İlyam Batler Yeyts «Ketlin, Holienin qızı» pyes - (Həmid Piriyevin tərcüməsində)

İştirak edirlər:

Piter Qilleyn

Bricet Qilleyn - Piterin arvadı

Maykl Qilleyn - onların evlənməyə hazırlaşan oğlu

Deliya Keyl - Mayklın nişanlısı

Patrik Qilleyn - Mayklın qardaşı, 12 yaşında

Yoxsul qarı

Qonşular

1798-ci il. Killala yaxınlığında ev. Bricet stolun qabağında dayanıb nəyləsə məşğuldu. Piter buxarının bir tərəfində, Patrik o biri tərəfində oturub.

Piter: - Nə olub orda?

Patrik: - Heç nə eşitmirəm. (Qulaq asır). İndi eşitdim. Deyəsən, şənlik var. (Pəncərəyə yaxınlaşıb bayıra baxır). Görəsən, nə üçün şənlənirlər? Heç kimi görmürəm.

Piter: - Bəlkə xokkey oynayırlar?1

Patrik: - Bu gün xokkey yoxdu. Çox güman səs şəhərdən gəlir.

Bricet: - Oğlanlar özləriyçün əyləncə qurublar. Piter, gəl Mayklın toy kostyumuna bax.

Piter: - (Stulunu stola tərəf çəkir). Əla kostyumdu.

Bricet: - Mənimlə evlənəndə sənin belə kostyumun yox idi. Sənin, ümumiyyətlə, baryam kostyumun yox idi.

Piter: - Düz deyirsən. Heç ağlımıza gəlməzdi ki, oğlumuz evlənəndə özü üçün belə qəşəng kostyum alacaq, həm də gəlini gətirməyə evi olacaq.

Patrik: - (Hələ də pəncərə qabağında dayanıb). Yolda qarı görürəm. Deyəsən, bizə gəlir.

Bricet: - Yəqin, hansısa qonşudu, Mayklın toyunu soruşmağa gəlir. Kim olduğunu görə bilirsən?

Patrik: - Bizim tərəflərin adamına oxşamır, amma bizə tərəf gəlir. Mortin oğullarıyla qoyun qırxır, qarı onlara tərəf döndü. (Bricetə baxır). Yadındadı, dünən axşam tindəki Vinni müharibədən, ya da başqa bədbəxtlikdən qabaq peyda olan qəribə qarı haqqında danışırdı?

Bricet: - Vinnidi də, danışır özüyçün. Sən yaxşısı, qapını aç, qardaşın gəlir, onun ayaq səsini eşidirəm.

Piter: - Ümid edək ki, o, Dellinin pullarını başıbütöv gətirib çıxara bilib. Yoxsa, Allah göstərməsin, birdən qızın qohumları fikrini dəyişdirərlər, sonra gəl bunlarla əlləş. Onsuz da işim daşdan çıxır.

Patrik qapını açır, Maykl gəlir.

Bricet: - Nə üçün gecikdin? Səni çoxdan gözləyirik.

Maykl: - Nikah mərasimini keşişin yadına salmağa getmişdim, dedim ki, səhərə hazır olsun.

Bricet: - O nə dedi?

Maykl: - Dedi ki, bizdən əla cütlük olacaq, bir də dedi ki, Deliya Keyllə mənim nikahıma sevindiyi qədər heç kimin nikahına sevinməyib.

Piter: - Pulları gətirdin?

Maykl: - Gətirmişəm.

Maykl düyünçəni stolun üstünə qoyur, gedib buxarıya söykənir. Bu vaxta qədər kostyumun tikişlərini yoxlayan Bricet onu götürüb o biri stolun üstünə sərir.

Piter: - (Stola yaxınlaşır, düyünçəni açıb pulları çıxarır). Hə, Maykl, sənin işini yaxşı qurdum. Qoca Con Keyl pullarından heç cür ayrılmaq istəmirdi. "Yarısını götür, birinci oğlanları doğulanda o biri yarısını da verərəm", - dedi. Dedim ki: "Belə olmaz. Oğlanları olacaq, olmayacaq, bu sonranın işidir, Maykl sənin qızını öz evinə aparmamışdan qabaq yüz funtun hamısı onda olmalıdır". Arvadı da mənim tərəfimi tutdu, ona da razılaşmaqdan başqa bir şey qalmadı.

