Xeyrəddin Qocanın gülüşü
“Gəlin, mümkün qədər qısa yazaq, onsuz da həyatda söz əlindən tərpənmək olmur”
Y.Lents
Yazıçı Xeyrəddin Qoca əlinə qələm alandan bəri cəmiyyətdəki çatışmazlıqları, nöqsanları, eybəcərlikləri, bir sözlə, bütün naqislikləri tənqid atəşinə tutur, satirik-yumoristik dillə oxucularına bir-birindən maraqlı əsərlər təqdim edir. Dəyərli kitabların, pyeslərin, yüzlərlə satiranın müəllifi olan ədib ömrü boyu haqsızlıqlarla, ədalətsizliklərlə mübarizə aparmışdır. Bu yolda onun özünün də başına qəribə əhvalatlar gəlmişdir. Bu əhvalatlarla bağlı yazıçının mənalı, gülüş doğuran hazırcavablığı da, onun atmacaları da, bəzən bilərəkdən, bəzən bilməyərəkdən etdiyi hərəkətlər də - satiraya, yumora, tənqidə xidmət edir.
Xeyrəddin Qoca nəyə isə etirazını bildirir, kimə isə istehza edir, kimlərəsə öz yerini göstərir. Beləliklə, sözün əsl mənasında, nələrə, kimlərə isə gülür. Qəribə (əslində, qəribə görünür) dialoqlar, atmacalar, istehzalar bəzən mənalı bir hekayəni əvəz edir.
"Xeyrəddin Qocanın gülüşü"nün əlyazması ilə tanış olan Xalq şairi Nəriman Həsənzadə yazır: "Hörmətli qələm dostumun həcmcə kiçik yazılarını oxuduqca, gözlərim önündə həyatın istisini, soyuğunu görmüş bir insan canlanır. O birinci növbədə müsahibindən yüksəkdə durmağı bacaran hazırcavabdı. Müdrikdi. Buradakı fəlsəfi ümumiləşdirmələr sadədən mürəkkəbə, mürəkkəbdən sadəyə meyillidi. Çünki müəllif bilir ki, onun oxucuları da müxtəlifdi - hər kəsin özünəməxsus dərketmə qabiliyyəti olur. Buradakı pritçalar, atmacalar, lətifələr, kiçik hekayələr, məişət söhbətləri, düzünə tuşlanmış eyhamlar, satirik müraciətlər, ismarıclar, bir sözlə, bütün ədəbi janrlara bənzəyən bu yazılar Xeyrəddin Qocanın daim ədəbi axtarışlarda olduğunu və həyatın, cəmiyyətin müəyyən məqamlarında mənalar axtardığını, eləcə də mənəvi paklığını göstərən nümunələrdi.
Müəllif hamı və hər kəslə danışdıqca, əslində, öz düşüncələrini çatdırır, beləliklə, teatr işçilərinin dili ilə desək, personajların birinə çevrilir. Cəmiyyətdə yaşayıb, cəmiyyətdən kənarda qalmır. O, həyatı, insanları sevir, qəlbindəki işığı paylamaq istəyir və paylayır da".
Təsadüfi deyil ki, Türkiyədə yayınlanan "Bu dünyadan məktublar..." kitabı ilə tanış olan ədəbiyyatşünas Camal Anadol X.Qocanı "Azərbaycanın Əziz Nesini", türkiyəli qələm sahibi İrfan Ülkü "Azərbaycanın Zoşşenkosu" adlandırmış, “Hürriyyət” qəzetinin müxbiri Dursun Özdən isə onu Nəsrəddin Xocaya bənzətmişdir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, professor Nizami Cəfərov yazır ki, "Xeyrəddin Qocanın əsərlərində Əziz Nesindən, Cəlil Məmmədquluzadədən, Mirzə Ələkbər Sabir, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevdən də nə isə var. Lakin bu hekayələrin, lətifələrin, zarafatların müəllifi məhz, onun özüdür - Xeyrəddin Qocadır".
Möhtərəm oxucular!
Sizə təqdim edilən bu miniatür hekayələrdə X.Qocanın deyimlərinin bəlkə də, mində biri toplanmışdır. Bu gülüş "payı"nda yazıçının ayrı-ayrı əsərlərindən fikirlər də verilmişdir. Onlar da yüksək mənalar kəsb edir.
