Pirayə xanıma
Heybə sahibi
solda,
ən başda,
küncdə əyləşib.
Bic,
iri,
yırtıcı bir quş kimi
fetr papağı başında,
çiynində paltosu,
qara şalvarı
hamar qatlarla
sallanmış.
Çıxarmış
kətan-rezin ayaqqabılarını,
söykənəcəksiz skamyanın üstündə
ağ yun corablı ayaqları,
əlləri qədər yaxın,
əlləri qədər canlı...
Danışanları,
elə bil, tük basmış
qulaqları ilə deyil,
ayaqları ilə dinləyir.
Haldan-cindən söhbət düşmüşdü.
Sarı Seyfəddin -
Adabazarında Çərkəz kəndinin muxtarı -
uzun boğazının
qırtlağını oynada-oynada
nağıl edirdi:
"Bismillahsız
paltarını çıxartma!
Hər işin əvvəli bismillahdır,
Yoxsa, paltarını
cinlər aparıb
düyünləyərlər."
Arabaçı Səlim -
Əskişəhərli,
əlli yaşında, daz -
Seyfəddinin sözünə
qüvvət verdi:
"Atları da elə,
gecə axura
bismillahsız bağlasan,
cinlər minib,
çaparlar dan yeri
sökülənə qədər,
yalını da
xırdaca-xırdaca
hörərlər -
neçə dəfə başıma gəlib:
səhər-səhər girmişəm tövləyə,
bağladığım
yerdəcə durub heyvan,
amma tər içində,
əlini vursan,
suyu çıxar,
köpük-köpük,
yalı da
gəlin saçı kimi
hörük-hörük,
açmaq da olmur,
kəsməkdən başqa
çarəsi yox...
Cinlər
gecələr atlara minib
hara gedirlər belə,
Ay işığında?
Vallah,
insanın dərdi
özünə yetər,
Bismillahı unutduq deyə,
Allah
cinləri
başımıza bəla göndərdi.
Bu cin dediyimiz
necə şeydir, görəsən?
İnsana oxşayırlarmı?
Amma
xasiyyətləri
eynən adam xasiyyətidir:
oğrudular,
kefləri istəyəndə
yamanlıq da eləyirlər…
Qapının
yanında əyləşən
tatarsifət adam
(Bursa kəndlərindəndir,
yun fabrikində
qarovulçudur)
cavab verdi Səlimə:
- Mən
rast gəldim
bir dəfə,
gözümə göründülər -
altı həftə gecə-gündüz.
Saza görə oldu olanlar.
Deyim də,
sazların padşahı
doqquztelli cürədir.
Harda
bir söz ustasının
sorağını alsam,
qış olsun,
qiyamət olsun,
lap yeddigünlük yol olsun,
atın tərkinə alıb,
gətirərdim kəndə.
Amma
yenə də
öyrənə bilmədim
cürə çalmağı.
Məşhur bir cürəçi vardı,
özü də qaraçı.
Adı Alış.
Mənə dedi ki:
Barmaqlarına lənət enməsə,
bacara bilməyəcəksən
bu işi.
Yaxşı, dedim,
barmaqlarıma
lənət necə enəcək?
Dedi,
gərək Allahından dönəsən,
Qədir gecəsi
natəmiz bir yerə girəsən,
tərsinə oturasan,
çalasan,
çalasan,
çalasan...
Alışın
dediyi kimi elədim,
Qədir gecəsinə də
az qalırdı.
Abdəstxanaya girdim,
tərsinə oturdum.
Toxundum tellərə -
səs çıxmadı,
aşıqları burdum,
əbəs yerə.
Elə bil,
yer üzündə
səs deyilən şey
yoxa çıxmışdı.
Atdım
gilas qabığından
düzəltdiyim təzənəni,
var gücümlə
çəkdim telləri -
nə qırılır, nə səs verir...
Eləcə
rezin kimi
yığılır, açılır.
yetiş,
Alış,
dadıma yetiş,
bu necə işdir,
dəli olacağam deyəndə -
göründülər.
Kimisi mərciməkdən balaca,
kimisi minarə boyda.
Paltarları
bizim paltarlara
oxşayırdı,
papaqları vardı:
qırmızı, yaşıl, uzunşüllə...
Hamısı da süvari.
Qılıncları siyirib,
üstümə gəlirdilər.
Özümü çölə atdım...
Altı həftə
gecə-gündüz getmədilər.
Babam
cürə sazını
çilik-çilik eləyib,
yandırdı.
Evin zirzəmisində
məni zəncirə vurdu,
xeyri olmadı.
Axırda Alışı gətiriblər.
Qaraçı Alış
öz cürəsini verib mənə,
başlamışam çalmağa.
Çaldıqca ağlım başıma gəlib,
çaldıqca ağlım başıma gəlib...