Bricet: - Piter, deyəsən, pulları əlində saxlamaqdan xoşun gəlir.

Piter: - Yox bir, xoşuma gəlməsin də. Heyif ki, mən evlənəndə mənə yüz funt verən olmadı, heç iyirmi funt da verən olmadı.

Bricet: - Düzdü, mən özümlə heç nə gətirməmişdim, amma sənin də heç nəyin yox idi. Evlənəndə sənin nəyin vardı axı? Bir neçə dənə toyuq idi, bir də Ballin bazarına apardığın quzular. (Onun incidiyi bilinir. Dolçanı zərblə stolun üstünə qoyur). Nə olsun heç nə gətirməmişdim? Əvəzində yaxşı işləmişəm. İndi fəxarətlə baxdığın oğlumuz Mayklı da kartof çıxardan vaxt samanın üstündə doğmuşam, heç vaxt pal-paltar da istəməmişəm. Elə ömür boyu işlə ki, işləyəsən!

Piter: - (Onun çiynini sığallayır). Düz deyirsən.

Bricet: - Əl-ayağıma dolaşmayın. Sabah oğlumuz bu evə gəlin gətirəcək, evi yığışdırmalıyam.

Piter: - Sən İrlandiyadakı ən möhtəşəm qadınsan, amma pul da pis şey deyil. (Pulları təzədən düyünçəyə bağlayıb oturur). Heç ağlıma gəlməzdi ki, haçansa öz evimdə bu qədər pul görərəm. İndi onları xərcləmək haqda da fikirləşmək olar. Cemsi Dempsinin ölümündən sonra yolumuzu gözləyən on akr torpağı alıb orda heyvan saxlamaq olar. Ballin bazarına gedib baxarıq, görək yaxşı nə heyvan var. Maykl, Deliya bu pulla nəsə almağını istəməyib?

Maykl: - Yox. Pul onu maraqlandırmır, o heç gözünün ucuyla da pula baxmır.

Bricet: - Burda təəccüblü nə var ki? Yanında sənin kimi yaraşıqlı oğlan olandan sonra pulu neyləyir? O səninlə olduğu üçün qürurlanır. Sən mehriban, ağıllı oğlansan, onun pulunu da necə lazımdır elə xərcləyəcəksən, başqaları kimi içib havaya sovurmayacaqsan.

Piter: - Deyəsən, elə Maykl da puldan çox hansı qızla evlənəcəyi haqda fikirləşirdi.

Maykl: - (Stola yaxınlaşır). Əlbəttə, arvadın göyçək olmağı yaxşıdı, onunla bir yerdə küçəyə çıxanda da utanmazsan. Pul bu gün var, sabah yox, amma arvad ömürlükdür.

Patrik: - (hələ də pəncərədən baxır). Yenə şəhərdən səs-küy gəlir. Bəlkə Enniskrondan at gətiriblər?

Maykl: - Nə at? Yarmarkaya çox var, hardan alacaqlar atı? Patrik, yaxşısı şəhərə get gör orda nə baş verir?

Patrik: - (Qapını açıb çıxanda birdən kandarda dayanır). Deliya söz vermişdi ki, bizə yaşamağa gələndə mənimçün küçük gətirəcək. Səncə, yadından çıxmayıb?

Maykl: - Yox, yadındadı.

Patrik qapını açıq qoyub gedir.

Piter: - Artıq Patrik də öz var-dövlətini axtarmağa başlaya bilər, amma onun işi çətin olacaq, axı onun öz evi yoxdu.

Bricet: - Bilirsən nə fikirləşirəm? İşlərimiz qaydasındadı, Keyllərlə qohum oluruq, yəni özümüzə görə imkanlıyıq. Deliyanın doğma dayısı keşişdi, deyirəm bəlkə bizim Patrik də keşiş olsun? Onsuz da dəftər-kitaba meyli var.

Piter: - Fikirləşərik, fikirləşərik. Sən, Bricit, hər şeyi əvvəlcədən ölçüb-biçirsən.

Bricet: - Onu oxutmağa pulumuz çatar, o da yoxsul müdriklər kimi düzü-dünyanı gəzib pay-püşklə dolanmalı olmaz.

