Pirayə xanıma
Güldən daha gözəl,
daha rayihəli
Arnavutköy çiyələyinin
və
tənək yarpağına bükülü
barbunya lülə-kababının
ətri ilə gəlir
Heydərpaşa vağzalının
büfetinə bahar.
Buna rəğmən,
Həsən Şövkət
rakını
bir tək dilim
bəyaz pendirlə içirdi
və
saat
on səkkizi
otuz səkkiz dəqiqə keçirdi.
Dama-dama
süfrənin üstündə
əlləri titrəyirdi
Həsən Şövkətin,
amma
yenə də
gözü qədəhində idi,
ağlında isə
Anatol Fransın
əsərlərindən birinin adı:
"Lö krim dö Silvestr Bonar".
Düşündü:
"Türkcəyə tərcümə etməli."
Düşündü:
"Tərcümə olunmuşmu,
görəsən?
Olunmuşsa,
onda,
nə zaman?"
Bilmir,
dəqiq bilmir:
məmləkətin
tanınmış ədiblərindən
oldu-olalı,
türkcə
öz yazılarından başqa
bir şey oxumadığı üçün.
"Lö krim dö Silvestr Bonar".
"Silvestr Bonarın suçu".
Adı gözəldir.
Suçu nə imiş,
əcəba?
Kimdir
Silvestr Bonar?
Deyəsən,
o kitabda
baş barmaq boyunda
bir adam var,
hətta
baş barmaqdan da kiçik...
Və
baş barmaq boyundakı
bu adam
Silvestr Bonarla
danışır:
Deyəsən,
şam işığında
və
deyəsən,
əlyazısı
latınca olan,
qırmızı,
meşin cildli
bir kitabın
üstünə çıxıb.
Bəlkə
bunda yox,
başqa bir romandadı
bu macəra?..
Həsən Şövkət düşünür,
gözləri qədəhində:
"Baş barmaq
boyundakı adam -
yəni, vicdanımız,
yəni,
qədəhimizlə
təkbaşımıza
qaldığımız zaman
şam işığında
bizimlə söhbət edən...
Budur,
mənim də
baş barmaq
boyundakı adamım -
eynən
mənim kimi qumral,
eynən
mənim kimi tıknaz -
hoppanıb oturub
qədəhimin dodaq yerində,
ayaqlarını da sallayıb,
kefi istədiyi kimi...
Əllərim belə titrəməsə,
Çəngəlin ucuyla
balaca toxunsam,
düşüb
qədəhin içində
boğular..."
Dişləri
görünməmiş qədər çürük,
səsi
görünməmiş qədər qalın
və
yuxuda anasını
ölmüş görən
bir uşaq kimi
içini çəkə-çəkə:
- Həsən Şövkət, - deyir -
Həsən Şövkət,
sən məhv olmuş bir insansan.
Bu kökə necə düşdün?
Kim səni bu hala saldı?
Nə vaxtdan bəri
bu vəziyyətdəsən?
Halbuki
bəziləri hardaydılar,
hara yüksəldilər?
İndi
onlar
əski bir xatirə kimi
əlini sıxırlar sənin,
amansız
bir mərhəmətlə
baxırlar üzünə.
Əlbət
onlar çoxdan unutdular,
Həsən Şövkət,
Belarus
və erməni pansionlarının
yanmış
zeytun yağı ilə
sidik qoxusunu,
indi
necə küstahlıqla
toxunurlar qadınlara,
indi
bütün nemətlərilə
dünya onlarındı artıq
və əbədiyyən
təfriqə yazmağa
məcbur deyillər
qəzetlərdə
lisə tələbləri ilə
gənc zabitlər üçün,
cəmi-cümlətanı
iki lirəyə,
üstəlik də,
əlli yaşlarında...
Amma
nəyə görə,
nəyə görə,
Həsən Şövkət?
Səndən ağıllı idilərmi?
Xeyr.
Savadlı idilərmi?
Xeyr.
Səndən
daha azmı xəbərçi,
səndən
daha azmı aravuran,
səndən
daha azmı
özlərinə məftun idilər?
Yox,
əsla yox!
Rəssam Mahmud belə
beş min lirə aldı
çəkdiyi bir portret
üçün.
Halbuki
səndən daha tənbəl,
səndən daha əyyaş idi.
Paxıllıq eləyirsənmi?
Bəlkə də.
Etiraf et.
Bəli,
paxıllıq edirsən,
hamısının
gəbərməsini istəyəcək qədər,
bir gündə
qəflətən,
məsələn,
bir qrip epidemiyasından...
Paxıllıq-filan
öz yerində,
amma
sən onlardan
əvvəl öləcəksən:
bilirsən,
bir böyrəyin çürüyüb...
