O, ABŞ və dünya ədəbiyyatında "kirli realizm", hiperrealizm və andeqraund (yeraltı) ədəbiyyatının əsas təmsilçilərindən sayılır.
16.08.1920-ci ildə Almaniyanın Andernax şəhərində anadan olub. 1923-cü ildə ailəsi ABŞ-a köçüb. 1939-41-ci illərdə Los-Anceles şəhər kollecində təhsil alıb. Ömrünün böyük qismi bu şəhərlə bağlı olub.
24 yaşında ikən ilk hekayəsi "Tarix" adlı bir jurnalda çap olunub. 1946-cı ildən etibarən əyyaşlığa qurşanıb və düz on il sərasər içib, qadınlarla əylənib, hətta özünün yazıçı olmaq fikrindən də daşınıb. Klinik ölümün astanasından təkrar həyata qaytarılan yazara həkimlər: "Bir də dilinə içki dəysə, öləcəksən" xəbərdarlığını ediblər. Amma o, yenə də içməyindən qalmayıb, amma həyat eşqinin də ən azı yarısını yaradıcılığa sərf etməyə başlayıb. Hətta bir dəfə iki həftə ərzində düz 600 (!) şeir yazıb.
Həyatı boyu ABŞ-ı gəzib-dolaşmaqla ayaqdan salıb, çörəkpulu çıxarmaq üçün cürbəcür işlərdə çalışıb. At yarışlarını, klassik musiqini, pivəni, boksu və bələd olduğu bir-iki qadını həyatda hər şeydən üstün bilib. Klassik ədəbiyyata ikrah hissiylə yanaşıb, daha çox F.Dostoyevskini, L.F.Selini, E.Heminqueyi, C.Selinceri, K.Hamsunu sevərək oxuyub. İlk şeir kitabı "Çiçək, yumruq və ulama səsi"nin (1959) adından da görünür ki, onun poetik dünyası cəmiyyət həyatı haqda sərt, ironik fikirlər üzərində qurulub. Yazar etiraf edirdi ki: "Adamların sırf nifrətini qazanmaqdan ötrü bu cür amansız (və fərqli) əsərlər yazıram və bu, onlarda mütləq qıcıq oyadır: "Axı bu Bukovski deyilən hərif hansı yuvanın quşudur belə?"
1960-cı illərin əvvəllərindən başlayaraq, Amerikada onu "andeqraund qəhrəmanı", 1966-cı il üçün isə "İlin autsayderi" elan edirlər. Çarlz Bukovskinin addımbaşı ələ saldığı ədəbi isteblişment də o vaxtdan etibarən onu, könülsüz də olsa, ciddi bir ədəbi fiqur saymağa başlayır. Onun poeziyasına fransızlardan - Jan-Pol Sartr və Jan Jene yüksək qiymət verir.
50 yaşında ikən Bukovski cəmi iyirmi günün içində özünün ilk romanı olan "Poçtamt"ı bitirir (1971). Bunun ardınca o, həyatını yalnız yazıb-yaratmağa həsr edir, ard-arda bir neçə roman ("Faktotum", "Qadınlar", "Vetçinalı çörək", "Hollivud") və yüzlərlə hekayə, şeir yaradır. Ömrü boyu Ç.Bukovski toplam 40 şeir kitabı çap etdirib. Sonuncu romanı - "Makulatura" ölümündən az əvvəl işıq üzü görüb.
09.03.1994-cü ildə San-Pedro şəhər klinikasında leykemiyadan vəfat edən yazar "Lucon Press" yayın evinin təsis etdiyi ədəbi mükafata layiq görülüb. Əsərləri dünyanın bir çox dillərinə çevrilib.
Tənqidi məqalə
oxuyarkən...
"Bu fikirlərlə heç cür barışmaq olmaz", -
deyərək sən indi otağa göz gəzdirir
sanki baxışlarınla
o haqqında söz açılan tipi axtarırsan.
Ancaq o,
nə oradadır, nə də burada -
çünki qeybə qarışıb artıq.
başqaları kitabın barədə
hökm çıxarmağa başladısa,
o artıq səninki sayılmaz,
çünki onda sən
öz yaradıcılığında bir sonrakı səhifəyə,
ya da növbəti kitaba köklənmiş olursan.