Maykl: - Səs-küy kəsilmir.

Qapının ağzına gəlir, kandarda dayanıb əlini gözlərinin üstünə qoyur.

Bricet: - Nəsə görürsən?

Maykl: - Cığırla qarı gəlir.

Bricet: - Maraqlıdır, o kim ola? Yəqin, Patrikin gördüyü qəribə qarıdı.

Maykl: - Üzü kapüşonun altından görünmür, amma hər halda o, buraların adamlarına oxşamır.

Bricet: - Yəqin, dilənçidir. Toy xəbərini eşidib, gəlib qarnını doyuzdursun.

Piter: - Məncə, pulları gizlətmək lazımdır. Onları stolun üstündə, hamının gözü qabağında qoymaq olmaz.

Küncdəki böyük sandığın yanına gəlir, düyünçəni sandığa qoyur və ağzını açarla kilidləyir.

Maykl: - Ata, o artıq burdadı. (Qarı yavaş-yavaş pəncərənin qabağından keçir, keçəndə Maykla baxır). Toyqabağı yad adam görmək istəmirəm.

Bricet: - Qapını aç, Maykl, yazığı içəri burax.

Qarı gəlir. Maykl qırağa çəkilib ona yol verir.

Qarı: - Tanrı sizi qorusun!

Piter: - Səni də.

Qarı: - Qəşəng evdi.

Piter: - Öz evin kimi bil.

Bricet: - Buxarıya yaxın otur, qızın.

Qarı: - (əllərini isidir). Yaman küləklidir bu gün.

Hələ də qapının yanında dayanan Maykl qarıya maraqla baxır. Piter stola yaxınlaşır.

Piter: - Uzaqdan gəlirsən?

Qarı: - Uzaqdan. Çox gəzmişəm, hər adamın hünəri deyil bu qədər gəzmək, xeyli də adam görmüşəm, bəziləri məni evə buraxmaq istəmirdi. Birinin güclü oğlanları vardı, həmsöhbət olmaq istədim, qoyun qırxırdılar, heç mənə qulaq da asmadılar.

Piter: - Öz evin olmayanda çətindi.

Qarı: - Düz deyirsən. Mən yola çıxandan çox vaxt keçib, çoxdandı sərgərdan dolanıram.

Bricet: - Yəqin, yorulmusan, amma üzdən bilinmir.

Qarı: - Hərdən ayaqlarım ağrıyır, əllərimə də dinclik verirəm, amma ürəyim dinclik tapmır. Kimsə dincəldiyimi görəndə fikirləşir ki, daha qocalmışam və artıq heç nə vecimə deyil. Amma bəla yaxınlaşırsa, onda necə dostlarla danışmayasan?

Bricet: - Nə üçün gəlmisən?

Qarı: - Evdə həddindən artıq yad adam var.

Bricet: - Elə bil başına pis hadisə gəlib.

Qarı: - Elədir ki, var.

Bricet: - Nə olub?

Qarı: - Torpağımı əlimdən alıblar.

Piter: - Torpağın çox idi?

Qarı: - Dörd dənə gözəl çəmənlik.

Piter: - (Qarının eşitməyəcəyi səslə Bricetə). Bu, yəqin, Kilqlasslı Keysinin dul qalan arvadıdı, onu bu yaxınlarda evdən qovublar.

Bricet: - Yox, o deyil. Mən onu Ballin bazarında görmüşdüm. O, möhkəm bədənli arvaddı.

Piter: - (qarıya) Sən dağa çıxanda səs-küy eşitdin?

Qarı: - Məncə, mən dostlarımın hər dəfə gələndə çıxartdıqları səs-küyə oxşayan səs-küy eşitdim. (Heç kimə fikir vermədən oxumağa başlayır).

Bizim kürən Donoxyu öldü getdi,

Cəllad keçirtdi ilgəyi boynuna.

Gözəl arvadı da dul qaldı onun,

Heç olmasa mən olum həmdəm ona.

Maykl: - (Qapıdan aralanır). Kimin haqqında oxuyursunuz?

Qarı: - Haçansa tanıdığım biri, kürən Donoxyu haqqında oxuyuram. Onu asıblar. (Yenə oxumağa başlayır, amma bu dəfə bir az hündürdən).

