(Yaz gecəsi. Köhnə evin böyük otağı. Qara geyinmiş Yaşlı qadın Cavan oğlanla danışır. Otaqda işığı yandırmayıblar. Otaqdakı iki pəncərədən Ay işığı süzülür. Qadının iki-üç cild dini mövzulu şeir kitabı çap etdirdiyini demək yadımdan çıxmışdı. Beləliklə, Qara geyimli qadın Cavan oğlanla danışır).
İcazə ver səninlə gəlim. Ay nə gözəldir
bu gecə! Ay mehribandır -
ağ saçlarım görünməyəcək. Ay yenə saçımı
boyayacaq qızılı rəngə.
Sən də ayıra bilməyəcəksən rəngini.
İcazə ver səninlə gəlim.
Ay işığında evdəki kölgələr böyüyür.
Görünməz əllər pərdələri dartışdırır.
Kiminsə barmağı fortepianonun üstündəki tozda
əyləncəli sözlər yazır. Onları eşitmək istəmirəm.
Sus!
İcazə ver səninlə gəlim,
heç olmasa evdən uzaqlaşana qədər,
kərpic zavodun divarlarına qədər, orda yol dolanır,
sementdən tikilmiş, Ay işığına bələnmiş
səmavi şəhər görünür, istəsən inana bilərsən orda
yaşadığına və ya yaşamadığına, hətta istəsən
ümumiyyətlə yaşamamışam deyə fikirləş,
istəsən heç inanma zamana
və zamanın dağıdıcı qüvvəsinə.
İcazə ver səninlə gəlim.
Təpəyə çıxarıq, taxta skamyada oturarıq,
yaz mehinin hökm sürdüyü bu saatda
uçduğumuzu da təsəvvür edə bilərik. Çünki dəfələrlə,
hətta elə indi də, iki güclü qanadın çırpılması,
qalxıb-enməsi kimi hiss etmişəm
paltarımın xışıltısını. Və bu uçuşun təsirinə qapılanda
hiss edirəm boğazımın, qabırğalarımın,
bədənimin sıxıldığını. Havanın sinirləri arasında
göy üzünün əzələlərinə qarışıram
və qətiyyən fərq etmir ki, gedirəm, yoxsa gəlirəm,
heç vacib deyil saçımın ağardığı da
(bu deyil mənim dərdim, dərdim odur ki,
ürəyim də saçım kimi ağarmayıb).
İcazə ver səninlə gəlim.
Bilirəm, bilirəm, hamı tək gedir sevgiyə,
inama və ölümə.
Bilirəm, mən keçmişəm bu yolu. Bu çıxış yolu deyil.
İcazə ver səninlə gəlim.
Cin-şəyatinlə dolub bu ev, uzaqlaşdırır məni özündən -
köhnəldi demək istəyirəm əslində, mismarları boşalıb,
boşluğa atılırmış kimi düşür divardakı rəsmlər,
mala ovulub yerə düşür səssizcə
bir mərhumun şlyapasının qaranlıq dəhlizə düşdüyü kimi,
köhnə yun əlcəyin səssizliyin dizlərindən sürüşüb düşdüyü kimi
və ya Ay işığının köhnə kürsünün yeyilmiş üzünə düşdüyü kimi.
Haçansa o da təzə idi -
şübhəylə baxdığın fotoşəkildən danışmıram -
kürsüdən danışıram, necə də rahat idi;
saatlarla gözünü yumub otura bilərdin
və xəyalını qura bilərdin istədiyin şeyin -
hamar, nəm qumlu sahil, Ay işığında bərq vuran,
hər ay tindəki pinəçiyə verib rənglətdirdiyim
köhnə çəkmələrimdən daha çox parıldayan sahil
və ya üfüqdə qeyb olan balıqçı qayığının
öz nəfəs almasıyla yırğalanan yelkəni, qıraqları qatlanmış
üçkünc yaylığı xatırladan yelkən,
o yaylıq ki, nə içinə nəsə büküb gizlədə bilərsən,
nə də yellədə bilərsən kimisə yola salanda.
