İki yekə, qalın stəkan - Hacı Firudin Qurbansoyun hekayəsi

Soyuq yanvar axşamı idi. Əyninə, nə vaxtsa bahalı olmuş yaşılı boz rəngdə nimdaş plaş geymiş yaşlı, üzünü xırda ağ tüklər basmış kişi kafeyə daxil olan kimi birbaşa satıcının yanına gəldi. Pul uzatdı.

- Yarım çörəyi doğra.

Satıcı pulu aldı, doğranmış çörək dolu kiçik tabağı ona verdi. Kişi tabağı və iki yekə qalın stəkanı götürüb iri pəncərənin önündə boş masanın ətrafındakı dörd kətildən biridə oturdu. Plaşının cibindən araq şüşəsini çıxartdı, ağzını açıb iki yekə qalın stəkanı doldurdu. Stəkanın birini qaldırıb su içirmiş kimi boşaltdı. Cibindən kağıza bükülü döğranmış yoğun kolbasanı götürüb masa üzərinə qoydu. Kağızı açdı, ovcunda əzib külqabıya atdı. Tabaqda kolbasaya yer elədi. İkinci stəkanı da eləcə qurutdu. Xardalqabının içindəki xırda qaşığı çıxarıb kolbasa diliminə sürtdü, çörəklə yedi. Şüşənin dibindəki arağı boş qalın stəkanın birinə süzdü. Boş şüşəni götürdüyü yerə qoydu, ikinci arağı digər cibindən çıxardı. Ağzını açdı, stəkanı doldurdu, ikinci yekə qalın stəkan üçün də dodaq yeri qoymadı.

Kolbasa və çörək dilimlərinin az bir hissəsi qalmışdı. Qonşu masada cavanlar çap olunmuş yazıya görə alınan qələmiyyəni, yəni qanoararın əlamətdar gününü qeyd edirdi. Çox şən idilər. Onlardan biri astadan pıçıldadı:

- O masadakı kişiyə baxın, yazıqdı, fərli bir yeməyi də yoxdu. Gəlin, bu kabablardan bir boşqab aparaq ona. Görünür dərdi böyükdür. Qoy bir az xoşbəxt olsun.

- Eh, sən də söz danışdın də...

- Dər in dunya kəsi biğəm nəbaşəd,

Əgər başəd, bəni-Adəm nəbaşəd.

- Yəni?

- Yəni ki, bu dünyada heç kəs qəmsiz olmaz, əgər beləsi varsa, o adam balası deyil.

- Bəli də, yenə şərqşünas başladı filosofluğa...

- Sükutunuzu razılıq əlaməti kimi qəbul edirəm.

Boşqaba kabab tikələrini yığdı. Mineral suyu bir əlində, çörək yığının yanına düzdüyü tabağı başqa əlinə aldı. Ehtiyatda pencəyində saxladığı arağın yerində olub-olmamasını qeyri-şüuri yoxladı.

- Siz davam edin, mən gedib o yaşlı adamın dərdinə şərik olacağam.

- Yaxşı, sonra onun dərdini bizimlə də bölüşərsən, öz dərdimiz yoxdu elə bil.

Gülümsəyib ayğa qalxdı, satıcıya işarə elədi:

- Sifarişi təkrarla!

Satıcı həmişəki müştərisinin bu işarəsini çox bəyənirdi, odur ki, razılıqla gülümsədi, kiçik kağıza nəsə yazıb kababçıya göndərdi. Özü onların masasına sini içində çörək, göyərti, mineral sular, dilimlənmiş pendir, şor xiyar gətirdi. Şərqşünas boşqab və tabaqla yaşlı adama yaxınlaşdı.

- Hər vaxtınız xeyir olsun.

- Aqibətin xeyir olsun. Gəl otur.

- Görürəm tək oturmusuz, dedim qoşulum sizə.

Yaşlı onu əli ilə bir az da yaxına çağırdı. Pıçıltı ilə qulağına dedi:

- Bilirsən mən kiməm?

- Ağsaqqal.

- Hmmm... ağsaqqal... Bu gün ayın neçəsidir?

- Yanvarın altısı.

- Bu gün bilirsən nə olub?

- Nə olub?

- Bu gün Mikayıl Müşfiq qətl olunub.

- Doğurdan?

- Həəə... bax orada...

Yaşlı kişi pəncərədən dənizi göstərdi. Dənizin içində kiçik ada görünürdü.

