Dünya ədəbiyyatını Mark Tvensiz (1835-1910) təsəvvür etmək mümkün deyil; Heminqueyin "bütün Amerika nəsri "Haklberri Finnin macəraları" romanından törəyib" fikri bu gün də aktual səslənir. Mark Tveni öz sələf və müasirlərindən fərqləndirən, onu bu gün də "diri" saxlayan əsas cəhət həyat hadisələrini incə yumorla qələmə almasıydı, nadanlığı, cəhaləti, qəddarlıq və istibdadı ciddi gülüşün öldürücü gücüylə ifşa etməsiydi. Onun ədəbiyyat qarşısındakı tarixi xidməti də məhz humanist məqsəd daşıyan effektli yumor və satirasındaydı. Aşağıda yazıçının "Müsahibə" adlı yumoristik hekayəsi ilk dəfə Azərbaycan dilində Kamran Nəzirlinin orijinaldan tərcüməsində təqdim olunur.
Müsahibə
Hekayə
Təklif etdiyim yerdə oturub bir qədər sırtıq və narahat görünən modabaz cavan oğlan dedi ki, "Daily Thunderstorm" ("Gündəlik Şimşək") qəzetindən gəlib, sonra əlavə elədi:
- Ümidvaram, sizdən müsahibə almağa gəldiyim üçün inciməzsiniz...
- Nə almağa gəlmisiz?
- Müsahibə almağa.
- Hımmmm... Başa düşdüm, əlbəttə, əlbəttə.
Həmin gün, səhər özümü yaxşı hiss etmirdim. Düzü, başım da üstümdə deyildi. Bununla belə, kitab şkafına yaxınlaşdım, rəfləri beş-altı dəqiqə nəzərdən keçirəndən sonra cavan oğlana çönüb soruşdum:
- O söz necə yazılır?
- Hansı söz?
- Müsahibə.
- Aaaaa... Nəyinizə lazımdı ki?
- Lüğətə baxmaq istəyirdim. Görüm, o sözün mənası nədir.
- Bıy! Bu lap qəribə oldu ki! Mən özüm sizə onun mənasını deyə bilərəm... əlbəttə, əgər... əgər siz...
- Ayy, nə yaxşı! Buyurun, sizə minnətdar olaram.
- Müs...sa...hi... bə! (İn, in, ter, ter, rnter...)
- Deməli, sizcə, o söz "m" hərfiylə başlayır?
- Əlbəttə, əlbəttə.
- Belə de... Deyirəm axı, niyə çox axtarmalı oldum onu...
- Hörmətli ser, bəs sizcə, o söz necə yazılmalıdır ki?
- Mən... düzünə qalsa, bilmirəm. Qalın lüğəti götürdüm ki, baxım görüm, şəkillərin arasında o söz gözümə dəyəcək, ya yox... Amma bu lüğətin nəşri çox köhnədi...
- Aaaaa, dostum, axı həmin hərfin şəkli ola bilməz. Hətta sonuncu nəşrdə də belə şey olmaz... Bağışlayın, sizi incitmək istəməzdim... məncə, siz mənim təsəvvür etdiyim ziyalı adama oxşamırsız. Üzr istəyirəm, xətrinizə dəymək istəmirdim.
- Dəyməz, dəyməz! Bunu tez-tez eşitmişəm adamlardan, yaltaqlıq etməyən adamlardan eşitmişəm, heç mənə yaltaqlıq etməyə də lüzum yoxdu, özüm bu məsələdə bütün sərhədləri aşıram... Hə, elədi... bu da adamları heyrətə gətirir.
- Təsəvvür edirəm. Gəlin, müsahibəyə keçək. Bilirsiz də, kim ki məşhurluq qazanır, ondan müsahibə almaq dəbdir.
- Sən Allah? Belə de... Birinci dəfədi eşidirəm. Bu çox maraqlı ola bilər. Bəs siz onunla nə edirsiz?
- Bilirsiz, sadəcə... hə... həəə... vallah, adam, sadəcə, məəttəl qalır. Bəzi hallarda gərək dəyənəkdən istifadə edəsən; lakin adətən müsahibə götürən sual verir, adam da suallara cavab verir. İndi məhz bu dəbdədi. İcazə verin, sizə ictimai fəaliyyətinizin əsas məqamları və şəxsi həyatınızla bağlı bir neçə sual verim.