Səninlə, dul qadın, ağlayaram mən,

Saçımı yolub, üzümü cıraram.

Onun kotan sürüb, yeri şumlayıb

Şırım açmağını heç unutmaram.

Səliqəylə qoyub daşı daş üstə,

Uca dağ başına salmışdı yol, iz.

Salındığı zindan yaxın olsaydı

Xalq xilas edərdi onu şübhəsiz.

Maykl: - Onu nə üçün edam etdilər?

Qarı: - O məni sevdiyi üçün öldü. Çox kişilər məni sevdiyi üçün ölüb.

Piter: - (qarının eşitməyəcəyi səslə Bricetə). Yazıq başına gələn bəlalardan dəli olub.

Maykl: - Bu mahnını çoxdan qoşmusunuz? Onu çoxdan asıblar?

Qarı: - Yox, bu yaxınlarda. Amma məni sevdiyi üçün çoxdan ölənlər də olub.

Maykl: - Onlar sizin qonşularınız idi?

Qarı: - Yaxın gəl, mən sənə onlardan danışım. (Maykl onun yanında skamyaya oturur). Şimali O`Donnellərdən kürən kişi vardı, cənubi O`Sallivanlardan bir kişi vardı, dənizdəki Klontarfda canını verən Brayan vardı, qərbdə də çoxlu kişi vardı, onlar yüz il qabaq ölüblər, qalanları da sabah öləcək.

Maykl: - Qərbdəkilər sabah öləcək?

Qarı: - Yaxın otur mənə, bir az da yaxın.

Bricet: - Səncə, o özündə deyil? Bəlkə heç o ölümlülərdən deyil?!

Piter: - Ağlına gələni danışır, deyəsən, başı çox çəkib.

Bricet: - Yazıq, gərək xətrinə dəyməyək.

Piter: - Ona südlə yulaf çörəyi ver.

Bricet: - Bəlkə başqa şey də verək? Yol üçün. Bir neçə pens, hətta bir şillinq də olar, bizim indi pulumuz çoxdu axı.

Piter: - Artıq olsa hə. Amma belə eləsək bütün pulu havaya sovurarıq, bunu heç istəmirəm.

Bricet: - Piter, utanmırsan? Ona bir şillinq ver, yaxşı yol arzula, yoxsa işimiz düz gətirməz.

Piter gedib sandıqdan bir şillinq çıxarır.

Bricet: - (Qarıya müraciətlə). Süd istəyirsiniz?

Qarı: - Yox, nə yemək istəyirəm, nə içmək.

Piter: - (Şillinqi ona uzadır). Götürün bunu.

Qarı: - Lazım deyil. Mənə pul lazım olmur.

Piter: - Bəs sizə nə lazımdır?

Qarı: - Mənə kömək etmək üçün bütünlükdə özünü verməlisən.

Piter çaşqın nəzərlərlə şillinqə baxa-baxa stola yaxınlaşır, sonra dayanıb Bricetə nəsə pıçıldayır.

Maykl: - Qeydinizə qalacaq adam yoxdur?

Qarı: - Yox. Məni çoxları sevib, amma heç kimə yatağımı açmamışam.

Maykl: - Tənha dolaşmaq sizi darıxdırmır?

Qarı: - Fikirlərimlə ümidlərim mənimlədir.

Maykl: - Hansı ümidlər?

Qarı: - Təzədən öz gözəl sahələrimin sahibəsi olmaq və yadları evimdən qovmaq ümidi.

Maykl: - Bunu necə edəcəksiniz?

Qarı: - Mənim mehriban dostlarım var, onlar mənə kömək edəcəklər. Elə hazırda onlar bir yerə yığışır. Mən qorxmuram. Onlar bu gün məğlub olsalar da, sabah qalib gələcəklər. (Ayağa durur). Dostlarımın yanına getmək vaxtıdır. Onlar mənə kömək etməyə tələsirlər, onları qarşılamalıyam. Qonşuları da çağırmalıyam.

Maykl: - Mən də sizinlə gedirəm.