Həmişə marağım olub yaylıqlara, yox,
içinə gül toxumları yığıb saxlamaq və ya
axşam sərinində çöllərdən yığılmış çobanyastıqlarını
bükmək üçün yox, yolun o biri tərəfindəki tikintidə işləyən
fəhlələr kimi dörd ucunu düyünləyib
papaq kimi başıma qoymaq üçün də yox,
gözlərimi silmək üçün də yox - gözlərim yaxşı görür
və heç vaxt eynək taxmamışam.
Sadəcə ziyansız maraqdır da - yaylıqlar.
İndi barmaqlarımı məşğul etmək üçün bükürəm
yaylıqları dörd, səkkiz, on altı yerə.
Yadıma düşür ki, mavi önlük, bəyaz yaxalıq
və sarı hörüklərimlə konservatoriyaya getdiyim
vaxtlarda da belə sayırdım ritmləri - 8, 16, 32, 64 -
balaca dostumla, işıq və çəhrayı çiçəklərlə dolu
şaftalı fidanıyla əl-ələ (bağışla belə danışdığıma görə,
vərdiş etmişəm buna) - 32, 64 -
və ailəm böyük ümidlər bəsləyirdi
mənim musiqi istedadıma. Amma sənə
bu kürsüdən danışmaq istəyirdim,
çox köhnəlib, üzlüyü cırılıb - paslı yaylarıyla samanı görünür -
bir ara qonşuluqdakı dülgərə təmir etdirmək istədim onu,
amma hardandı mənim vaxtım, pulum və həvəsim?
Həm də ki, birinci nəyi düzəltdirmək lazımdı axı?
Üstünə döşəkağı sərmək istədim, amma qorxutdu məni
bəyaz döşəkağı belə bir Ay işığında. Haçansa bu kürsüdə oturub
böyük xəyallar qurardılar, eyni sənin kimi,
eyni mənim kimi adamlar, indi onlar torpaq altında dincəlir,
narahat etmir onları nə yağış, nə də Ay.
İcazə ver səninlə gəlim.
Müqəddəs Nikolas kilsəsinin mərmər pilləkanının
üst pillələrində dayanarıq bir az,
sonra sən düşərsən, mən də evə qayıdaram
sol tərəfimdə pencəyinin təsadüfi toxunuşundan qalma istiliyi və
qonşu binaların balaca pəncərələrindən düşən
kvadratşəkilli işıqları və Ayın upuzun
gümüşü durna dəstəsinə oxşayan
dumanını xatirəmdə saxlayaraq.
Qorxmuram belə şeylərdən, çünki əvvəllər də
yaz gecələrində çox danışmışam dumana bürünmüş
və qarşımda bu Ay işığı böyüklüyündə dayanan Tanrıyla.
Və çox cavan oğlanları ona qurban etmişəm,
hətta səndən yaraşıqlılarını da.
Mən o qədər ərimişdim ki öz bəyazlığımda, o qədər
yanmışdım ki bəyaz alovumda,
kişilərin ac baxışları və basseynlərdə, avar çəkməklə,
qaçış və futbol meydanlarında bərkimiş əzələli,
tunc bədənli cavan oğlanların utancaq coşqunluqları
təsir etmirdi mənə. (Özümü görməzliyə qoyurdum) -
onların alınlarını, dodaqlarını, boyunlarını, barmaqlarını,
gözlərini, sinələrini, geyimlərini və silahlarını
(doğrudan da görmürdüm onları).
Bilirsən, hərdən o qədər heyran olursan ki,
heyran olduğun nəsnəni də unudursan,
bəs edir sənə heyranlığın özü.
İlahi, necə də ulduz kimi parıltılı gözlər, inkar edilmiş
ulduzların heyranlığına qədər yüksəlmişdim, çünki
başqa seçimim qalmamışdı yüksəlməkdən
və ya enməkdən savayı.
Yox, bu bəs etmir mənə.
İcazə ver səninlə gəlim.