- Bəli, bəli, buyurun. Yaddaşım çox zəifləyib, amma ümid edirəm ki, siz məni bağışlayarsınız. Yəni yaddaşım, nəsə, sözümə baxmır, intizamlı deyil, özü də lap qəribəlikləri var. Görürsən ki, gah dördnala çapır, sonra da baxırsan ki, iki həftə heç yana belə sürünə bilmir. Bu məni çox kədərləndirir.
- Narahat olmayın, eyb etməz. Amma çalışın ki, bacardığınız qədər xatırlayasınız.
- Çalışaram. Bütün gücümü toplayacam.
- Təşəkkür edirəm. Hazırsız? Başlamaq olar?
- Hə, əlbəttə, hazıram.
Sual: Neçə yaşınız var?
Cavab: İyunda on doqquz olacaq.
S. Belə de! Sizə, nəsə, otuz beş-otuz altı yaş vermək olar. Harda doğulmusuz?
C. Missuri ştatında.
S. Nə vaxtdan başlamısız yazmağa?
C. 1836-cı ildən.
S. Nə? Neçənci ildən? Bu necə ola bilər? Axı sizin hələ on doqquz yaşınız var?
C. Bilmirəm. Doğrudan da, qəribədi.
S. Elədi, elədi. Bu vaxta kimi görüşdüyünüz adamlar arasında kimi ən görkəmli hesab edirsiz?
C. Aron Barrı. (Aron Barr ABŞ-nin üçüncü Vitse-Prezidenti (1801-1805) olub - tərc.)
S. Axı siz onunla görüşə bilməzdiniz, sizin hələ on doqquz yaşınız var...
C. Əgər siz mənim haqqımda özümdən daha çox məlumata maliksinizsə, niyə soruşursuz?
S. Mən yalnız təxmin edirəm, başqa heç nə. Necə oldu ki, siz Barrla tanış oldunuz?
C. Təsadüfən. Onun dəfnində. Məndən xahiş elədi ki, çox da səs-küy salmayım və...
S. Aman Allah! Əgər siz onun dəfnində olmuşdunuzsa, deməli, o ölübmüş...və əgər o ölmüş idisə, sizin səs-küy salmağınızın onunçün nə mənası vardı ki?
C. Bilmirəm. Bu məsələdə o çox vasvasıydı.
S. Vallah, başa düşə bilmirəm. Deyirsiz ki, o sizinlə danışırdı və həm də o ölmüşdü?
C. Mən onun öldüyünü demədim.
S. Axı o ölüb?
C. Hə də, bəziləri deyir, ölüb, bəziləri də deyir, yox, ölməyib.
S. Bəs siz özünüz nə düşünürsüz?
C. Mənim nə işimə qalıb? Məni ki dəfn etməyiblər.
S. Siz... Nə isə... Hər halda, bu məsələ qaranlıq qaldı, baş çıxarmaq mümkün deyil. İcazə verin, sizə başqa bir sual verim: ha vaxt anadan olmusuz?
C. Bazar ertəsi, 31 oktyabr 1693-cü ildə.
S. Necə yəni? Bu mümkün ola bilməz! Onda belə çıxır ki, sizin yüz səksən yaşınız var? Bunu necə izah edərsiniz?
C. Heç cür izah edə bilmərəm.
S. Axı əvvəl dediniz ki, on doqquz yaşınız var? İndi, sən demə, yüz səksən yaşınız var. Təzada bax e! Dəhşətli ziddiyyət var!
C. Nə yaxşı, bunu bildiniz! (əl verib görüşür). Mənə də çox vaxt elə gəlir ki, burda bir ziddiyyət var. Amma hər halda, fikrimi toparlaya bilmirəm: ziddiyyət varmı, yoxsa, elə mənə elə gəlir? Nə yaxşı, siz bunu dərhal sezdiniz?