Xeyrəddin Qocanın miniatürlərini çap etdik ki, onun səmimiyyətini bir daha hiss edəsiniz. Görəcəksiniz, satira, yumor, gülüş çox yerdə sizinlə olacaq. Məsəl var, deyərlər: "Bir dəfə ürəkdən gülmək yeddi gün dəniz sahilində istirahətə bərabərdir"
Bu yaşayışdı ki?
Xeyrəddin Qoca tələbə vaxtı kirayənişin yaşayırdı.
Qapı döyülür:
- Xeyrəddin Qoca burada yaşayır?
- Xeyr!
- Bəs, siz kimsiniz?
- Xeyrəddin Qoca.
- Deyirsiniz ki, burada yaşamırsınız?
- Yəni bu yaşayışdı ki?
Zəlzələ qorxusu
Xeyrəddin Qoca Azərbaycanın Türkiyədəki səfiri ilə söhbət edir. Türkiyənin Xarici İşlər naziri İsmayıl Cem onlara yaxınlaşır. "Nasılsınız?" deyə soruşur. Səfir təşəkkür edir. "Siz nasılsınız, sayın konsolosum?" - sualına Xeyrəddin müəllim heç kimin gözləmədiyi cavabı verir:
- Nasıl olacağam, bütün gecəni buz dolabının içində oturmuşam!
İsmayıl Cem "Buz dolabında nə yapıyordunuz, əfəndim?" - deyə təəccüblə soruşur. X.Qoca "Zəlzələdən qorxurdum!" cavabını verir.
Heç demə, professorlardan biri televiziyada çıxış edərək demişdir: "Zəlzələ olan kimi masa altına, buz dolabına... girin..."
Çay qoyuna bərabərdir
Ankarada Gülhanə Hərbi Tibb Akademiyasında baş komandanın müavini, bir polkovnik Xeyrəddin Qoca ilə tanış olandan sonra, "çox məmnun oldum, sizi evə dəvət edərəm, bir çay içərik" - deyir. X.Qoca yazıçı Anarın oğlu, o zaman AzərTAC-ın Türkiyə üzrə xüsusi müxbiri Turala tərəf dönür və ona pıçıldayır:
- Tural, buralarda adama çay vermək, bizlərdə qoyun kəsmək kimi bir şeydir...
Lazım olsa, zəng vurar
Cib telefonu zəng çalır. X.Qoca telefonu götürür:
- Sən hava limanına get. Qonaqları götür. Ünvanı bilirsən. Axşam məni hava limanında qarşılayarsan. Oldu? Sağ ol! - telefonu qapayır. Heç bir şey olmamış kimi, söhbətinə davam edir. "Bağışlayın, zəng edənə danışmağa imkan vermədiniz, o kim idi?" - deyə iş yoldaşı ondan soruşur.
Xeyrəddin Qoca duruxur:
- Düz deyirsən, vallah. Yazıq heç nə deyə bilmədi, axırda bircə "tamam" dedi. Sürücümdür. Lazım olsam, yenə zəng vurar.
Yalandan deyir...
X.Qocanı yüksək vəzifəli bir şəxslə tanış edirlər. Bu şəxs Türkiyədəki ənənəvi ifadəni işlədir: "Sizinlə tanışlıqdan çox mutlu oldum".
Həmin adam gedəndən sonra Xeyrəddin müəllim dillənir:
- Yalandan deyir də, "mutlu oldu". Mən onun nəyiyəm ki, məni görən kimi mutlu oldu?
Yaxşı vəzifə
Baş konsul Türkiyədə çox darıxırdı, Bakıya qayıtmaq istəyirdi. İstəyirdi məsul bir işdə çalışsın, xalqa, vətənə daha çox xeyir verə bilsin. Hətta, Bakıya qayıtmaq üçün rəhbərliyə dəfələrlə ərizə də yazmışdı.
Bir gün ondan soruşurlar ki, birdən səni işdən çıxardılar, heç bir iş də vermədilər, nə edəcəksən? Cavab verir:
- Mən ərizədə vəzifə istəməmişəm ki! Güman edirəm, yaxşı bir vəzifə verərlər...
Gəl vəzifəmizi dəyişək...