Bilirəm, artıq çox gecdir. İcazə ver səninlə gəlim,
çünki tək qalmışam uzun illər, gecələr, gündüzlər,
bənövşəyi günortalar boyunca, tək idim, tənha və ləkəsiz idim,
hətta toy yatağımda da tənha və ləkəsiz -
Tanrının dizlərində şeir yazırdım,
elə şeirlər ki, şübhən olmasın,
mərmərə həkk olunub qalacaqlar,
məndən sonra, səndən sonra, hamımızdan sonra.
Amma bu da bəs etməz!
İcazə ver səninlə gəlim.
Artıq dözə bilmirəm bu evdə.
Artıq çiynimdə gəzdirə bilmirəm bu evi.
Bu evin nazıyla oynamaq, bu evin
qulluğunda dayanmaq lazımdır həmişə,
divar aşmasın deyə, qabağına böyük şkafı qoymaq,
şkafa qədimi oyma stolu söykətmək,
stola stulları dayaq vermək,
stulları əlinlə saxlamaq,
belini də əyilmiş atma taxtaların altına vermək lazımdır.
Hələ o qara tabuta oxşayan pianonu demirəm.
Hünərin var aç onu! Hər şeyə diqqət yetirmək,
hər şeyə nəzarət etmək lazımdır ki,
heç nə yıxılmasın, özün yıxılmayasan.
Daha dözə bilmirəm bunlara.
İcazə ver səninlə gəlim.
İçindəki ölülərə baxmayaraq, bu ev özü ölmək istəmir,
ölüləriylə yaşamaq fikrindədir hələ də,
ölülərinin hesabına yaşamaq fikrindədir hələ də,
öz ölümünün əminliyi ilə bəslənir,
köhnə çarpayılara, köhnə rəflərə düzür ölülərini.
İcazə ver səninlə gəlim.
Gecənin dumanında gəzəndə
nə qədər ehtiyatlı olmağa çalışsam da -
çəkələklə və ya ayaqyalın, fərqi yoxdur -
nəsə cırıldayır mütləq, hansısa pəncərənin şüşəsi
və ya hansısa güzgü sınır, ayaq səsləri eşidilir - mənimkilər yox.
Şübhəsiz ki, bayırda - küçədə eşidilmir bu səslər -
deyilənlərə görə, peşmanlıq taxta ayaqqabılar geyinir -
və əgər sən ya bu, ya da bir başqa güzgüyə baxsan,
tozun və çatların arxasından qaralmış
və parçalanmış üzünü görərsən, öz üzünü,
bütün ömrün boyu təmiz və bütöv
saxlamağa çalışdığın üzünü.
Stəkanın qırağı parıldayır Ay işığında yumru ülgüc kimi -
onu necə dodaqlarıma yaxınlaşdıra bilərəm?
Susuzluqdan canım çıxsa da - necə içə bilərəm o stəkandan?
Görürsən, müqayisələr aparmağa başlamışam,
ən azından bu bacarığım
ağlımın hələ də işlədiyini sübut edir.
İcazə ver səninlə gəlim.
Hərdən gecə düşəndə, elə bil ayı təlimçisi keçir
pəncərəmin qabağından qoca və yorğun,
tüklərinin arası tikanla, kol-kosla dolu
ayısıyla bir yerdə. Getdikcə toz dumanı qaldırırlar
qonşu küçədə və uşaqlar artıq şam yeməyi yemək üçün
çəkiliblər evlərinə, çıxmayacaqlar bayıra,
divarın bu biri tərəfindəki ayının
ayaq səslərini tanısalar da.
Və qoca, yorğun ayı gedir öz tənhalığının
müdrikliyinə dalıb, bilmir necə
və nə üçün ağırlaşdığını, daha arxa ayaqları üstündə
dayanıb oynaya bilməyəcək,
lentli şlyapasını başına qoyub uşaqları,
avaraları və hörmətli cənabları
əyləndirə bilməyəcək.
Bu saat tək istədiyi şey yerə uzanmaq
və onların qarnını tapdalamağına icazə verməkdir.