Ən betəri də odur ki,
adətən onlar
sənin köhnə kitablarını yanlış anlayırlar,
haqq etmədiyin cəhətlərə görə səni tərifləyir,
səthi yanaşmalarını isə guya dərinmiş kimi
qələmə verirlər.
Əslində insanlar
sənin kitablarında özlərini axtarırlar,
özlərinə uyan məqamları istədikləri kimi yozur,
uymayanları isə
yerli-dibli görməməzliyə vururlar.
Yaxşı yazar kimi,
yaxşı tənqidçi də hələm-hələm tapılmır.
Ona görə də mən
barəmdəki müsbət və mənfi rəyləri
zərrəcə ciddiyə almıram.
Çünki hər dəfə yaradıcılığımda
bir sonrakı səhifəyə,
ya da növbəti kitabıma köklənirəm.
Qadınlar və quşlar
O qadınlar gənc idilər,
bədənlərini satmaqla
güzəranlarını qazanırdılar.
Müştəriləri qəhətə çıxanda
bir neçəsi
mənim oteldəki nömrəmə gəlib
şərab içərdi,
pərişan zülfləri üzlərinə tökülərdi,
corabları isə ordan-burdan süzülmüş olurdu.
Nə isə danışdıqlarında
ağızlarından bol söyüş yağardı...
Bunlara rəğmən,
o gecələri
hələ hüzurlu
saymaq mümkün idi.
Əslində
bu qadınlar mənə
uzun illər öncə,
hələ körpə yaşlarımda
nənəmin saxladığı və
özlərinin həm dən,
həm də su qablarına zıllayan
sarı bülbülləri
xatırladardılar.
O misilsiz
sarı bülbüllər də,
sadəcə, adamın baş-beynini aparardılar.
Halbuki sırf
cəh-cəh vursunlar, - deyə
qəfəsdə saxlanırdılar.
Xəstə
Ağır xəstəliyə yoluxmaq, tabdan düşmək -
əcəb qəribə şeymiş ha.
Belədə bütün gücün
yataq otağından ayaqyoluna
və oradan geri dönməyə gedir..
Bəlkə siz bunu bir zarafat kimi anlayacaqsınız,
amma mən zarafat-zad eləmirəm.
Budur, təkrar yataqdayam,
təkrar ölüm barədə düşünür
və belə nəticəyə gəlirəm ki,
mənə hədsiz yaxınlaşdığı zaman o,
elə də ciddi təhlükə saçmır.
Divarları gözdən keçirməyə
bir xeyli zamanım olur
və bayırda məftillərə qonan quşların cəh-cəhi
o ara daha böyük önəm qazanır.
Bir də baş qatmaq üçün televizorum var:
orada bir dəstə kişi
Allahın ver günü beysbol oynayır.
İştaham qaçıb,
indi bütün yeməklər karton dadır
və həmin o "dad" məni daha betər xəstə eləyir.
Arvad isə elə hey dirəşir ki, nəsə ye, nəsə ye.
"Həkim deyib ki..."
Vay, zavallım mənim!
Hə, bir də pişiklərim var:
onlar yatağımın üstünə sıçramaqla
gözlərini bərəldib, məni süzür,
sonra təkrar
yerə hoppanırlar.
Sırf yeyib-içib, işləyib, sevişib,
sonra da ölməli olduğumuz belə dünyaya
mən indi nə deyim axı?!
Xoşbəxtlikdən, xəstəliyim yoluxucudur,
yanıma gəlib-gedənim, ziyarətçim də yoxdur.
Çəkim 155-dir,
217-dən buna... qədər düşüb.
Əsir düşərgəsi məhbusuna bənzəyirəm
və əslində
məhz elə birisiyəm.
Bütün bunlara baxmayaraq, bəxtim gətirib:
öz yalqızlığımdan həzz alır,
boz kütlədən ötrü
heç darıxmayacağımı düşünürəm.
İndi o məşhur əsərləri
oxumağa vaxtım, macalım var,
amma elə kitablar artıq vecimə də deyil.
Yatağımda oturub,
bütün bu aləmin yerindən oynayacağı,
ya o, ya da bu biri tərəfə gedəcəyi anı
intizar içində gözləyirəm.
Yəni bu baxımdan heç mən də
başqalarından zərrəcə fərqlənmirəm.
Yalqızlar məkanıdır
cəhənnəm
kişi 65 yaşındaydı,
arvadı 66,
həm də Alzheymer xəstəsiydi.