X.Qoca Vətənə qayıtmaq istəməsini Bakıda bir yüksək vəzifəli şəxsə də bildirir. O da başlayır ona izah etməyə ki, bəs, baş konsul vəzifəsi belə şərəfli vəzifədir, elə yüksək vəzifədir və s. və i.a. Xeyrəddin müəllim onun sözünü kəsir:
- Onda gəl, vəzifəmizi dəyişək. Sən mənim vəzifəmə keç, bir az şərəflən!
Yığdıqlarınız bəsdir...
Rəsul Rzanın anadan olmasının 90 illik yubileyi ilə əlaqədar Ankarada "Əhməd Yasevi fondu" tərəfindən tədbir keçirilirdi. Dəvətlilər arasında Xeyrəddin Qoca da vardı.
Tədbirdən sonra fondun sədri, Türkiyənin tanınmış şəxslərindən biri olan Namiq Kamal Zeybək ziyafət verirdi. Xalq yazıçısı Anar, Namiq Kamal Zeybək və Xeyrəddin Qoca bir masa arxasında oturub söhbət edirdilər. Söhbət tarixdən, ədəbiyyatdan düşdü. Birdən Xeyrəddin Qoca Namiq Kamal Zeybəkə sual verdi:
- Bağışlayın, siz neçə il nazir vəzifəsində işləmisiniz?
Namiq Kamal qəfil sualdan təəccübləndi:
- Ümumiyyətlə, yeddi ildən artıq bir zaman oldu, sayın baş konsolosum!
X.Qoca zarafatla:
- Eh! O zaman yığdıqlarınız nəvə-nəticələrinə də bəs edər! - dedi.
İndiki şəklini qoy...
Xeyrəddin Qoca smartfon telefondan çox gec, bəlkə də hamıdan sonra istifadə etməyə başlamışdı. Profilinə cavanlıq şəklini qoymuşdu. Yazıçıya çoxlu məktublar, mesajlar yazırdılar. Bir-iki aydan sonra dünyanın müxtəlif ölkələrindən - Afrikadan, Argentinadan, latın Amerikasından gənc, gözəl zənci qadınlar ona şəkillərini göndərməyə, məktublar yazmağa başladılar. Qara olduğu üçün elə bilirdilər o da həmin millətlərdəndir. X.Qoca ingiliscə bilmədiyindən onlara cavab vermirdi. Onlar da "küsüb" daha yazmırdılar.
Axırda ömür-gün yoldaşı bunu bilib X.Qocaya dedi:
- Sən profilinə indiki şəklini qoy!.. Onda daha xanımlar yazmayacaqlar...
Heç ağarmıram...
Azərbaycan Prezidenti Türkiyəyə rəsmi səfərə gəlirdi. Ankaranın "Esenboğa" hava limanının "Şərəf salonu"nda Prezidenti qarşılamaq üçün son hazırlıq işləri görülürdü. Xeyrəddin Qoca o zaman AzərTAC-ın xüsusi müxbiri olan Turala yaxınlaşdı:
- Sən gündə neçə dəfə çimirsən?
Tural düşüncələrindən ayrılıb cavab verdi:
- Üç gündə bir. Yay vaxtı hər gün, bəzən gündə iki dəfə. Necə bəyəm?
Xeyrəddin müəllim dərdli-dərdli ona baxdı:
- Mən il boyu hər gün iki dəfə çimirəm, amma heç ağarmıram!
Texnik
X.Qoca Milli Məclisin deputatı olanda tez-tez Bakıya iclaslara gəlirdi. Bir gün ondan soruşurlar ki, Məclisə getmişkən bir iş görə bilirsənmi?
Xeyrəddin müəllim cavab verir:
- Mən orada texnik işləyirəm, düymə basıram, vəssalam! Başqa bir işim yoxdur.
Səndən xoşum gəlir
Bir gün Bakı Bələdiyyə Teatrının aktyorları İstanbulda qastrol səfərində olarkən konsulluğa da baş çəkirlər. Sənətkarları bir-bir qapıda qarşılayan X.Qoca cavan bir aktyora deyir:
- Səndən xoşum gəlir.
Gənc aktyorun sonralar dediklərindən məlum olur ki, o, öz-özünə düşünübmüş: "Görəsən, baş konsul hansı tamaşaya baxıb? Hansı rolumu görüb?"
Birdən X.Qoca dillənir:
- Sən üzünü həmişə qırxırsan. Bəzi aktyorlar üzü tüklü gəzirlər...