Beləcə axırıncı oyununu oynayacaq və göstərəcək
onlara lazımsızlığın dəhşətli müqavimətini,
hər cür marağa, burnundakı halqaya və
dişlərinin qıcımasına etinasızlığını, ağrıya və ölümün -
hətta ən yavaş ölümün də - qarşıqoyulmaz şəkildə
dəstəklədiyi həyata etinasızlığını.
Amma kim oynaya bilər bu oyunu axıra qədər?
Və ayı yenə ayağa durub getməyə davam edir,
boynundakı xaltaya, burnundakı halqaya,
dişlərinin qıcımasına itaət edərək,
cırılmış dodaqlarıyla ona xırda pul atan qəşəng və
heç nədən şübhələnməyən (və məhz
şübhələnmədiyi üçün qəşəng olan) uşaqlara gülümsəyərək
və "çox sağ olun" deyərək. Çünki təkcə bunu deyə bilər
qoca ayılar: "çox sağ olun... çox sağ olun..."
İcazə ver səninlə gəlim.
Bu ev boğur məni. Xüsusən dənizin
dibini xatırladan mətbəx. Adını bilmədiyimiz,
sirli balıqların yumru gözləri kimi parıldayır
asılı tavalar, dəniz ulduzları kimi
yavaş-yavaş yırğalanır nimçələr,
saçıma ilişir yosunlar, balıqqulaqları.
Onları saçımdan təmizləmək və dənizin
səthinə çıxmaq mümkün deyil.
Sini səssizcə sürüşüb düşür əllərimdən və
mən yerimdə çöküb baxıram nəfəs aldıqca
ağzımdan çıxan qabarcıqların üzü yuxarı uçmağına.
Onlara baxa-baxa vaxt keçirdirəm və
fikirləşirəm ki, görəsən, sahildə dayanan kimsə
bu qabarcıqları görsəydi nə deyərdi. Yəqin,
kiminsə batdığını fikirləşərdi, ya da
qəvvasın dənizin dibini müşahidə etdiyini.
Əslinə qalsa, dəfələrlə tapmışam dənizin dibindən
mərcanlar, mirvarilər,
təsadüfi toqquşma - keçmiş, indiki və gələcək -
və ya fırtına nəticəsində batmış gəmilərin
sərvətlərini, ədəbiyyətin müjdəçilərini, ölümsüzlüyün
təbəssümünü, xoşbəxtlik adlandırdığımız şeyləri;
amma bilmirəm onları necə paylaşmaq olar -
yox, mən həqiqətən paylaşıram onları;
bilmirəm qəbul edərlər, ya yox, hər halda verirəm onları.
İcazə ver səninlə gəlim.
Bir dəqiqə, pencəyimi götürüm.
Hava yaman dəyişkəndir, ehtiyatlı olmalıyam.
Axşamlar hava nəmli olur. Ay isə daha da artırır
soyuqluğu, səncə də belə deyil?
Dayan köynəyini düymələyim - necə də güclü sinən var
- necə də güclüdür Ay - kürsü... gör nə deyirəm,
fincanı stoldan götürən kimi səssizlik dairəsi
qalır yerində, ovcumla örtürəm
onun üstünü, görmək istəmirəm onu.
Fincanı yerinə qoyuram; və Ay
kainatın başındakı deşikdir - baxma ona,
onun cazibə qüvvəsi səni özünə çəkə bilər,
baxma, baxmayın, qulaq asın mənə -
içinə düşərsiniz yoxsa. Bu xəfif başgicəllənməsi -
Ayın mərmər quyusuna düşəcəksiniz,
kölgələrin titrəşməsi, səssiz qanadlar,
sirli səslər - onları eşitmirsiniz?
Dərin, çox dərin eniş,
sonsuz, sonsuz yoxuş,
səmavi heykəl dolaşır öz qanadlarında,
dərin, çox dərin mehribanlığı səssizliyin,
qarşı sahilin titrəşən işıqları, elə bil öz dalğanda
yırğalanırsan, okeanın nəfəsini hiss edərək.