Kişinin ağız boşluğunu
xərçəng şişi bürümüşdü.
Şüa müalicəsi və
girdiyi əməliyyatlar ucbatından
çənə sümüyü ərimişdi deyə
çənəsini məftillə bərkitmişdilər yerinə.
Bir çağanın
altını dəyişdirirmiş kimi,
hər gün o,
yeniləyərdi
arvadının altındakı mələfəni.
Bu vəziyyətdə
maşın sürə bilməz
və xəstəxanaya
taksiylə gedərdi.
Danışmaqda çətinlik çəkdiyi üçün
gedəcəyi ünvanı
əvvəlcədən kağıza yazardı.
Son yoxlama zamanı
bir kərə daha
əməliyyata girəcəyini söylədilər ona.
Sol yanağıyla dilinin
qismən təmizlənməsinə ehtiyac duyulurmuş.
evə dönüb,
arvadının altını dəyişdirdi.
Dondurulmuş hazır qidalardan
qoydu sobanın üstünə.
Axşam xəbərlərinə
baxdıqdan sonra
yataq otağına yollandı.
Oradakı silahı arvadının gicgahına
söykəyib, tətiyə basdı.
Qadın sol böyrü üstə düşəndə
kişi divana çöküb,
tapançanın lüləsini
öz ağzına alıb, tətiyi çəkdi.
O atəş səslərini eşidən qonşularının
heç tükü də tərpənmədi.
Ancaq az sonra
sobada külə dönən yeməyin
yanıq qoxusuna reaksiyaları he-e-ç ləngimədi.
Birisi gəlib qapını çiyin vurmaqla açdı
və içəridə olub-bitənə şahid oldu.
Az sonra
polislər gəlib
durumu araşdırınca,
bəzi məqamlar ortaya çıxdı.
Ər-arvadın "xərclər dəftəri"nin arasında
vur-tut, bircə dollar on dörd sent qalıbmış.
Ölüm səbəbi şübhə doğurmurdu:
intihar.
Üç həftədən sonra
iki təzə kirayənişin
köçdü o mənzilə.
Bilgisayar mühəndisi Ross ilə
balet dərsləri alan
arvadı
Anatana.
Həm də gələcəkləri
daha parlaq bir cütlüyə bənzəyirdi
bunlar.
Sonuncu insan
Arvadım
məni başa düşmür.
maşın sürərkən,
qarşı tərəfdən gələn
birisiylə baxışdığımızda
başımı tərpədib ona salam verir
və ya əl yelləyirəm, -
ürəyim belə istəyir.
Arvadım mənə:
"əcəb qəribə adamsan ha!" - deyir.
Ya da supermarketdə kassirə
gülərək və əl-qol ölçərək,
nələrsə danışmağa başlayıram.
Bayıra çıxınca arvadım:
"danışdıqlarından
o kişi
bircə kəlmə də
anlamadı!" deyir.
Ya da arvadıma
bir lətifə danışıram,
sözümü bitirəndə
"nə düşükləyirsən belə?!"
soruşur məndən.
"bir lətifə idi bu".
"bu idi sənin lətifən?!
bunun lətifə olduğunu təsdiqləyəcək
bircə nəfər də tapammazsan dünyada!"
Sonra başını geri əyib
qəhqəhə çəkir, gülür mənə.
Poçtamt və ya kafe kimi
ictimai yerlərdə
insanlara ötəri əl və
baş hərəkətləriylə
bizə göstərilən xidmətin
ləng və ya yarıtmaz olduğunu,
ya dünyanın
nifrətlə dolub-daşdığını,
ya da bunlara bənzər
fikirlərimi mən him-cimlə
anlatmağa can atıram.
Arvadım xəbər alır:
"neyləyirsən axı elə?!"
"mumlasana!
səninlə heç hara çıxa bilmirəm ey artıq!"
Sizə "bir kişi xeylağını
ən yaxşı anlayan sonuncu insan
arvadıdır" desəm,
nəyi nəzərdə tutduğumu
başa düşərsiniz, heç şübhəsiz.
Sanki qadın qarşısındakı aynaya baxır,
ancaq ona necə yaxın,
yəni burnu şüşəyə
toxunacaq qədər yaxın dayanıbsa,
bir şey görməsi,
sadəcə, imkansızdır.
Bax, bunu lətifə sanmayın, əsla!
Dilimizə çevirdi: Azad Yaşar
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