- Bizə məktəbdə bunu deməyiblər...

- Məktəbdə nə gərəkdirsə, onu deyərlər, nə məsləhət deyilsə, söyləməzlər.

- Buyurun, yeyin sizinçün gətirmişəm.

Yaşlı kişi isti tikələrdən götürüb ləzzətlə yedi.

- Bilsəydin mən kiməm, heç kababın sümüklərini də gətirməzdin.

- Hər kim olsaz da, ağsaqqalımızsız.

Bir dolu stəkanı da başına çəkdi. Boş şüşəni plaşının cibinə qoydu. Tikələri götürüb yedi, boşqabda ancaq kiçik sümüklər qaldı.

- Düşünə bilən qardaşlarını qətl edən ağsaqqal...

- ?..

- Mən cəlladam.

- Necə yəni?

- Adicə... vəzifəm hökumətin xoşuna gəlməyən düşüncə adamlarını öldürmək olub.

- Siz yeganə nüsxə deyilsiz...

- Hə, düz deyirsən...

Kiçi pencəyinin qoltuq cibindən nəsə çıxardı, ovcunu açdı.

- Deyəsən inanmadın? Tapançadan çıxan üç güllə gilizinə bax... Müşfiqi bu güllələrlə mən öldürmüşəm.

- Deyəsən, gerçəkləyirsiz a...

Şərqçünas ona inamsızlıqla baxdı, kefli sayıqlaması kimi baxdı.

- İnanmırsan?

- Nəsə, söhbət çox maraqlı gəlir, ancaq inandırıcılığı azdır.

- Hmm... elə əvvəl mənə də inandırıcı gəlmirdi...

- Başdan danışın, necə oldu? Müşfiqin son anlarını siz görmüsüz, danışın. Çox xahiş edirəm.

- Nə danışım?.. Tüfənglə, tapança ilə cavanlıqda ancaq onluğu vururdum. O vaxt bizi tez-tez hədəfgaha gətirirdilər. Fərqləndiyim üçün mənimlə maraqlandılar, uzun çək-çevirdən sonra işə götürdülər. Güllələnmə cəzası alanları biz qətl edirdik. Artıq bir neçəsini mən öldürmüşdüm. İşdən qabaq bizə yeməksiz iki iri, qalın stəkan dolusu araq verirdilər. Birnəfəsə içirdik. 10-15 dəqiqə ərzində keyflənib keyləşirdik, araq bizi tuturdu. Zabit əmr eləyirdi ki, xalq düşməninə tapançanı tuşla!.. sonra nə baş verirdisə, heç nə yadda qalmırdı. İşi bitirəndən sonra qayıqla bizi şəhərə gətirirdilər. İdarədə, zirzəmidə isti, rahat, öz otağımızda hər gün ağları dəyişilən təmiz çarpayılarımız vardı. Səhərəcən orada yatırdıq. Səhər yeməkxanada mannı-kaşa, bir yumurta, kiçik yumru kərə yağı, qara və ağ çörək dilimləri, şirin çayla qidalanırdıq...

- Altı yanvarda nə olmuşdu?

- Deyirəm, səbrin olsun, sual vermə, qulaq as. Fikrim dağılır... Hə, o gün çox soyuqdu, qar yağmışdı. Düz qırx il qabaq, 1938-ci il idi. O vaxtlar atom bombasının sınaqları keçirilmirdi, Yaponiyada iki mərmi partlamamışdı. Yəni, dünyada iqlim çox safdı... Günəşin rəngi gözəldi, hava yayda isti, qışda qarlı, şaxtalı idi. Mən göyə baxmağı çox xoşlayıram. Ələlxüsus, sübh çağlarında günəşin çıxmasına doyunca baxardım. Yaşlı adamlardan eşitmişdim ki, həmin vaxt 10-15 dəqiqə təmiz havayla nəfəs alanların ağ ciyərində problem olmaz. Problemim yoxdur. Həmən müddətdə günəşə baxanın gözünün işığı artar. Bəlkə də, ona görə gözlük taxmıram. 1946-cı ildən sonra, günəş əvvəlki gözəlliyini itirdi. İndi çölə bax, heç qar görürsən? O gün piltə-piltə qar gəlirdi göydən, ağappaq... Mənim növbəm idi... İki yekə qalın stəkan araq masanın üstündə idi. Qayda üzrə, götürüb ikisini də birnəfəsə boşaltdım.