Nə gözəldir bu başgicəllənməsi -
ehtiyatlı ol, düşəcəksən indi.
Sən mənə baxma, mənim yerim burdadır
- bu yellənmələrdə - bu möhtəşəm
başgicəllənməsində. Buna görə hər gecə başım ağrıyır
bir az və başım gicəllənir.
Tez-tez aspirin almaq üçün küçənin
o biri tərəfindəki əczaxanaya gedirəm. Amma
hərdən o qədər yoruluram ki, yerimdən durmağa da
halım olmur, qalıram öz baş ağrımla
baş-başa və qulaq asıram
divarlardakı su borularının əmələ gətirdiyi
səssizliyə, ya da qəhvə içirəm.
Həmişəki kimi ağlım qarışır
və qəhvəni iki fincan hazırlayıram -
kim içəcək o birini? Doğrudan əyləncəlidir,
hərdən ikinci fincanı pəncərənin qabağına qoyuram
soyumağa, ya da pəncərədən əczaxananın
yaşıl işığına baxa-baxa özüm içirəm ikincini də,
yaylıqlarım, köhnəlmiş ayaqqabılarım, qara pulqabım
və şeirlərimlə bir yerdə məni aparmağa gələn
sakit qatarın işığına oxşayır əczaxananın işığı,
amma çamadansız -
nəyə və kimə lazımdır çamadanlar?
İcazə ver səninlə gəlim.
A, gedirsən? Gecən xeyrə qalsın. Yox,
mən gəlməyəcəyəm. Gecən xeyrə qalsın.
Mən də gedəcəyəm haçansa. Çox sağ ol.
Haçansa mən də çıxmalıyam bu köhnə evdən.
Gözümün ucuyla görməliyəm şəhəri
- yox, Ayı yox - qabarlı əlləri olan şəhəri,
işçi günlərin şəhərini, çörəklə yumruğa and içən şəhəri,
bizi xırdalığımıza qədər, günahımız
və kinimizlə, gözləntilərimiz və
savadsızlığımızla, qocalığımızla
çiynində gəzdirən şəhəri. Eşitmək istəyirəm
şəhərin böyük addımlarının səsini,
artıq eşitmək istəmirəm nə sənin ayaq səslərini,
nə Tanrınınkını, nə də özümünküləri.
Gecən xeyrə qalsın.
***
(Otaq qaranlıqlaşır. Elə təəssürat yaranır ki, bulud Ayın qabağını kəsdi. Və sanki qəfildən qonşuluqdakı barda radionu işə salırlar, tanış musiqi sədaları eşidilir... Başa düşürəm ki, bu "Ay sonatası"dır və onun ilk akkordları bütün tamaşa boyu lap astadan səslənib.
Cavan oğlan yüngülləşmiş halda, dodaqlarında kinayəli, bəlkə də bir az canayaxın təbəssümlə yoxuş aşağı gedir. Müqəddəs Nikolas kilsəsinə çatan kimi isə mərmər pilləkanlardan düşməyə macal tapmamış özünü saxlaya bilməyib bərkdən güləcək. Və onun qəhqəhəsi Ay işığında ədəbsizlik kimi görünməyəcək. Nə bilmək olar, bəlkə də mövcud olan tək ədəbsizlik, ümumiyyətlə ədəbsizliyin mövcud olmamasıdır. Tezliklə Cavan oğlan özünə gəlib ciddiləşəcək və deyəcək: "Eranın sonu!".
Beləliklə, tamamilə özünə gələndən sonra köynəyini düzəldib yoluna davam edəcək.
Qara geyimli qadına qalanda isə, onun evdən çıxıb-çıxmadığını hələ də bilmirəm. Ay yenə nur saçır. Və otağın küncündə təkcə həyat üçün yox, ümumiyyətlə bütün etiraflar üçün təəssüflənən, hətta kədərlənən kölgələr əmələ gəlir.
Eşidirsiniz?
Radio oxuyur...).
Afina. İyun 1956
Tərcümə: Həmid PİRİYEV
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
