vəkili,
həkim Təhsin
büllur bakaldakı şərabdan
bir qurtum içdi:
- Bizim sahibkarlar
bu keyfiyyətdə
şərab istehsal edə
bilmirlər,
amma edəcəklər.
Hətta
Şato İkəmdən daha ləzzətlisini
istehsal edəcəklər.
Burhan Özedara sarı döndü:
- Sümərbankın əlbisələri
bəlkə mükəmməl deyil hələ,
amma olacaq.
Fəqət
bütün kəndlilərə
zorla bir cür
paltar geyindirmək
olmaz.
Burhan Özedar
sol gözünü
qırpmadan soruşdu:
- Niyə?
Bizə
şapkanı zorla geyindirmədilərmi?
- Orda zorla - inqilabdır,
burda zorla - irticadır.
Və
nədənsə,
iş adamlarımızda
bir inamsızlıq var
dövlətə,
Halbuki
dövlət onlara dəstək olur.
- Biz də ona dəstək oluruq -
millət vəkili,
həkim Təhsin
cavab vermək istəyərkən,
böyük adam
yavaşdan dedi:
- Bir məsələ qalmadı demək...
Amma,
elə bil,
nədənsə incimiş kimi
söylədi bunu.
Ürəyini
bir məhzunluq
bürüdü Təhsinin:
bir başqa
insan gəldi ağlına -
ölmüş,
bir başqa
süfrə gəldi ağlına -
dağılmış...
Düşündü Təhsin:
"Müzəffər
bir insandı ölən,
nəfsindən başqa
bir kimsəyə güvənməzdi.
Müəzzəm bir qumarbazdı.
Hökmlü,
dalaşqan
və hiyləgər idi,
insanlara yuxarıdan
aşağı baxardı.
Bu yerə
onun əli ilə -
əli pəncəli və ağır idi -
gəlməyimə rəğmən,
neçə kərə ölməsini istədim.
Düşündüm:
süfrəsi dağılınca,
üstümdəki zandan da
dağılacaq...
Öldü.
Dağıldı süfrəsi.
Müsafirlərini də
yanında dəfn etdilər,
dəfn etdilər
qəlblərində
qürur hesab etdikləri
nə vardısa,
onunla bərabər...
Mən
nə qədər qoca olduğumu
onun öldüyü gün anladım."
Boşqabına
göbələkli balıq qoydu Təhsin
və
qızarmış çörəyin
üstündəki əti kəsərkən
böyük adama baxıb düşündü:
"Bu niyə onun kimi deyil?
Yaxın dost idilər.
İşə bir vaxtda
başlamışdılar.
İndi
necə iztirab çəkir,
bilirəm.
Hamımızdan,
bütün dünyadan küsüb.
Artıq
bir kimsəyə
nə yaxşılığının,
nə pisliyinin
dəyməsini istəmir.
Nə qorxunc şeymiş etinasızlıq.
Qapqara
bir qurd qımıldanır
bu pəmbə,
bəyaz,
gombul bədənin içində.
Və
bunun ağrı-acısının
yalnız ona dəxli var.
Bizə nə?
Amma,
yenə də,
niyə müzəffər olmadı
bu adam?
Nəyi çatışmır?
Ağlı?
Cəsarəti?
Var-dövləti?
Bəlkə
lazım olduğu qədər
bişərəf deyil?"
Ardı var...
Hazırladı: Dilsuz
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
