Merse RODOREDA (1908-1983) - Kataloniya nasiridir. Ədəbi yaradıcılığına görə bir sıra ədəbi ödüllərə layiq görülübdür. Məcburi mühacirət üzündən sığındığı Fransada təxminən iyirmi ilə qədər yaşayıb və həmin dövrdə yaradıcı fəaliyyətində qeyri-ixtiyari bir fasilə yaranıb.
Hekayə kitabları: "İyirmi iki hekayə" (1958), "Mənim Kristinam və digər əhvalatlar" (1967), "Bütün əhvalatlar" (1979), "Səyahətlər və çiçəklər" (1980).
Romanları: "Mən ləyaqətli qadınammı?" (1933), "Kişinin həyatından bircə gün" (1934), "Aloma" (1937), "Cinayət" (1936), "Diamant meydanı" (1962), "Kameliyalı küçə" (1966), "Dəniz kənarındakı bağ" (1967), "Qırılmış ayna" (1974).
Bir başlanğıc
Hekayə
Bu iri mürəkkəb ləkəsinin nə vaxt və haradan peyda olduğundan elə özü də xəbərsiz idi. Tramvay dayanacağında dayanıb, məlul-məyus halda öz şalvarını süzürdü. Bu, onun adam içinə geyiləcək yeganə şalvarıydı. İndi isə onun sağ dizində tünd göy rəngdə üç dənə mürəkkəb ləkəsi gözə dəyirdi: bunların ikisi xırdahal, biri isə albalı giləsi boyda idi. Çarəsiz halda düşünürdü: "Nə albalısı, əşşi, hətta alma boydadır ey bu". Şalvarı südlü qəhvə rəngindəydi, onun üzərində getdikcə yayılıb-quruyan ləkələr isə artıq qaramtıla çalırdı.
- Deyəsən, şalvarınıza ləkə düşüb axı.
Bunu deyən senyor Komes gündəlik tramvay səfərləri zamanı onun daimi yol yoldaşı idi. Səhər də, axşam da elə eyni marşrutla şəhərdə o baş, bu başa gedirdilər.
- Gərək o dəqiqəcə ləkələri suyla yuyaydın. Heç nə bu mürəkkəb ləkəsi qədər parçanın canına əlüstü hopmur. Hətta bunun ucbatından bir dəfə mən şalvarımı başqa rəngə də boyatdırmışdım. Həm də o şalvar sizinkindən daha tünd rəngdəydi, yenə də mən əl atacaq başqa bir çarə tapa bilmədim.
O, senyor Komesə heç qulaq da vermirdi, çünki makinaçı senyorita Freyşesin gözləri hələ də xatirindən silinməmişdi. İş yerində yeddi kartı yoxa çıxdığından o, başılovlu halda başqasına yox, məhz bu xanıma demişdi ki: "Bu dünyada gicbəsərlərlə işləməkdən daha dəhşətli bir şey ola bilməz". Heyrətlə onu süzən qadın baxışlarını yerə dikərək: "Ax-x!" - demişdi.
- Tramvayınız gəldi.
Bunu xatırladarkən senyor Komes başıyla yaxınlaşmaqda olan tramvayı nişan verdi. İçəri sərnişinlərlə dolu idi, üstəlik, qapılardan sallananlar da vardı. Həmişə olduğu kimi, senyor Komes maşına birinci çıxmağa cəhd göstərdi. Bu məsələdə o, xeyli bişkin biri sayılırdı: digər sərnişinləri həm dirsəkləriylə itələyir, həm də qarnıyla əzirdi, bu zaman sifətinə uşaqlara xas məsum bir təbəssüm qondurduğundan heç kəs ona acığını tökə bilmirdi.
Yola düzələn tramvay bir gurultu qopartdı. Pəncərədən görünən evlər, pəncərələr və balkonlar sürətlə geriyə qaçmağa, dəyişməyə başladı. Budur, bu da Beynəlxalq avtovağzal, ardınca isə Kooperativ və Tennis klubları... Hə, hər şey həmişəki axarıyla təkrarlanırdı, adama yorucu və yeknəsəq görünürdü. Sərnişinlərin bir qismi düşdükdən sonra o da özünə bir yer tapıb, əyləşdi.
Senyor Komes çoxmənalı şəkildə:
- Mən bilet götürmüşəm ha, - dedi və əliylə ehmalca onun çiyninə toxundu.
Son beş il boyu onlar hər gün ikisinə bir dənə lotereya bileti alırdılar. İndiyədək bəxt üzlərinə heç gülməmişdi, ancaq indi yeni ayın əvvəliydi deyə, senyor Komes gülümsəyərək ona təsəlli verdi:
- Əvvəl-axır bizim də bəxtimiz gətirəcək.
