Kvazimodonun qızıl alması
Salvatore Kvazimodo (1901-1968) - italyan şairi, 1959-cu ilin Nobel mükafatçısıdır. 20 avqust 1901-ci ildə Siciliyada doğulub. Messina və Palermo Politexnik İnstitutunda təhsil alıb, 1938-ci ildən etibarən Milan Konservatoriyasında italyan ədəbiyyatını tədris edib.
Hermetizm məktəbinə aid olan şairin mətnləri incə ifadəliliklə fərqlənir, bu şeirlərdə şəxsi başlanğıc son dərəcə güclü şəkildə hiss edilir, belə ki, Kvazimodo daha çox fransız simvolizmi ilə bağlı bir isim kimi yadda qalıb. Kvazimodo bədii tərcümə ilə də ardıcıl şəkildə məşğul olub. İndiyə qədər də P.Nerudanın italyan dilinə ən yaxşı tərcüməçisi hesab edilir. Bundan başqa, Şekspirin dörd pyesini tərcümə edib. Onun "Yunan lirikası" toplusuna daxil olan tərcümələri möhtəşəmliyi ilə fərqlənir.
Salvatore Kvazimodonun şeirlərini ilk dəfə oxuyan hər kəs onların fərqli olduqlarını duyar; hiss edər ki, bu tipli mətnlər qarşısına heç zaman çıxmayıb. Demək, elə şeirlər var ki, başqa mətnlər kimi deyil, onlar bəlkə də oxucuların gözlərindən gizli qalmağı sevər, özləri seçib-sonaladıqları oxucunu tapmağa çalışarlar. Yəni sən nəyisə hiss edirsənsə, bunu səndən öncə və səndən daha gözəl hiss edən birini də nəzərə almaq lazımdır.
Bu mətnlərlə ilk ünsiyyət zamanı qəribə obraz axınını hiss edərsən, sanarsan ki, obrazlar məhz sən oxuduğun anda yaranır, yaxud hərəkətə gəlib səni istədikləri yerə apararlar. Onun lirikası incədən incə hisslərlə aşılanıb, bu təsvirdən bir az o yana adlaya bilsən, artıq dünyanın sonu, yoxluğun əvvəlini görə bilərsən, məhz bu mətnlər poeziyanın yerlə göylər arasında dayanıb hər şeyi, xırda bir pıçıltını da müşayiət etdiyini kəsdirərsən. Başqa bir xətt də var: sən o şeirləri oxuduğun anda, yuxarıda bəllədiyimiz kimi, sənin təmasınla obrazların yaranması və hərəkətə gəlməsi xassəsi başqa bir cəhəti də qabardır: gerçəklik, həyatın sərt divarları, sanki gizli və mistik bir gücün əlləriylə mətnə gətirilir və dərhal da dağıdılıb yoxa çıxır. Bu oyun hisslərin, ürək döyüntülərinin son dərəcə orijinal şəkildə ifadəsini şərtləndirir. Şeirləri oxuyursan, onlarınm aşıladığı obrazları hiss edirsən, onların yanı-başında, yaxud arxasındakı gerçəklik divarlarını unudursan, bu üsul, gerçəkliyin mətndən mistik bir vasitə ilə dəf edilməsi oxucunu hiss və duyğulardan hörülmüş dünya ilə üz-üzə qoyur. Gerçəkliklə bu obrazlar arasında hansısa əlaqənin olmasını hiss etmirsən, bunun özü də həmin şeirləri çözmək yönündə müəyyən çətinliklər yaradır, bu şeirləri yarandıqları dildə oxumaq böyük zövq bəxş edir. Kvazimodonun təşbeh və metaforaları orijinal və bənzərsizdir. Bu şeirləri anlamaq üçün, belə deyək, başlanğıc hissin, ilk obrazın necə doğulması anını tutmalısan, əks təqdirdə şeirdəki məntiqdən baş açmaq çətin olar.
Simvolizmin ürəyinin başından axıb gələn bu obrazlar yan-yana düzüldükdə bəzən sənə elə gəlir ki, onlar ayrı-ayrı zamanların müşahidələridir və aralarında heç bir əlaqə yoxdur. Xarici gerçəkliyə marağın itməsi, onunla bağlılığın ən zəif nöqtədə qərar tutması şeirdə dərinlik ölçülərinin, dəruni aləmlərin sirlərinin obrazlara çevrilməsini şərtləndirib.
Kvazimodonun müharibəylə bağlı bir şeiri var, orda deyir ki, müharibə mənzərələri bizdən uzaqlaşdıqca onun iti süngüsü qəlbimizə daha dərindən batır, son zərbə kimi. Bu obrazda həm qaçılmazlıq var, müharibənin dəhşəti bütün çalarları ilə verilir, həm də ölkəni, vətəni sevməyin hər zaman yeni həyat, yeni dünya üçün başlanğıc olması incə şəkildə ifadə olunur.
Təqdim etdiyimiz tərcümələrin içində ilk şeir də vətənə həsr edilib.