S. Komplimentə görə təşəkkür edirəm. Sizin qardaş və bacınız olubmu, yaxud varmı?
C. Eh... məncə hə, olub, amma nəsə, xatırlaya bilmirəm.
S. İlk dəfədi belə qəribə cavab eşidirəm.
C. Doğrudan? Nə üçün belə düşünürsüz?
S. Bəs necə düşünüm? Başqa cür düşünə bilərəm ki? Bura baxın, o divardan asılan portret kimindir? Sizin qardaşınız deyil ki?
C. Aaaa, həəə, odur! Yadıma saldınız, qardaşımdı. Vilyamdı, ona Bill deyirdik. Yazıq Bill...
S. Nə? Deməli, o ölüb?
C. Hə, bəlkə də ölüb. Amma dəqiq deyə də bilmərik. Burada müəmmalı məsələlər çox idi.
S. Bunu eşitmək çox kədərlidi. Görünür, o itkin düşüb, eləmi?
C. Hə, ümumiyyətlə, belədi. Biz onu basdırdıq.
S. Basdırdınız!? Necə yəni? Öldüyünü-qaldığını bilməyə-bilməyə onu dəfn etmisiz?
C. Yox e! Məsələ bunda deyil! Əslində o, elə ölmüşdü.
S. Vallah, heç nə anlamıram. Əgər onu dəfn eləmisinizsə və bilirdiniz ki, o...
C. Yox, yox! Biz onun öldüyünü yalnız düşünürdük...
S. Həəə...başa düşürəm sizi. Bəs onda, dirildi ki, təzədən?
C. Yox, yox! Elə şey olmaz!
S. Ömrümdə belə şey eşitməmişdim! Adam ölüb, adamı dəfn ediblər. Nəsə, burda bir sirr var?
C. Ah! Elədi! Məsələ də elə bundadı! Bilirsiz, biz əkiz idik rəhmətliklə, iki həftəydi ki, doğulmuşduq, bizi vannada yuyanda qarışıq saldılar, ikimizdən biri vannada boğuldu. Lakin bilmədik hansımız boğulub. Bəziləri elə bildi, Bill boğulub, bəziləri də mənim boğulduğumu güman edirdi.
S. Sadəcə, görünməmiş hadisədi! Bəs siz özünüz nə düşünürsüz?
C. Bircə Allah özü bilir! Həqiqəti bilmək üçün mən hər şeyimi verərdim. Bu dəhşətli və məşum sirr mənim bütün həyatımı kədərə bürüdü. Amma sizə bu gün bir sirr açacam, onu heç kimə indiyə kimi deməmişəm. Biz əkizlərin birinin sol qolunda xüsusi bir işarə, xal vardı, o mənim qolumdaydı. Elə vannada boğulan həmin uşaq mən idim.
S. Lap yaxşı. O zaman burda heç bir sirr görmürəm.
C. Görmürsüz? Mənsə, görürəm. Bütün hallarda, axı onlar gör, necə özlərini itiriblər ki, başqa uşağı basdırıblar. Amma... ssssss... bunu mənim valideynlərimin yanında ağzınızdan qaçırtmayın. Allah özü şahiddir ki, onsuz da, onların dərdi böyükdü!
S. Yaxşı... məncə, əməlli-başlı material topladım, sizə çox təşəkkür edirəm, buna görə. Amma bir şeyi qeyd edim ki, sizin Aron Barrın dəfni barədə söylədikləriniz məni çox maraqlandırdı. Deyin görüm, Barrın belə dəyərli adam olmasını hesab etməyiniz nə ilə bağlıdı? Onu niyə görkəmli adam hesab edirsiniz?
C. Eh! Boş şeydi! Buna bəlkə də əlli adamdan biri diqqət yetirərdi. Cənazə duası artıq bitmişdi, dəfn mərasiminə gələnlər qəbiristanlığa getməyə hazırlaşırdılar, mərhumun tabutunu təntənəli surətdə cənazə arabasına qoydular; birdən o, tabutdan qalxıb dedi ki, sonuncu dəfə dünyaya baxmaq istəyir və keçib oturdu arabaçının yanında. Sonra da tələm-tələsik qayıtdı yerinə, ləyaqətlə vidalaşdı; əla həmsöhbət idi, mən də çox təəssüf etdim ki, o, beləcə tez tərk etdi bizi.
İngiliscədən tərcümə: Kamran NƏZİRLİ
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