Həmin gün pulqabı çıxartdığını görən bu kişi əlindən yapışmaqla, ona mane olmuş və öz qəti etirazını bildirmişdi:
- Siz heç narahat olmayın, siz gələn səfər lotereya bileti alarsınız. Yeri gəlmişkən, oğlunuz necədir?
- Oğlum? Hə, sağ olun, artıq yaxşıdır.
Evə gələndən sonra o, birbaşa yemək otağına yollandı. Eyvandan süzülən günəş şüaları fonunda otaqdakı mebellər nimdaş, künc-bucaqları tozlu, bəyaz pərdələr isə saralmış görünürdülər. Hər şey köhnəlmişdi, hər şey öz təravətini də, təzəliyini də ço-oxdan itirmişdi.
Arvadı mətbəx ilə yemək otağı arasında var-gəldə idi. Qəfildən ona elə gəldi ki, arvadı bir azca kökəlib. Qadının alnından öpüb, masa arxasına keçdi və qəzeti açdı.
- Şalvarına nə olub belə? Dəhşətdir lap.
- Senyor Komes dedi ki, onu boyatdırmaq da mümkündür.
- Hə-ə, bircə bu çatmırdı... Həm də tam indi, yəni oğlumuzun müalicəsinin bu qədər pul tələb etdiyi bir vaxtda.
- Necədir o? Nisbətən yaxşıdır barı?
- Bir az. Doktor Morti hesab edir ki, hətta günü sabah da yataqdan qalxa bilər. Sənə bir şey-zad olmayıb ki?
"Hə də, başlandı yenə. O dəqiqə durumu anladı".
Öz ovqatındakı dəyişiklikləri arvadının səhvsiz təyin eləməsini o, əvvəl-əvvəl nadir, əvəzolunmaz bir istedad sayardı. Özünün başqası üçün bu cür asan anlaşılan, maneəsiz oxunan və öncədən görülə bilən biri olması ona görünməmiş həzz bəxş eləyirdi. Bunun ardınca isə aşağıdakı şəkildə etiraf eləməyə bayılırdı: "Hə, nəsə xəstəhalam. Səbəbini isə heç özüm də bilmirəm. Yəqin, bunun səbəbi - imtahanlardır..." Ancaq zaman ötdükcə, qadının bu heç yanılmayan intuisiyası onu lap bezdirməyə başlamışdı, çünki belədə özünü zəif və güvənsiz biri kimi hiss edirdi. Öz daxili həyatını, qismən də olsa, arvadının nəzər-diqqətindən gizlətməyə çalışırdı. Ancaq onu ən çox cırnadan da özüylə əsla bacarmamasıydı: maraq dolu bir sual eşidən kimi, özündən ixtiyarsız bütün həqiqəti gözlər önünə, ortalığa qoyurdu. Hərdənbir özünə səmimi etirafları qəti şəkildə yasaqlasa da, sonradan iradəsi heç gözlənmədiyi bir şəkildə sarsılırdı və o, yenə də içini boşaltmalı olurdu.
- İşdə bir qanqaraçılıq oldu, ardınca da bu ləkə... Əsəbləşmişdim, elə bil mürəkkəbqabı ona toxunmama bənd idi, bir göz qırpımında üstümə atıldı.
Bunun ardınca isə o, haraya qeyb olduğu bilinməyən yeddi kart barədə arvadına söz açdı:
- Qanım qaraldığından mən də o qadına xoşagəlməz bir söz dedim.
Arvadının çöhrəsinə razılıq dolu bir ifadənin yayılması kişinin nəzərindən qaçmadı. Qadının iri, amma ifadəsiz gözləri həmin an işıldadı, mum rəngindəki yanağının dərisi almacıqlara doğru gərildi. Onun qaraqabaq insanlara xas incə dodaqlarının isə sanki qanı qaçmışdı.
Çalışdığı ofisdə hər dəfə yeni makinaçı qadın işə başlayanda evlərindəki ab-hava mütləq dözülməz dərəcədə gərginləşirdi. Arvadı həmin qadınların heç birinin üzünü belə görməsə də, daim deyib-dururdu ki: "Mənim yerim - evimdədir. Mən bütün günü öz ərini güdən o arvadlardan deyiləm".
Bununla yanaşı, qadın ən müxtəlif hiylələrini işə salaraq, ərindən o makinaçılarla bağlı hansısa xırda bir ipucu öyrənən kimi bunu ən müxtəlif səbəblərə yozmağa da can atırdı.