Mənasız qurultay
Türkiyədə iki ildə bir dəfə türkcə danışan millətlərin qurultayı keçirilirdi. Hər dəfə qurultaya Azərbaycandan da nümayəndələr gəlirdi. Özü də bəzən elə adamlar gəlirdilər ki, onların bircə məqsədi olurdu: Türkiyəni gəzmək, görmək. Onlardan biri Xeyrəddin müəllimdən soruşur ki, "siz niyə qurultayda iştirak etmədiniz?" O, cavab verir:
- Əvvəla, məni dəvət etməyiblər. Çağırılmayan yerə getmərəm. Sonra da qurultay boş şeydir, ayrı-ayrı ölkələrdən gəlib, Türkiyəni gəzib qayıdırlar, heç bir məsələ də həll etmirlər.
Bakıdan gələnlərdən biri dillənir:
- Deməli, biz oradan bura boş şey üçün gəlmişik?
Xeyrəddin Qoca cavab verir:
- Bəs, bilmirdiniz?
Səhəri gün qurultayı müxtəlif yollarla təşkil edən dövlət nazirini istefaya göndərirlər, Türkiyə qəzetləri də yazır ki, bu qurultay boş şeydir, mənasızdır.
Xeyrəddin Qoca Bakıya zəng vurub, qurultaya gələnlərdən birinə deyir:
- Gördünüz, mən dedim, bu qurultay boş şeydir...
Qayınanam sağ olsaydı...
Xeyrəddin Qoca satirik yazıçı olsa da, həyatda çox ciddi adamdır. Lakin heç kimin qəlbinə dəyməyən, incə, səmimi zarafatları, atmacaları hamının xoşuna gəlir.
O, rəhmətlik qayınanası haqqında həmişə hörmətlə danışır. Amma zarafatından da qalmır. Bir gün yaxın dostunun qayınanası Xeyrəddin müəllimdən soruşur ki, "qayınanan sağdır?" X.Qoca cavab verir: "Qayınanam sağ olsaydı, mən çoxdan ölmüşdüm".
Bizə aid deyil
X.Qoca söhbət etdiyi bir qayınanaya deyir ki, "kürəkənə çox da bel bağlama". Arvadın kürəkəni də yanında oturubmuş. Tərs-tərs Xeyrəddin müəllimə baxır. X.Qoca bunu hiss edib dillənir:
- Səninlə mənə aid deyil...
Səhv görüş
Baş konsul Xeyrəddin Qoca işdə oturmuşdu. Günortaya yaxın attaşe ona xəbər verir ki, Hindistanın baş konsulu onun görüşünə gəlir.
X.Qoca təəccüb edir. Qaydaya görə, baş konsullar bir-biri ilə görüşmək üçün bir neçə gün əvvəl "randevu" alır, yəni görüş gününü və saatını müəyyənləşdirirlər, sonra görüşürlər.
X.Qoca Hindistanın baş konsulunun gəlişinin təsadüf olduğunu düşünərək kabinetindən bayıra çıxır və qonağı qarşılayır. Əyləşəndən sonra qonağa "xoş gəlmisiniz" - deyir və bildirir ki, Hindistanla Azərbaycanın dostluq və qardaşlıq əlaqələri var. Hələ uşaqlıqdan hind filmlərinə çox baxmışdır, hind musiqisinə vurğundur və s. və i.a.
Xeyrəddin müəllim danışdıqca hiss edir ki, qarabuğdayı qonağın sifəti getdikcə qaralır. Buna baxmayaraq Hindistan haqqında yenə xoş sözlər söyləyir. Birdən qonaq dillənir:
- Bilirsiniz, mən Pakistanın baş konsuluyam...
Onda Pakistanla Hindistan arasında münaqişə davam edirdi.
Xeyrəddin müəllim başlayır ki, bəs Pakistan Azərbaycanın müstəqilliyini tanıyan ilk ölkələrdən biridir, o özü də vaxtilə bu ölkədə səfərdə olmuşdur və s. və i.a.
Pakistanın baş konsulu yenə dillənir:
- Bağışlayın, sayın baş konsul, mən sizinlə yox, Səudiyyə Ərəbistanının baş konsulu ilə görüşməliyəm...
Səudiyyə Ərəbistanının Baş Konsulluğu isə Azərbaycan Respublikasının Baş Konsulluğunun 50 metrliyində yerləşirdi. Pakistanın baş konsulu səhvən Azərbaycan Baş Konsulluğuna gəlibmiş...