Müşfiq mənə təbəssümlə baxırdı... Yəqin, məni kiməsə oxşatmışdı. Bilirdi ki, onu bura güllənməyə gətiriblər, ancaq heç inanmağı gəlmirdi. Zabit qışqırıqla əmrini verdi. Mən tapançanı qoburdan çıxardım, ona tuşlayanda barmağımla qoruyucunu boşaltdım.

Müşfiqin üzündən təbəssüm çəkildi, yerində inanmadığı, inana bilməyəcəyi bir mənzərəyə münasibəti əks olundu. Müşfiq dəhşətdən heyrətlənən gözləriylə iblisi görürmüş kimi mənə baxırdı. Kefliliyim keçdi, onun nəzərlərinin altında özümü çox cılız hiss edirdim.Tapança əlimdə titrəyir, tətiyi çəkə bilmirdim. Bu necə baxışlar idi, aman Allah? Gözlərilə mənim əlimidən tutmuşdu, qolumu tərpədə bilmirdim. Boğazım qurumuşdu, başqa məhbuslardan fərqli olaraq, onun üzündə aman diləyən yalvarış ifadəsi yoxdu.

Təlimata görə, cəlladı olduğumuz məhkumlarla danışmamalı idik, yox əgər buna lüzum gəlsəydi, nəyisə ancaq rusca deməliyduk ki, ətrafımızdakı azərbaycanlı olmayan işçilər nə dediyimizi başa düşsün. Güllə səslərinin gecikdiyini görən zabit üstümə rusca qəliz ana söyüşlərini yağdırmağa başladı. Mən biixtiyar bağıra-bağıra rusca "Gözlərini yum!"- dedim. Onun gözlərini görməməkçün öz gözlərimi yumdum. Gücümü tam toplayıb ona tuşladığım tapançanın tətiyini üç dəfə çəkdim. Gözlərimi açdım. Qan içində çabalayan Müşfiqdən zarıma səsi gəlmədi. Güllənin biri alnına, biri boğazına, üçüncüsü ürəyinə dəymişdi. Xırıldayırdı... Qanlı üzündə iki projektor kimi işıldayan gözləriylə mənə yazığı gəlirmiş kimi baxırdı. Az sonra onun açıq qalmış gözləri soyuq şüşəyə oxşadı. Həkim gəlib onun gözünü iki barmağı ilə sıxdı. Girdə bəbək uzunsovlaşdı. Ölən adamın göz bəbəyinin uzunsovlaşmasına həkimlər "koşyaçiy qlaz" deyir, yəni pişik gözü. Yerə düşən gilizləri götürüb cibimə qoydum. Niyə bunu etdim, heç özüm də bilmirəm. Bəlkə də Müşfiq məni hipnoz eləmişdi? İndi onları ata bilmirəm, həmişə üstümdə gəzdirirəm ki, hər an mənə cəllad olduğumu xatırlatsın.

- Olar o gilizlərə öz əlimdə baxım?

- Olmaz. Mənə verdiyi əzab azdı, səni də günühıma şərik edim? Yox!..

- Sonra nə oldu?

- Həkim onun öldüyünü təsdiq etdi, mənə kağıza imza etdirdi. Edam yerinin işçisi daşa bərkidilmiş qalın ip ilgəyini meyidin boğzına taxdı ki, dənizə atılandan sonra qalxıb suyun üstünə çıxmasın. Divara bərkidilmiş iri qırmızı düyməni basdı. Döşəmə aralandı. Çox da də enli olmayan sukeçər yarandı. Dənizin şor suyu gur təzyiqlə gəlib meyidi dənizə atdı. Qan ləkələri yuyulub təmizləndi. Yenə qırmızı düymə basıldı, döşəmə bağlandı.

Şərqşünas pencəyinin cibindən ehtiyatda saxladığı araq şüşəsini çıxardı, cəld hərəkətlə ağzını açdı. masanın üstündəki iki boş stəkandan birinə süzdü. Yaşlı kişi "içmirəm" - mənası verən işarə ilə əlini boş stəkanın üstünə qoydu sınayıcı nəzərlərlə şərqşünası süzdü.

- Sonra nə oldu?

Kişi stəkana süzülən arağa baxıb ayıldı. İçirtməklə danışdırıb gizli sözü almaq üçün istifadə olunan bu üsulu bilirdi.

- Heç nə olmadı... Mən heç nə bilmirəm!..

- Yox axı, bayaqdan xatirə danışırdınız.