Amma birdən
özümdən gedib yıxılmışam...
Ayılanda
gördüm ki,
nə süvarilər var,
nə siyrilmiş qılınclar.
Və o gündən
bu günə
məndən usta
cürə çalan yoxdur
bütün Bursa vilayətində.
Susdu tatarsifət adam.
Arabaçı Səlim
tərs-tərs baxdı ona.
Heybə sahibi
iki ağ quzunu
sığallayırmış kimi
sığalladı yun corablarını.
Kötək yemiş
küçük zingiltisi kimi
incə bir səs gəldi
qarşı tərəfdən:
"Mənim
qarnımdakı su da,
yəqin, onların işidir."
Danışan
ufacıq bir adam idi,
bəlkə də,
xəstəlikdən sonra
bu kökə düşmüşdü.
Bürüşmüşdü
yanaqlarının
namnazik, sapsarı dərisi,
ovurdları
batmış sifətində
işıldayırdı gözləri.
Çox vaxt
ölüm
insan üzündə
almacıq sümüklərinin
aydın görünməsi
ilə başlar
və
bu ölüm
Sakaryalı Şakirin üzündə
başlamışdı artıq…
"Mənim də
qarnımdakı su
onların işidir…"
Qarnına
su yığılmışdı
Şakirin.
"Mən
bildiyimi bilirəm,
həkim on vedrə
su çıxartdı
qarnımdan,
üç gün ərzində yenə yığıldı.
Çətin sağalaram.
Cinlər qarnıma dolub.
Bilirəm,
öləcəyəm.
Dedim,
həkim,
xəstəxanadan çıxarmayın məni,
necə döyüşdə
vətən uğrunda
yaralanmışam,
bir
yaylı çarpayıda ölsəm,
dünya dağılmaz ki…
Sözümü dinləmədi.
Yəqin,
yaylı çarpayıda
bir başqasını -
ümid kəsmədiklərini
yatırdacaqlar.
Məndə
gözü açılmış yara var,
ümid yox…
Bələdiyyə verdi yol pulumu.
Dönürəm geri.
Nə pis bəxtim varmış,
bu qədər
adamın içində
məni tapdı
zəhrimar xəstəlik…
Hərəkə stansiyasında
dayandı qatar.
Sürücü Ələddin
endi paravozdan,
baxdı,
görsün necədir
arxa oxlar?
Paravoz saz və səbirsizdir,
sanki canlıdı,
ürəyi, sinirləri
varmış kimi
və
eyni zamanda
bir yarış heyvanıtək
yaraşıqlı idi…
Hərəkə stansiyası
qəşəng və kiçicik
bir yerdir.
Əsas Hərəkə
xeyli yuxarıdadır,
baxanda görünmür,
getmək istəsən,
bir saatlıq yoldur.
Stansiyada gilas satırlar.
Gilasları
qırmızı sırğalar kimi
nazik çubuqlara
taxıblar.
Zatən,
yolboyu hara baxsan,
zeytunluq və gilaslıqdır.
Stansiya ilə üzbəüzdə -
dənizdən azca aralıda
çit fabrikası var.
Qatardan baxanda
adama elə gəlir ki,
içini görəcək…
Başını
pəncərədən çıxarıb,
gilas aldı Süleyman,
Tələbə oğlan
bulaqdan su içib
qayıdan zaman
qatar tərpənmişdi artıq.
Bunu görən Süleyman:
"Qatarı
əldən çıxaracaq, məlun" -
deyə sevindi.
Ancaq
tələbə oğlan
atılıb mindi qatara…
Dənizi
gah itirə-itirə,
gah tapa-tapa
Yarımçaya doğru
şütüyür qatar.
510 nömrəli vaqonda,
beşinci bölmədə
müharibədən söhbət edirlər.
Heybə sahibi
qara saqqalının
üstünə sallanmış
bıçaq sapı kimi burnunun
hərdən
ucundan çəkə-çəkə
deyilənlərə qulaq asırdı.
Əskişəhərli
arabaçı Səlim:
- Almanların axırı puçdu, - dedi, -
Əvvəl-axır
bir yerdə büdrəyəcəklər.
Əli bıçaqlı,
vuran-tutan adamın
axırı
ya it kimi ölməkdi,
ya qurumsaqlıqlı,
ya da küçə süpürməkdir.
Etiraz etdi
Sarı Seyfəddin -
Çərkəz kəndinin muxtarı:
- Almanları
deyə bilmərəm,
amma
vuran-tutan adam
qurumsaq olmaz…
Arabaçı Səlim
özündən çıxdı:
- Ondan da betər olar.
Zindanqapılı
Hüseyn ağa
çox məşhur bir adam idi.
Bıçağı ilə
bizim bütün əskişəhərliləri
qorxutmuşdu.
Həm də
əli qızılla oynayırdı.