- Hər şey bəllidir. Düz yeddi kart itiribmişsən!.. Kişilər arasında işləyən o cür ləçərlərə mən yaxşı bələdəm. Dəhşətdir ey bu! Ən azından ona göstəribsən ki, səndə əsl kişi xarakteri var.
Qadın buğ yüksələn qazanı masanın üstünə qoyub, boşqablara şorba çəkdi.
- Bəs adı nədir onun?
Şorbadan bir qaşıq alsa da, kişi bir anlığa yerindəcə donub qaldı: ağzı açıla, qaşıq isə sanki havada hərəkətsiz qalmışdı.
- Kimin?
- Makinaçının da?
- Hə-ə, Freyşes.
- Yox ey, adını soruşuram onun.
- Vallah, ya Evlaliyadır, ya da Elvira. Dəqiq xatırlamıram.
- Cavandır?
Qaşığı boşqaba qoydu.
- Deyəsən, hə.
- Necə yəni "deyəsən"?! Qadının cavan olub-olmadığı bircə baxışla bilinir də.
- E-e, sən ki bilirsən, mən qadınlara zərrəcə diqqət yetirmirəm.
- Bir aşnası-filanı varmı?
- Nə bilim?!
O qadın bir həftə əvvəl işə düzəlmişdi. Kənardan baxana utancaq və bir az da yöndəmsiz insan təsiri bağışlayırdı. Çap makinasının önündə əyləşib, gözləyirdi ki, növbəti yazını nə vaxt gətirəcəklər. Srağagün bufetdən götürdüyü stəkanı suyla doldurub, içinə bənövşə gülləri qoymuşdu. İşə çıxmasının üçüncü günündə isə dili açılmışdı, artıq danışıb-gülürdü də.
Kişi qəhvəsini içdiyi vaxt arvadı uşağa baş çəkdi və tezliklə də geri qayıtdı.
- Lap mələk kimi uyuyub. O otağa keçmə, onsuz da axşam onu görə biləcəksən. Amma çox da ləngimə, yaxşı?
"Mən əsl öküz imişəm... o isə sütül bir qızdır... bəlkə, heç iyirmi yaşı da olmaz. Gərək onunla elə qaba davranmayaydım... necə də yupyumşaq, ipək kimi saçları var... gülüşü də şuxdur... gərək, ümumiyyətlə, ona güldən ağır heç nə deməyəydim..."
Nahar fasiləsindən sonra ofisə qədərki yolu piyada getmək qərarına gəldi. Çünki senyor Komeslə rastlaşmaqdan da çəkinirdi.
"Qəribədir, neçə ildir hər gün bu küçəylə gedib-gəlirəm və qəflətən, məhz bu gün buralar mənə fərqli görünür". Tül pərdəli pəncərə də, divarın dibində çiçəkləyən qızılgül kolu da, bir cüt daş plitənin arasından boy göstərən saralıb-solmuş otlar da diqqətini çəkdi.
Tenis klubunun yaşıl çəpərinin digər üzündən bir cüt qızın səsi dəydi qulaqlarına: yəqin, onlar çəpərə yetərincə yaxın yerdə dayanmışdılar. "Hər şeyə rəğmən, bu Barselona heyrətamiz şəhərdir də" - deyə düşündü. Cavan vaxtlarında olduğu kimi, o dəm də qəlbini xəfiflik və şuxluq hissləri bürümüşdü...
Ofislərinin böyründəki köşkdə çiçəklər satılırdı. Ötəri götür-qoydan sonra içindəki utancaqlığa üstün gəldi: qapısını inamla açdığı köşkdən az sonra o, xırda qızılgüllərdən bağlanmaqla, ətrafı yamyaşıl yarpaqlarla sarılan və işıltılı çığalaya bükülən bir buketlə çıxdı.
Onu nəcib təbəssümlə süzən qadın:
- Elə bil çinidəndir ey bu güllər, - dedi.
Pilləkəndə ikən gizlətmək fikrinə düşdüyü buketi bir qəzetə bürüdü. Otaqda heç kəs olmayanda o, soluxan bənövşələri atıb, suyu dəyişəcək, qızılgülləri yerləşdirdiyi qabı isə gizlicə makinaçı qızın masasına qoyacaqdı. Sonra isə...
Bəlkə də, axşamüstü qıza yaxınlaşıb, deyəcəkdi: "Elvira, gəl, bu gün işdən çıxanda birlikdə harayasa gedək". Həm də bu təklifi dilə gətirəcəyi an onun gözlərində qürub səmasını bürüyən o zərif şəfəqlər əks olunacaqdı.
Dilimizə çevirdi: Azad Yaşar
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