Allah sizə rəhmət eləsin
Günlərin birində İstanbul Universiteti Qəndillə Rəsədxanasının professoru Əhməd Mete İşıqara televiziya kanallarından birinə müsahibə verərək bildirir ki, İstanbulun 13 kilometrliyində mütləq zəlzələ olacaq və 8 saniyə müddətində şəhərin 70 faiz binaları dağılacaq. Professor əvvəlki çıxışlarında xalqa ürək-dirək verərdi, zəlzələnin vaxtını müəyyənləşdirməyin mümkün olmadığını bildirərdi, insanları hər deyilənə inanmamağa çağırardı. Onun son müsahibəsinin inandırıcı olduğunu hiss edən Xeyrəddin Qoca konsulluğa gələn kimi, əməkdaşları yığıb, bu barədə məlumat verir və deyir:
- Deyirlər, diriyə də rəhmət düşür. Allah sizə rəhmət eləsin. Mən gedirəm Bakıya...
Baş konsul həmin gün təyyarə ilə Bakıya uçur...
Hamımız öləcəyik...
Xeyrəddin Qocanın tanışları, dostları iyirminci əsrdə tez-tez deyirdilər: "Kaş iyirmi birinci əsrə çıxaydıq, görəydik, necə əsrdir..."
İyirmi birinci əsr başlayanda Xeyrəddin Qoca onların günləri, ayları daha maraqla izlədiyini hiss edərək "Nə görmüsünüz ey, iyirmi birinci əsrdə? Bilmirsiniz ki, bu əsrdə hamımız öləcəyik?!" deyərək gülümsəyir.
Yolda
Bir gün Türkiyənin "Saman Yolu" televiziyasından Xeyrəddin Qocaya zəng vurub xahiş edirlər ki, böyük bir proqram onun missiyasına, yaradıcılığına həsr olunacaq, saat filanda televiziyaya gəlsin. Baş konsul xidməti maşınında yola düşür. Sürücü televiziyanın hansı ünvanda yerləşdiyini bilmədiyindən yolda maşını saxlayıb, meyvə satandan ünvanı öyrənmək istəyir. Xeyrəddin Qoca da sürücüdən xəbərsiz maşından düşüb yaxınlıqdakı mağazaya baxmaq üçün gedir. Bu zaman yol keçən sürücülərdən biri baş konsulun sürücüsünə deyir ki, "sür mənim maşınımın arxasınca, mən də "Saman Yolu"na tərəf gedirəm". Xeyrəddin Qocanın sürücüsü tələsik maşına oturub sürətlə həmin maşının arxasınca sürür.
"Saman Yolu" televiziyasının qarşısında artıq operatorlar kameraları ilə birlikdə baş konsulu gözləyirdilər. Sürücü tələsik yerə düşüb maşının qapısını açır ki, baş konsul düşsün. Bir də baxırlar ki, Xeyrəddin Qoca maşında yoxdur. Sürücüyə deyirlər ki, bəlkə onu heç evdən götürməmisən? O da cavab verir ki, yox, mən bilirəm o harada ola bilər... Televiziya işçilərinə heç nə demədən geri qayıdıb, baş konsulu götürür və yenidən telestudiyaya gəlir. O gün Xeyrəddin Qoca çox maraqlı bir verilişin "baş qəhramanı" olur... Hər dəfə "yol hadisəsini" xatırlayanda isə sürücü ilə birlikdə ürəkdən gülürlər.
Filmin təsiri
Xeyrəddin Qoca gəncliyində hind filmlərini sevirdi, şəhərə yeni film gələn kimi gedib baxırdı. Bir dəfə faciəli bir hind filminə tamaşa edib salondan çıxanda görür ki, maşınının arxadan alt tərəfi əzilib. Qanı bir az da qaralır. Əyilib əzilən yeri düzəldir ki, heç olmasa, şəhər küçələrində gözə çarpmasın. Üst-başı tamam batır. Başını qaldıranda maşının nömrəsi gözünə sataşır, heç demə, maşın onunku deyilmiş. O, maşınını bir az qarşıda saxlayıbmış. Hər iki maşın eyni rəngdə olduğundan düzəltdiyi maşını özününkü bilmişdir...