Axırı nə oldu?
Üç quruşa dəyməyən
əyyaş Şərif
fahişəxanada
ağzını boş qoydu,
bu da vurub onu öldürdü.
Məmləkətdə qala bilmədi,
köçüb getdi.
Sonra
eşitdik ki,
bir xəndəkdə
tapıblar meyitini.
Heybə sahibi dilləndi -
səsi pambıq kimi
yumşaq və qabarıqdı -
almanlar qalib gələcəklər.
Mən
böyük yerdən eşitmişəm,
deyirlər,
Hitler gavur nədi,
müsəlmandı,
ancaq
hərif dinini gizlədir.
Yoxsa,
bu qədər dövlətin
ona gücü niyə çatmasın?
Arabaçı Səlim
nəsə demək istədi.
Sarı Seyfəddin
şəninə toxunan
bu təhqirə
cavab verirmiş kimi
qürurla baxdı
Səlimin üzünə:
- Bəli,
vuran-tutan adam
qurumsaq olmaz!
Heybə sahibi
davam etdi sözünə:
- Bir paşa var.
Köhnə kişilərdəndir.
Davada
bir o basıb
ingilis gavurunu.
İndi təqaüdə çıxıb.
Həm tacirlik eləyir,
həm də qəzetçilik.
Deyir,
almanlarla
bir olmalıyıq,
ya da
yol verməliyik
keçib getsinlər…
Elə-belə adam deyil,
paşadır bu, paşa,
üstəlik də qəzetçi.
Davada
bir o basıb
ingilis gavurunu.
Mənə
qənd-çay satan
Hacı Nuru bəy də
tanıyır onu,
bir gün mənə dedi ki:
alman
nə yunanı qoydu
gəlsin Balkana,
nə ingilisi,
amma
çox şükür, müsəlmanıq,
hərif sayır bizi.
Almanlarla birləşib,
Atıldıqmı ingilislərin üstünə,
bir gündə girərik
Şami-şərif şəhərinə.
Qartallı Kazım,
yaxud Yayalarlı Kazım ağa
yaxud İstanbullu Kazım əfəndi
qırx beş yaşında,
canavara oxşayan
bir adamdı,
Şakirə:
- Bir siqaret yandır, görək, - dedi.
Sakaryalı Şakir -
qarnından on vedrə su çıxan -
açıq yaraya
duz basırmış kimi
sümürürdü siqareti,
Nə yaman
qorxunc imiş
yaylı
bir çarpayıda
ölmək həsrəti -
bunu
bir Sakaryalı
Şakir bilir…
Qartallı Kazım
başını kupenin
taxtasına dayadı,
qıyıldı sarımtıl,
qurd gözləri,
vaqonla
bir yellənir başı,
o yan - bu yana,
göz qoyur Şakirə,
"Məmədcik" - deyə düşünür,
"Məmədcik Məməd".
Və dönə-dönə
bu sözü
fasiləsiz təkrar edir
tıqqıldayan təkərlər -
get-gedə
daha cəld,
daha sərt -
"Məmədcik Məməd",
Məmədcik Məməd".
Müharibə illəri,
Məmədciyin üzü
qaranlıqdan
zorla dartılıb
çıxarılmış kimi
uzun yol boyu
görünür Kazıma.
İlahi,
xoş günləri
xatırlamaq
nədən bu qədər asan,
bəd günləri
xatırlamaq
nədən bu qədər çətindir?..
Pozantıda
əyləc nəzarətçisi idi
Qartallı Kazım,
hicri tarix ilə
min üç yüz otuz üçüncü ildə...
Gecə-gündüz
cəbhəyə gedir
qoşunlar.
Hardan qalxar,
harda dayanar
sobalarında
şam ağacı yanan
qatarlar?..
Yol boyu
köz olmuş odun qoxusu,
yol boyu
ölüm qorxusu -
Məmədcik Məməd,
Məmədcik Məməd...
Düz dörd cəbhədə
qopdu qiyamət…
Qırx adamlıqdı vaqonlar.
Amma
hər vaqonda yüz məməd.
Məmədcik Məməd,
Məmədcik Məməd,
yoxdur aman,
yoxdur mərhəmət…
Son stansiya idi Pozantı.
Əyləc nəzarətçisi
Qartallı Kazım
soyundu,
çöməlib,
gün altında
bitlənməyə başladı.
Dağ-daş məmədçik dolu.
Gedənlər - ac-susuz,
gələnlər - şikəst.
Ölüm - Allahın əmri,
aclıq olmasa...
Aclıq
itdən betər edir adamı, əlbət...
Məmədcik Məməd,
Məmədcik Məməd.
Bölükbaşında da yoxdur mərhəmət -
arpanı ən çox bir ovuc verir...
Ardı var...
Hazırladı: Dilsuz
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
