Aleksey Domnin (1928-1982) - şair, yazıçı, jurnalist, folklor araşdırmaçısı. Ömrünü "İqor polku dastanı"nın araşdırmasına həsr edən atası Mixail Domninin təsiri ilə o da folklor araşdırmalarına başlayıb. Universitetdə diplom işini də həmin dastandan yazıb, 1967-ci ildən 1977-ci ilə qədər isə dastanın tərcüməsi ilə məşğul olub. Tarixi povestlərin, böyüklər və uşaqlar üçün şeirlərin, nağılların müəllifidir. Bir müddət Rusiyada yaşayan etnik azlıq komilərin və permyakların folkloru ilə maraqlanıb, həmin motivlər əsasında "Kudım-Oş haqqında rəvayətlər" və "Ovçu Per haqqında rəvayətlər" poemalarını yazıb.
Kudım-Oş komilərin və permyakların əfsanəvi qəhrəmanıdır. Əfsanəyə görə, bu xalqlar Oşdan törəyib.
Kudım-Oş haqqında rəvayətlər
1
Nəğmələrin geniş qanadlarında
Sizi qədim rəvayətlər yurduna
Aparacağam ki, mənim sözlərim
Toxum kimi qəlbinizdə cücərsin.
Qədim nəğmələrin nəqarəti var,
Hər xalqın da başlanğıcı mövcuddur.
Qədim-qədim zamanlarda parmada*
(Parma - tayqa)
Boz gözlü çudinlər* yaşayırdılar.
(Çudinlər və ya çudlar -
komilərin əcdadları, qədim xalq)
Dar və qaranlıq idi kor qazmalar,
Geniş idi ətrafdakı meşələr.
Dadlı idi maralların ciyəri.
Onlara istilik verirdi günəş,
Quşlar xəbər gətirirdi uzaqdan.
Rəqs edirdi gur alovun dilləri,
Qovlayırdı gecənin ruhlarını.
Əcdadların adəti necəydisə,
Elə də yaşayıb ömr edirdilər.
Qocalıqdır insanı əldən salan
Və əgər hansısa qərib qocanı
Ölüm unudurdu, aparmırdısa,
Həmin qoca gizlincə bir cığırla
Dağa gedib mağara qazıyırdı
Və özünü orada dəfn edirdi.
Cavan Oş öz doğma qəbiləsində
Bahar vaxtı oyanan torpaq kimi
Güc-qüvvətə dolub yetkinləşirdi.
İti ağıl verilmişdi gənc Oşa.
Ölülərin kölgəsini görürdü,
Uçan oxu havadaca tuturdu,
Gözbağlıca oynayırdı ayıyla.
Onun anasısa - cadugər Pevsin
Bacarırdı yuxuları yozmağı.
Bilirdi ki, harda dincəlir Oypel -
Meşələrin və çayların tanrısı.
Əgər kimsə pis niyyətlə gəlsəydi,
Onu kor edərdi gizli sehrlə.
Heyvanı tələyə sala bilərdi,
Yumşaldardı düşmənin qılıncını.
Qəbilənin şamanı Çikış qarı
Gecə dağa çıxıb söhbət edirdi
Süra-Peley adlı hiyləgər ruhla.
Cadu edib diriltməyi bilirdi
Öldürülmüş adamları bu şaman.
Göbələk çəkirdi, dəfinə vurub
Qovlayırdı xəstəliyi və şəri.
Oşun atası pamdı* qəbilədə
(Pam - başçı, kahin)
Gedərdi Yuqranı yağmalamağa.
Bir gün onu gətirdilər yürüşdən
Ürəyində lələkli bir ox ilə.
Şaman Çikış uzun müddət dəf çaldı,
Quş kimi çırpındı ocaq başında.
Amma onu ölülər diyarından
Qaytara bilmədi, çəkə bilmədi.
Onlar pamı torpağa tapşırdılar,
Ayağına ayı başı qoydular,
Üzünü də maska ilə örtdülər,
Gecə düşənəcən şənlik etdilər.
Onlara baxırdı kor gözlərilə
Taxta boz büt. Qanlı dodaqlarından
Axıb yerə tökülürdü piy və bal.
Qəbiləyə təzə pam lazım idi.
Ağsaqqallar ocaq başında Oşu
Pam təyin etdilər. Ona verdilər
Hakimiyyət nişanəsi əsanı
Və bürünclə bəzədilmiş kəməri.
Hamı ilə birgə Pevsin qarı da
Yerə qədər təzim etdi oğluna.
Qurd tanıyır maral cığırlarını.
Düşmən bilir qənimətin yerini.
Düzəngahda çudların qəbiləsi
Quş yuvası kimi açıq-aşkardı.
Vaxtaşırı düşmən qəbilələri
Pusqu qurub hücuma keçirdilər,
Günü-gündən əriyirdi qəbilə.
Oş məsləhət tonqalını qaladı.
- Düşmən ona görə hücum edir ki,
Bizdən uzaq dağlardadır tanrılar.
Biz onların yanına köçməliyik,
O məskəndə qazmaları qazıyıb
Ətrafına hasar da çəkməliyik.
Oypel bizi qoruyacaq. Necə ki,
Torağay qoruyur balalarını.
Bu cəsur sözləri eşidənlərin
Dilləri qurudu ağızlarında.
Hətta İnva çayı da sakitləşib
Tanrıların qəzəbini gözlədi.
Şaman Çikış hirs içində kükrədi:
- Hər kimsə ki müqəddəs dağa gedib
Haram qatar torpağın yuxusuna,
Qoy elə əlləri qurusun onun!
Oş qəzəblə qışqırdı:
- Siz özünüz
Mənə əsa verib pam elədiniz.
Cəsurları səsləyirəm özümlə,
Amma kim ki siçan kimi gizləndi,
Qəniməti olsun qoy düşmənlərin,
Qorxudan sıxılsın qabırğaları.
Adamları sarsıtdı bu kəlmələr,
Çayın dalğaları kükrəyib coşdu.
Oş qaldırdı əllərini günəşə:
- Günəş, sən aç bizim gözlərimizi,
Vəhşi ağlımızı nura qərq elə!
Və qaranlıq çökdü yerin üzünə,
Təkcə çılpaq zirvə nura qərq oldu.
Birinci Oş çıxdı sıldırımları,
Göstərdi ki, harda şam ağacından
Ucaltmaq lazımdır möhkəm qalanı.
Zaman keçər, ağacları çürüdər,
Amma həyat çayı axar, qurumaz.
Beləliklə, ilk kötük və ilk qazma
Oşun şəhərinin əsası oldu -
Bu diyarın paytaxtı Kudım-Karın*.
(Kudımkar - Rusiyanın Perm
vilayətində şəhər. Adını qədim
komi dilində mənası "ölü su" olan
Kuva çayından götürüb)
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
