Tanrı dağlarından boylanan şair
Qədim mədəniyyətə və dövlətçiliyə malik Qırğız türklərinin yazılı ədəbiyyatı XVIII əsrdən sonra meydana çıxıb. Bu gecikmənin də bir neçə obyektiv və subyektiv səbəbləri mövcuddur. Daha çox özünü şifahi ədəbiyyatda, folklorda tapan bu xalq zaman-zaman "Manas" eposunun ruhundan aldığı enerji ilə yaşayıb və yaşamaqdadır.
XX əsr qırğız yazılı poeziyasının görkəmli simalarından biri Alıkul Osmonovdur (1915-1950). Çox qısa bir ömür - cəmi 35 il yaşayan bu istedadlı şair erkən valideyinlərini itirib uşaq evində boya-başa çatmış, sonra isə ağır xəstəlikdən üzülərək gənc ikən həyatla vidalaşmışdır.
Alıkul Osmonov Toktoqul Satılqanovdan sonra qırğızların ən görkəmli milli şairi sayılır. Şeirlərindəki humanizm xətti - yurda, yuvaya, millətə, doğma dilə, təbiətə, insanlığa insani münasibəti hər zaman şairin ömrünü uzatmaq iqtidarında olmuşdur. Əbəs yerə ona qırğızların Puşkini deməyiblər. O, qırğız poeziyasına yeni düşüncə, təzə ifadə tərzi gətirdiyinə görə ədəbi yaddaşda yenilikçi şair kimi qalıb.
A.Osmonov həm də istedadlı tərcüməçi olub. O, Nizami Gəncəvinin, Puşkinin, Şota Rustavelinin, Şekspirin əsərlərindən bəzi nümunələri qırğız dilinə çevirib.
Görkəmli qırğız şairinin əsərləri külliyatı Qırğız dövləti tərəfindən dəfələrlə nəşr edilib. Onun əsərləri qırğız xalqının ruhundan qopan nəğmələr timsalındadır.
Tanrı dağlarının lacivərd üfüqlərindən boylanan türk kökənli böyük, həm də nakam bir şairin şeirlərindən bəzi nümunələri orijinaldan tərcüməmdə diqqətinizə çatdırıram.
Adil CƏMİL
Alıkul Osmonov
İssık-Göl
İssık-Göl, sən mənim sevgim, sevincim,
İlhamın misramı dalğalandırır.
Səmadan süzülən zərrin şəfəqlər
Masmavi ləpəni yırğalandırır.
İssık-Göl, sən mənim sönməyən sevdam,
Sözümün canında ləpələnirsən.
Gözləri oxşayan gözəlliyinlə
Ömrümə-günümə səpələnirsən.
İssık-Göl, varlığın yaşadır məni,
Bəxtimdən razıyam - şükür, varımsan.
Yorulmaq bilməyir şıltaq ləpələr,
Sən mənim can dostum, nazlı yarımsan.
Mənim nazlı gölüm, gül üzümüzə -
Səninlə birlikdə gözəldir həyat.
Hüsnünə yaraşan nəğməsi yoxsa
Zəif şairləri süpürləyib at!
26.10.1948
Çolpon-Ata
Mənim ulduzum
Qasım kişi vardı - atamın dostu
Nədənsə yadıma düşübdü yenə.
Alıb qucağına körpə çağımda
Böyük bir ulduzu göstərdi mənə.
O zaman söylədi: "unutma, oğlum,
Gördüyün o ulduz-tale ulduzun.
Nə vaxtsa sən ölsən o da sönəcək,
Ömür var qısadır, ömür var uzun".
Göydə bulud kimi axdı bu illər
Böyük oğlan oldu dünənki uşaq.
Atamın o dostu Qasım kişinin
Sözləri çıxmadı yadımdan ancaq.
Bir az da gülməli gəldi ki, mənə
Göylərdə hər kəsin ulduzumu var.
Gecənin bir vaxtı baxıb səmaya
Tale ulduzumu gözüm axtarar.
Tapsaydım səmada öz ulduzumu
Ayın da üzünə mən ağ olardım.
Vurub qoltuğuma yer kürəsini
Ona iki günlük qonaq olardım…
Göstərib yerüstü məmləkətimi
Tanıda biləydim bu insanları.
Qayıdıb gələydim yenə yerimə
Göylərə tanıdıb pak vicdanları.
2.12.1944
Koysarı
Mən nədən utanıram
Utanan deyiləm - yaşıdım o qız
Məni görə-görə sevmədi deyə.
Bir deyin, o gözəl hardan biləcək
Ona ürəyimi açmadım niyə?
Utanan deyiləm bu görkəmimdən,
Oxu ürəyimi bir anlığına.
Söz verə bilmərəm gəncləşməyimə,
Qayıda bilmərəm cavanlığıma.
Utanan deyiləm - hər addımımda
Çox da ki, tükənir taqətim, gücüm.
Mənim də həyatda öz həyatım var -
Xoşbəxtəm düz yolu seçdiyim üçün.
Utanan deyiləm bu vaxta kimi
Evimdə arvadım, övladım yoxdur.
Mən bütün gücümü vətənə verdim,
Vətənsiz adım yox, soyadım yoxdur.
Utanan deyiləm kasıblığımdan,
Mənim misralarım gövhər, zərimdir.
Topdağıtmaz qalaları qorxudan
Mənim alov dilli sətirlərimdir.
Amma utanıram bilirsiz nədən?
Könlümdən keçəni yaratmamışam.
Kimisə salmaqçün sözün sehrinə
Arzu-diləyimə mən çatmamışam.