Yaz gəldi,
Həsən Şövkət, yaz -
budaqların ucuna qədər qalxdı
torpaqdakı su...
Quş belə yuva qurdu,
quş qədər də olmadın,
Həsən Şövkət.
Tünlükdü perron.
Düz
saat on doqquzda tərpənəcək
Anadolu sürət qatarı.
Həsən Şövkət
qədəhinin üstündən
baxdı perrona,
Nuri Cəmili gördü.
Səyyar
kitab mağazasının
önündə dayanıb
nəsə oxuyur.
- Bax, - dedi Həsən Şövkət,
baş barmaq boyundakı adama -
Nuri Cəmilə.
Bağ evi tutmuş Suadiyədə,
Qazancı
yəqin ki,
beş yüz lirədən
aşağı deyil.
Bəlkə
alman səfirliyindən də
bir şey alır.
Yaşa,
Nuri Cəmil,
yaşa!
Sözsüz,
çoxdan unutmusan
bir avara,
bir ümidsiz,
bir pərişan
gecə yarısı
başımızın üstündə -
çox-çox yuxarıda
ulduzlara qarışdırıb
yalnızlığımızı,
Qalatadan dönərkən,
orda,
İş Bankasının qarşısında
rastlaşdığımız,
mən rakılı,
sən kokainli...
Sən - qəhr olası,
sən - topal...
Nuri Cəmil topal idi.
Nuri Cəmil
Həsən Şövkətin
baş barmaq boyundakı
bir adamla
söhbətindən xəbərsiz halda
böyük adamlara
məxsus bir tərzdə
siqaretini yandırdı.
Əlindəki kitabı
satıcıya qaytardı
və
lüks vaqona
minməkdə olan
Təhsinə baxdı -
birdən-birə
pis bir şey görmüş
adamlar kimi
bürüşdürdü üz-gözünü,
həm də,
hiss olunacaq dərəcədə.
Təhsin -
həkim və millət vəkili -
hələ
ətli, gilası
dodaqlarına yaraşan
simsiyah bığlı,
ala gözlərin
ən rənglisinə sahib,
uzunboylu,
göbəkli bir adamdı
və
Nuri Cəmilin
üzünü bürüşdürməsindən
xəbərsiz halda
lüks vaqona girdi.
Həsən Şövkət
qədəhini yuxarı qaldırdı.
Doğrudan da, yanında
onu bir dinləyən
varmış kimi
dedi:
- Bilirsənmi,
baş barmaq boyundakı adamım,
Nuri Cəmil çatlayacaq,
Təhsini qısqanır.
Sümsük topalın
gözü var,
bəlkə də, millət vəkilliyində,
həm də
hansı yollarla
bu işi görür,
bilirəm -
amma
yazdığı lətifələrdən deyil,
çox şükür,
onları oxumaqdan uzağam...
Məsələn,
siqareti nə cür çəkməsindən
bilirəm.
Almanların
hər zəfərində
qəlbi
bir Prussiya piyada alayının
davulu kimi vurur.
Mənim
Hitlerə bağışlamadığım
şey:
satıla bilmək
imkanı verməsidi
Nuri Cəmil kimilərinə
və üstəlik,
öhdəsindən
gələ bilməyəcəkləri
qədər müdhiş,
məhz müdhiş
arzularla doldurmasıdı
ürəklərini onların.
Zatən,
buna görə
bəlli edirlər hər şeyi
belə axmaqcasına,
belə həyasızcasına.
Necədi
öztürkcədə "hayasızca"?
Cağataycadan
uydururlar yenə
necə gəldi...
Bizim türkcəmizdə
"utanmaz" desək
necə olar?
Yox,
"hayasız"da
çox daha üzsüz,
çox daha çılpaq
şeylər var.
Təəssüf,
çox təəssüf,
dimdik,
yumşaq
və ovuclarımı
həyasızca dolduran
bir cüt
qadın məməsini
oxşaya bilmədim,
hamısı lırt,
hamısı boş,
hamısı ölü...
Baş barmaq boyundakı adamım,
satıla bilərsənmi?
Xeyr.
Ayda beş yüz lirə versələr?
Mümkün deyil.
Yeddi yüz lirə,
heç bir təhlükə də olmadan,
yəni,
heysiyyətinə belə
toxunmadan:
kiçik,
müdrik lətifələr,
heç bir tərəfin
marağını güdməyən
məqalələr üçün?
Olar,
mümkündür.
Yox...
Bu, casusluqdur!
Niyə
belə qorxunc
şeylər düşünürsən?
Amma haqqın var.
Pul iyrənc şeydir.
"Mülkiyyət oğurluqdur -
demiş Prüdon.
"Sən
bir kiçik
burjua anarxistisən" -
dedi mənə
bizim şuradan biri.
Nədən?
Heç də anarxist deyiləm.