İşdə olmuşam ki?..
Bir dəfə Xeyrəddin Qocaya deyirlər ki, işdə yol verdiyin ciddi nöqsana görə səni işdən çıxarırlar.
Xeyrəddin Qoca cavab verir:
- Bu mümkün deyil.
- Niyə?
- Mən heç işdə olmuşam ki, ciddi nöqsana da yol verim?
Böyük yaxşılıq
Yazıçı-satirik Xeyrəddin Qoca hörmətli bir nazirlə görüşür. Söhbət əsnasında o göstərdiyi yaxşılıq üçün nazirə minnətdarlığını bildirir. Nazir dillənir:
- Sağ ol, sən də mənə çox yaxşılıq eləmisən!
Xeyrəddin Qoca təəccüblə soruşur:
- Nə yaxşılıq eləmişəm sizə, hörmətli nazir?
- Məndən yazmamısan, deməli, yaxşılıq eləmisən də. Bundan böyük yaxşılıq?!
Bakıdan yola salıram
Xeyrəddin Qoca baş konsul vəzifəsində ayrı-ayrı vaxtlarda üç Xarici İşlər naziri ilə işləmişdir. Bir gün baş konsul şəxsi işləri ilə əlaqədar təcili Bakıya gəlməli olur. Təyyarə limanında yeni nazirlə rastlaşır. Nazirdən soruşur:
- Hara belə?
- İstanbula gedirəm, tədbir var.
Xeyrəddin müəllim təəssüflə:
- Bağışlayın ki, sizi İstanbulda qarşılaya bilmirəm, əvəzində Bakıdan yola salıram...
Məsləhət deyil
Yeni il qabağı baş konsul Xarici İşlər nazirinə rəsmi müraciət edir ki, ailəsi ilə birlikdə bayram keçirmək üçün Bakıya gəlmək istəyir. Nazir də məktubu göndərir Şərq ölkələri ilə məşğul olan şöbənin müdirinə ki, cavab versin. Cavab çox gecikir, Baş konsul Bakıya gəlir, Yeni ili keçirir, geri qayıdır. Görür ki, müraciətə cavab gəlib. Şöbə müdiri yazmışdır: "Məsləhət deyil".
Xeyrəddin müəllim çox həssas adam olduğundan əsəbiləşir, sonra da gülümsəyərək dillənir:
- Guya mən bunun məsləhəti ilə oturub-dururam...
Bir dəfə həmin şöbə müdirinin Xeyrəddin Qocaya ciddi işi düşür, işçiləri vasitəsilə ondan pul istəyir. Hamıya əl tutmağa, kömək göstərməyə çalışan baş konsul iş yoldaşlarına deyir:
- Ona deyin ki, məsləhət deyil...
İşiniz-gücünüz yoxdur
Gənc yaşlarında Xeyrəddin Qoca dövlət qəzetlərindən birinin redaksiyasına böyük bir oçerk təqdim edir. Şöbə müdiri oçerki oxuyur, bir cümlədə sözün yerinə düşmədiyini bildirir və özünü göstərmək üçün deyir:
- Jurnalist məsuliyyətli olmalıdır, bu peşənin sahibi hər sözün yerini bilməlidir. Görürsən, mən hər cümləni beş dəfə yazıb, beş dəfə redaktə edirəm. Bu da əlyazmalarım, baxa bilərsən...
Xeyrəddin Qoca onun sözünü kəsir:
- Müəllim, yaxşı jurnalist yazını bir dəfə düşünə-düşünə yazar, sonra da redaktə edər. Sizin işiniz-gücünüz qurtarıb-nədir?!
Yavaş-yavaş yazıram
Xeyrəddin Qoca İstanbuldan partiya yoldaşlarına məktub yazır: "Əziz həmkarlarım, sizə məktubu yavaş-yavaş yazıram. Bilirəm ki, siz sürətlə oxuya bilmirsiniz".
"Bilirəm, səsim xoşunuza gəlməyəcək"
Bir gün Xeyrəddin Qoca xoşu gəlməyən dövlət məmuruna aşağıdakı məzmunda dəvətnamə göndərir:
"Sizi Respublika Sarayında keçirəcəyim "Bilirəm, səsim xoşunuza gəlməyəcək" adlı satira gecəsinə dəvət edirəm".
Əlbəttə, həmin məmur satira gecəsinə gəlmir...