Bricet: - Yox, Maykl, indi onun dostlarıyla görüşmək vaxtı deyil, çünki sən sənin evində yaşamaq üçün gələn qızı qarşılamalısan. Sənin çox işin var. Yeməkləri hazırlamaq lazımdır. Qız sənin yanına əliboş gəlmir, o boş evə girməməlidir. (Qarıya müraciətlə). Yəqin, bilmirsiniz, sabah oğlumun toyu olacaq.

Qarı: - Mənə kömək lazım olanda kişilər toy haqda fikirləşmirlər.

Piter: - (Bricetə). O kimdir axı?

Bricet: - Siz bizə adınızı demədiniz.

Qarı: - Bəziləri məni Qoca Yoxsul çağırır, bəziləri Ketlin, Holienin qızı.

Piter: - Deyəsən, haçansa bu adı eşitmişəm. Amma yadımda deyil ki, kimi belə çağırırdılar. Çox güman bu adı uşaq vaxtı eşitmişdim. Yox, yox, yadıma düşdü, bu adı mahnıda eşitmişəm.

Qarı: - (Qapıda dayanır). Onlar mənə mahnı həsr olunduğuna inanmırlar, amma belə mahnılar çoxdur. Birini də bu gün külək gətirdi. (Oxuyur).

Hündürdən ağlamayın,

Sabah qəbir qazanda.

Ağ atlıları çağırmayın,

Sabah qəbir qazanda.

Sabah yas olmayacaq,

Stolları düzməyin.

Şam filan da almayın,

Sabah ölənlər üçün.

Onlara şam lazım deyil, onlara dua lazımdır.

Maykl: - Bu mahnıdan heç nə başa düşmədim, amma deyin, sizin üçün nə edə bilərəm?

Piter: - Maykl, yanıma gəl.

Maykl: - Ata, dayan, ona qulaq as.

Qarı: - Mənim köməyimə gələnlər çətin işə girirlər. Onların çəhrayı yanaqları saralıb-solacaq; dağlarda, çəmənliklərdə, çay sahillərində sərbəst gəzib-dolaşanların çoxusu qərib yerdə yaşamağa məcbur olacaq; çoxlarının həyatı sınacaq; çoxları yığdığı pulu xərcləyə bilməyəcək; çoxları uşağını görə bilməyəcək, xaç suyuna salınanda ona ad verə bilməyəcək. İndi yanağı çəhrayı olanların üzləri ağaracaq, amma onlar bundan inciməyəcək, onlar fikirləşəcəklər ki, bunu öz zəhmətləriylə qazanıblar. (Qarı gedir, bayırdan onun oxuduğu eşidilir).

Onlar daim yaşayacaq, həmişə,

Onlar bizə nümunədir həmişə.

Onlar bizi çağıracaq həmişə,

Biz onları izləyirik həmişə.

Bricet: - (Piterə). Maykla bax, elə bil o, özündə deyil. (Bərkdən). Maykl, gəl toy kostyumuna bax. Əcəb qəşəngdi! Geyin bax, Allah göstərməsin, birdən sabah geyinəndə görərsən ki, əyninə deyil. İstəmirəm sənə gülsünlər. Götür, Maykl, get öz otağında geyin, gəl. (Kostyumu Maykla verir).

Maykl: - Hansı toydan danışırsan? Kostyumu neynirəm? Özü də sabah.

Bricet: - Sabah bu kostyumu geyinib Deliya Keyllə nikaha girəcəksən.

Maykl: - Lap yadımdan çıxmışdı.

Kostyuma baxır, öz otağına tərəf gedir, bayırdan səs eşidib yarı yolda dayanır.

Piter: - Evimizin yanında qışqırırlar. Orda nə olub?

Bayırda bir dəstə adam görünür. Patriklə Deliya da onlarladı.

Patrik: - Gəmilər gəlib. Fransızlar Killaladadılar!

Piter qəlyanı ağzından götürür, şlyapasını çıxarıb ayağa durur. Maykl kostyumu əlindən salır.

Deliya: - Maykl! (Maykl ona fikir vermir). Maykl! (Maykl ona baxır). Nə üçün mənə yad adam kimi baxırsan?

Deliya Mayklın əlini buraxır. Bricet ona yaxınlaşır.

Patrik: - Bütün oğlanlar fransızların yanına qaçır.

Deliya: - Mayklın fransızların yanında nə işi var?