- Mən heç nə danışmamışam. Mənə böhtan atma.

- Yaxşı, Müşfiq sonra necə oldu?

- Düzünü de, səni kim göndərib?

- Heç kim göndərməyib...

- Kafenin qənşərindəki çayxanada oturanların yarısı agentlərdi. Agenti tanımaq o qədər də çətin deyil. Düzünü de, sən kimin agentisən?

- Allah haqqı, mən agent deyiləm.

- Bilirəm ki, agentsən... Bilirəm ki, səsimi yazmamısan. Səhərdən baxıram, qulaq asıram sizə, boş-boş danışan biganə, mənasız cavanlarsız. Burada vaxtınızı öldürüb , səhhətinizi korlayırsız. Danışanda da vətənpərvərlikdən dil boğaza qoymursuz. Vətənə hərtərəfli sağlam, ağıllı gənclər lazımdır - Müşfiq kimi... Əlim quruyaydı onu öldürən yerdə... Cavanlara bax, dördünüz birinə, biriniz də heçə dəyməzsiz. Görürəm ki, indidən hərənizdə bir xəstəlik var... Mənə adam öldürməyi öyrətməklə bərabər, həm də tibb təhsili də veriblər.

- Bizi necə görə bilərsiz ki, üzü pəncərəyə tərəf oturmusuz?

- Hava qaralıb, içəri işıqlıdır. Kafedəkilərin əksi güzgü kimi pəncərə şüşəsinə düşüb. Oradan baxıram.

- Aaaa... doğurdan görünür aaaa...

- Özünü mənə xam göstərmə... Sən xam adam deyilsən... o qədər zalım adama da oxşamırsan... Hər halda, naçalnikinə danışdıqlarım barədə məlumat yazma... Sən o inandığın haqqı, ölmüşlərinin goru, mənim indi zəiflik göstərib sənə danışdıqlarımı orlara çatdırma. Oğlum orada işləyir, uşağı aradan götürərlər. - astadan deyib yalvara-yalvara ağladı. Tez də özünü toparlayıb üzünə sərt ciddilik mimikası taxdı. - Bir də, nə bilirsən, bəlkə yazdığın mənim oğlumun əlinə düşər, səni yox edərlər. Yazıqsan... Etiraz eləmə, danışma, mənə qulaq as! Onsuz da nələr çəkdiyim özümə bəsdi... Hara baxıram, Müşfiqin mənə zillənmiş baxışlarını görürəm. Təkcə burada oturub dənizdəki adaya baxanda sakitlik tapıram. Onun ruhuna dualar oxuyuram. Həkimlər deyir, məscidə get, tövbə elə, namaz qıl... Eh, onsuz da bilirəm ki, cəhənnəmliyəm. Bu dünyam da cəhənnəmdir, o biri dünyam da...

Ayağa qalxdı, səndələmədən şüşə qapını açıb oradan düz çıxdı. Şərqşünas durub onun ardıyca çıxsa da, həmişəyaşıl kolların arasından elə sürətlə keçmişdi ki, hansı istiqamətə getdiyi bəlli deyildi, kişi elə bil qeyb olmuşdu.

Şərqşünas geri dönüb qoca ilə oturduğu masadan dolu yekə, qalın stəkanı götürdü. Dostları olan masaya tərəf qayıtdı. Üzündə mübhəm əzab cizgiləri vardı. Qayıdıb yerində oturdu.

- Nə oldu, bədbəxtə səadət bəxş edə bildin? Nə 200 qramlıq iri, qalın stəkan götürmüsən? Xırda, nazik 100 qrqmlıq stəkanlarımızı bəyənmədin?

- O bədbəxt kişinin stəkanıdır.

- İçib xoşbəxt olmadı?

- Yox, yox!.. O yazığın dərdi çoxdu, lap çoxdu... hətta mənim xoşbəxtlik ovqatımı da cəlladcasına əlimdən aldı...

- Nə pis cəllad imiş...

- Bənd olmayın, keçdi, getdi... Deyilən sağlığa - deyib iri dolu qalın stəkanı birnəfəsə başına çəkdi.

- Molodes sənə, təzə içmək qaydasını kimdən öyrəndin?

- O bədbəxt qocadan.

- Bərəkallah ustadına!

- Hm... O bədbəxt qoca bilirsən bizim kompaniya üçün nə dedi?

- Nə dedi?

- Dedi ki, biz boş-boş danışan biganə, mənasız cavanlarıq.