11.12.1944
Koysarı
Yeddi - Oğuz
Qara-qara buludların ardından
Yeddi bölük dağ ucalır səmaya.
Onun adı Yeddi-Oğuz dağıdır,
O, yaxındır həm günəşə, həm aya.
Ətəyinə duman çöküb, çən düşüb,
Zirvəsində aylar-illər dolanıb.
Leysan gəlsə yamacında, yalında
Çaylar axıb, dəli sellər dolanıb.
Ay batanda o, batmayıb zülmətə,
İşıq saçıb onun qarlı zirvəsi.
Zaman-zaman səsimizə qarışıb
Yeddi-Oğuz dağlarının öz səsi.
Yeddi-Oğuz, ürəyində qorxu yox,
Bu şöhrətə, bu qüdrətə min əhsən!
Yenilməyən vüqarından güc alıb
Biz də sənə oxşamışıq deyəsən!
22.12.1944
Koysarı
Durnalar
Durna qatarına çox baxmışam mən,
Baxışım göylərdən çox asılıbdır.
Deyərdim: - Durnalar, qanadınıza
Oxuya biləydim nə yazılıbdır?
Xəyalən qalxardım mavi göylərə
O sirli yazını oxumaq üçün.
Nədənsə illərlə əsiri oldum
Bu dördcə misranın verdiyi gücün:
"Qəriblik durnanın alın yazısı,
Unutma, səadət yer üzündədir.
Məhv olar qatardın qalarsa durna,
Həyat bu birliyin bil, özündədir".
Beləcə illəri biz yola saldıq,
Bol məhsul topladıq azı min kərə.
Bir gün də qayıtdım doğma yurduma -
Durna qatarını gördüyüm yerə.
Göy çəmən dəniz tək ləpələnəndə,
Üzümə güləndə yaşıl vadilər
Yaxında bir böyk evi görəndə
Soruşdum "çobanın evi" dedilər.
Görüşdük, "xoş gəldin" söylədi qırğız,
Qonağa verməyə düyüsü, əti.
Masa arxasında oturan çoban
Görən duyurdumu bu səadəti?
Gördüm ki, göyərib ruzi-bərəkət
Yurdun torpağının, daşının üstdə.
"İndi anladınmı nədir səadət?"
Durnalar soruşdu başımın üstdə.
5.12.1944
Koysarı
Otuz yaş
Yaşayırıq - ömür qısa, gün qısa,
Elə bil ki, yuxudayıq, biz, qardaş.
Qalmayıbdır sabahlara etibar,
Görürsən ki, aylar, illər qatır baş.
Necə gəldi, necə getdi fəsillər,
Hardan çıxdı boz at minmiş otuz yaş?
Qamçıladıq ömür adlı bu atı,
Tez-tələsik yola saldıq illəri.
Aylarımız axıb getdi çay kimi,
Günlərimiz ötüb keçdi selləri.
Mən gördüm ki, çox arzuya, diləyə
Yetişmədi tay-tuşumun əlləri.
Deməsinlər "ömür qısa" söyləyib
Cavan şair gecə-gündüz deyinir.
Bu işıqlı kainatı sevirəm,
Ürəyimdə neçə arzu döyünür.
Səhərlərim, axşamlarım gözəldir,
Bu nəşəylə cavanlığım öyünür.
Nə deyəsən bəd uğurlu bayquşa,
Yazıq insan iblis ilə üz-üzə.
Bəzən yayda tuş gəlirik biz qışa,
Bu dünyada yaxşı-yaman diz-dizə.
Olum, ölüm arasında bir yol var
Görəsən nə vəd eləyir o, bizə?!
O deyilmi gözümüzə nur verən -
Əvəzsizdir cavanlığın səfası?
Dəyərlidir o, qızıldan, gümüşdən,
Həyat üçün bəs eləyir havası.
Ömür bir də bu günləri yaşatmaz,
Ayın, günün nə gəzir ki, vəfası?
Gözəlliyi öz yerində hər yaşın,
On səkkizdə nə qanun var, nə qayda.
Sonra gəlib yetişirsən otuza,
Elə bil ki, dəyişirsən bu sayda.
Ürəyindən gəlib keçir bir duyğu:
Çalış, vuruş, xalqın üçün ver fayda!
Bu yolları sən şərəflə keçmisən,
Bax beləcə təpərli ol, boz atım.
Taleyimin əmri varsa qanadlan,
Uzaqdadır hələ arzum, muradım.
Sən dumana girib oldun görünməz,
Mən sabahı ağ dumanda aradım.
Dayan, ömür, toxda, ömür, dur, ömür,
Nə yaşadım, nə gün gördüm bu - bəsim.
Ancaq necə vida deyim dünyaya,
Tükənərmi bu həyata həvəsim?
Bir gün gələr doğularam təzədən,
Gül-çiçəkdən gələr mənim nəfəsim.
Yaşayırıq - ömür qısa, gün qısa,
Elə bil ki, yuxudayıq, biz, qardaş.
Qalmayıbdır sabahlara etibar,
Görürsən ki, aylar, illər qatır baş,
Necə gəldi, necə getdi fəsillər,
Hardan çıxdı boz at minmiş otuz yaş?
8.12.1944
Koysarı
***
Evləri görəndə sevinirsən ki,
Bu şəhər yaraşır zəhmətimizə.
Zamandan zamana gedirik sanki
Bir nəhəng gəmidə biz üzə-üzə.
O gözəl evlərdə yaşayan kimdir?
Elə bil qovuşub nurlu sabaha.
Bu mənim zamanım, mənim nəslimdir,
Qırğızlar dağlardan enibdir daha.
1.03.1940
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