Cavanşir YUSİFLİ
Salvatore Kvazimodo
Səndən başqa kimim var, ürəyim
Sənə olan eşqim dərddə batırır məni,
Ah, torpağım mənim, axşam
portağalların,
qızılı dəfnə yarpaqlarının
mübhəm ətrini hiss etdirəndə,
bir də o çağın şehi,
dağ çayı özüylə
qızılgüllərin ətrini
dodaqlarına qədər gətirir.
Ancaq nə vaxt ki, sənin sahillərinə yan alıram
şirin bir səs - bülbül səsi
küçələrin birindən qalxdımı, qorxu bürüyür məni
bilmirəm uşaqlığımmı, eşqmi toxunacaq mənə,
yaxud özgə səmaların qüssəsi
İtmiş şeylərin arasında gizlənirəm...
Güzgü
Budur, budaqlarda
Tumurcuqlar açılır,
Qəlbi sökülür tumurcuqların
təptəzə otların yaşılı
ürəyə su səpir,
sığallayır ürəyi,
gövdəsi ölmüş kimidir
hansısa çuxura yıxılıb, sanki...
Hər şeyi möcüzə kimi qəbul edirəm,
Mən buluddan düşən bir damcı suyam,
Bircə damcı -
Bir əlçim mavi səmanı
arxın üzündə əks etdirir, göstərir,
tumurcuqlarda gizlənən yaşıllığam
keçən gecə
bağrı söküldü,
açıldı.
Arxasıüstə talada uzanan
çiçəkli qadın
Gecə yağışlarını gözlərkən
Sirr gətirdi özüylə,
yəni buludlar necə dəyişdi
beşiklərdən laylalar dalğa-dalğa
axıb getdi;
mənsə ölmüşdüm o zaman.
Göylə yerin arasındakı şəhər
sonuncu sığınacaq yerimdi,
hər tərəfdən keçmişin
qadınları səsimə hay verirdi,
anamsa cavanlaşmışdı
ehmalca qızılgülləri dərib
çələng hörürdü mənə.
Gecə qapının ağzını kəsdirmişdi,
uduzlar
qızılı xətlərin üstüylə
süzüb gedir, işıq saçırdılar,
birdən məni gördülər
gizləndiyim yerdə
açıq bağları xatırlatdılar
bir də həyatın mənasını.
Ancaq arxasıüstə
talada çiçəklərin arasında uzanmış qadının
təbəssümü öldürdü məni...
Yatmış çayların saflığı
Xoşbəxt limanlarda tapıram səni,
gecə üzən gəmidə,
göydəndüşmə, xoşbəxt saatda,
demək olar yeni sevincin istiliyində,
səssiz yaşamağın acı firavanlığında.
Bakirə cığırlar
yatmış çayların saflığını imtahana çəkər:
mən hələ də
adını sükutun içində eşidən
bir sərsəriyəm,
o zaman ki, onlar ölmüş adamları çağırarlar.
Ölümsə artıq
ürəkdə bir yer, bir məkan adıdır.
Əlvida
Vaxtın necə keçdiyini bilmədən
günəş batdı.
Axşam məkanın son şəfəqləriylə
işıqlanacaq indi
uzun və yorğun kölgəmi hiss edirəm.
Hava necə zərif, necə yüngüldü,
meh də gözəl, gözəllər gözəli,
adamın əli gəlmir
nəyisə dəyişdirsin
əbədiyyət necə var eləcə qalsın,
ürəkdə hönkürtünün kəsib doğradığı aman kimi.
Ancaq bu bir axşam, bu bir gecədir
sevdiyim həyat batıb gedir, qərq olur.
Gün gözəl idi, ancaq çəkib getdi.
Səni də şeirim, canımdan çıxarıb bir yana qoyum,
Sənə də son dəfə əlvida deyim.
Gecə əsgərlər ağlar
Nə xaç, nə Qolqof çəkici,
nə də uşaqlığın müqəddəs xatirələri
müharibəni dayandıra bilər,
gücləri çatmaz buna.
Gecə, ölümün bir addımlığında
bu güclü əsgərlər ağlar
çoxdan, sülh vaxtı öyrəndikləri
sözlərin qabağında heydən düşüb
ölərlər
adsız çayların göz yaşları
axdıqca axar...
Onu Tanrı bilirəm
Onu Tanrı bilirəm
Sənin yanında olanı deyirəm
ağzını açdınmı
səsini elə gözəl dinlər ki...
Və gülər bir aşiq kimi. Birdən
onu görər-görməz ürəyim
sinəmdə tərpənər, səsin
dilimdə azıb qalar, sustalıb qalar.
Dəli bir alov dərimi bürüyər,
gözlərim qaralar, qanın hay-harayı
qulaqlarıma çatar...
Qan-tər içində əsirəm
solub-saralmış ot kimiyəm
vəcdlə ölümə doğru gedirəm.
Bu şirin alma
Bu şirin alma
ağacın təpəsində,
yarpaqların arasında
qızarır, hər gün bir az da şirinləşir
ağacın lap kəlləsində,
alma dərənlər unudublar onu
yox, yox, unutmayıblar,
ancaq hədər,
onu dərmək
kimsəyə nəsib olmaz...
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