Pul?
Pul iyrənc şeydir.
Bəs
hakimiyyət, vəzifə?
Əmr etmək,
buyurmaq imkanı?
Həm də
başqa çarə yoxdursa?
Həm də
artıq almanların
qazanacaqları da
yəqindirsə…
Həm də
mənim bəzi insanlarla
haqq-hesabımın olduğunu
düşünürəmsə.
Bəzi insanlarlamı?
Hamısıyla!
Bir yerdə!
Məsələ
həll olundu demək?
Tələsmə,
bəs, mənim fikrim?
Sənin fikrin
dəyişməzmi,
baş barmaq boyundakı adamım?
Dəyişə bilər.
Həsən Şövkət,
sən siyasətdən anlamazsan.
Yəni,
anlamaq elə çətindi ki?
Bir rəzil
yazıçı ikən
Nuri Cəmil,
indi...
Doğrudu.
Elə də çətin deyil.
Amma...
Beləliklə,
Həsən Şövkət
yavaş-yavaş
fərqinə varmadan
qaldırarkən
baş barmaq boyundakı adamını,
baş barmaq boyundakı adam
toxundu birdən-birə
kənarına qədəhin,
bağırdı səsi gəldiyi qədər:
- Sən Nuri Cəmildən də
betərsən dəyyus".
Həsən Şövkət qıpqırmızı oldu.
Rakıdan bir qurtum içdi.
Titrədi əlində qədəh.
Baş barmaq boyundakı adam
düşdü qədəhin içinə.
və
dişləri görünməmiş qədər çürük,
və
səsi görünməmiş qədər qalın...
Həsən Şövkətin
qabarına toxunubmuşlar kimi
sızıldadı canı
və
bir damla
göz yaşı axdı
sol yanağından...
Perronda tünlükdü.
Nuri Cəmil
lüks vaqona mindi.
İçəri bomboşdu.
Nuri Cəmilin uşaqlığı
atasız,
kasıb
və xəstəliklərlə keçmişdi.
Özünün olmayan
hər şeyi qısqanmışdı,
və
yalnız uşaqların
duya biləcəyi
bir yoxsulluq vardı içində,
nə sönən kimi sönürdü,
nə yanan kimi yanırdı,
korun-korun
tüstülənirdi eləcə…
Bəlkə
bir az da bundandı
kasıb olanlara nifrəti
və
zəngin olanlara hörməti...
Bu lüks vaqona
minə bilmək üçün
düz on beş il
əlləşib-vuruşmuşdu Nuri Cəmil,
eynilə özünə
və
itə,
pişiyə, kirpiyə,
tovuz quşuna,
çöllərdə
başını dik tutub dolaşan
çaqqal sürüsünə bənzəyən
insanların arasında.
Onlar
ikiüzlü dostluğa da,
düşmənçiliyə də
hazır idilər,
hamısı da
Nuri Cəmil kimi
yalnız özünü haqlı bilirdi,
yalnız özünü cəsur,
yalnız özünü bəxtsiz sanırdı…
Və
eynən, onun kimi,
gözə görünməyən
şər qüvəllərlə dolu
bir dünyada
istedadlarının
dönə-dönə inkar edildiyindən
əmin idilər…
Və
hamısı eynən
Nuri Cəmil kimi
beyinlərinin
şəhdini sataraq keçinir
və
bir-birlərinin
ətini yeyir,
ürəyini parçalayır,
heysiyyətini
təhqir edirdilər.
İnsanın
özünə bənzəyən insanlarla
boğuşması
bir günorta istisində
bir bataqlıq mənzərəsini
seyr etmək qədər
kədərli və axmaq şeydir.
Nuri Cəmil
bu hüznü bəlkə duyub,
bəlkə heç duymayıb,
fəqət
boğuşmuşdu düz on beş il,
yuxu nədi bilmədən,
yorğunluq nədi bilmədən,
boğuşmuşdu sərxoş-sərxoş,
boğuşmuşdu təkbaşına -
arxadaşsız…
Meyxanəyə getməyə
pulu da olmurdu bəzən…
bəzən danışırdı öz-özünə,
ələxusus
əski şərqiləri dinlərkən.
Əski şərqiləri dinlərkən
uşaqlaşırdı
uşaqlığında olmadığı
qədər:
"Bir xeyli kitab yazdıq,
min beş yüz nüsxə
satıldı bəziləri,
bunları
oxuyanların yarısı
qadındır hər halda,
bu qadınların,
heç olmasa,
yarısı gəncdir,
bu gənclərin
yenə yarısı
yəqin gözəldir,
bu gözəllərin içində,
əlbəttə,
bir dənəsi var ki,
məni sevə bilərdi.
O hardadır?"
Ardı var...
Hazırladı: Dilsuz
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