Başabəla tanış
Xeyrəddin Qoca bir tanışını onun öz xahişi ilə partiyaya üzv yazdırır. Aradan xeyli keçir. İclasların birində necə olursa, həmin tanışı Xeyrəddin Qocanın əleyhinə danışır. Xeyrəddin müəllim bərk hirslənir:
- Mənə bax, səni bu partiyaya kim soxuşdurub, hə?
Həmin tanış da bərkdən gülərək cavab verir:
- Sən!
Teatrda
Xeyrəddin Qoca Akademik Milli Dram Teatrında «Mesenat» tamaşasına baxırdı. Ona hörmət əlaməti olaraq lojada yer vermişdilər. Tamaşa son dərəcə maraqlı olduğundan tamaşaçı ilə dolu salondan səs çıxmırdı. Xeyrəddin Qoca bir də görür ki, oturduğu stul əyilir, əyildikcə də, cırıltılı səs çıxır. Heç demə, stul sınıq imiş. Barmaq işarəsi ilə arada - ortada gəzən nəzarətçini yanına çağırıb pıçıltı ilə deyir:
- O Hacı Zeynalabdinə deyin ki, bu qədər xeyirxah işlər görür, bu stulları da dəyişdirsin.
Nəzarətçi gülür, çünki Hacı Zeynalabdin rolunu teatrın direktoru oynayırdı...
Müvəqqəti işsiz
Qurultayda Siyasi Şura üzvlərinin ad-soyadları olan siyahı oxunur. "Xeyrəddin Qoca - müvəqqəti işsiz" sözləri oxunarkən iki mindən çox adam tutan Respublika Sarayında hamı gülür.
Fasilədə vəzifəli şəxslər - nazirlər, dövlət adamları, millət vəkilləri Xeyrəddin Qocaya yaxınlaşıb deyirlər:
- Deməli, bu yaxınlarda sənə mütləq iş veriləcək.
Xeyrəddin Qoca cavab verir:
- Heç bilirsiniz, salondakılar nəyə gülürdülər? Mən müvəqqəti yox, əbədi işsizəm...
Doğrudan da məşhur yazıçı uzun müddət işsiz qalır. Bir gün onu toya çağırırlar. İçərisində 100 manat nəmər qoyduğu zərfin üstünə "Xeyrəddin Qoca - müvəqqəti işsiz" sözlərini yazıb qutuya atır.
Sonradan toy sahibləri başa düşürlər ki, guya Xeyrəddin Qoca "müvəqqəti işsiz" sözlərini yazmaqla toya saldığı nəmərin az olduğuna işarə edir. Yəni "işləsəydim, daha çox nəmər salardım" - demək istəyir...
Zarafat
Xeyrəddin Qoca səhər tezdən evini təmir edən ustaya zəng vuraraq zarafatla deyir:
- Usta, mənə iki milyon dollar lazımdır.
Usta yuxulu-yuxulu sanki həmin məbləğin bir hissəsini verəcəkmiş kimi, soruşur:
- Çox deyil?
Xeyrəddin Qoca dillənir:
- Yaxşı, milyon yarım olsun!
Usta zarafatı başa düşüb xeyli gülür...
Olan yerdən
Xeyrəddin Qoca taksiyə minir. Sürücü başlayır şikayətlənməyə:
- Yenə səhər-səhər qanım qaraldı. Qaz pulu, işıq pulu, su pulu üçün gəlmişdilər.
X.Qoca dillənir:
- A kişi, bazardan havayı bir kiloqram pomidor ala bilərsən? Qaz, işıq, su işlətmisən, pulunu ödə də...
- Qaqaş, olan yerdən də...
Evinin yanına çatanda Xeyrəddin Qoca taksidən düşərək sürücüyə pul vermədən aralanır.
Sürücü:
- Qaqaş, gediş haqqını ver də!..
X.Qoca:
- Qaqaş, olan yerdən də! - deyə cavab verəndə görür ki, sürücü əsəbiləşir, qayıdıb gediş haqqını ödəyir.
Sənin nə işin var
Konsulluğun qadın əməkdaşlarından biri baş konsulun kabinetinə gəlib, Bakıya xəstə anasının yanına getmək üçün ondan bir həftəlik icazə istəyir.
X.Qoca deyir:
- Bir həftə az olar, get, iki-üç ay Bakıda gəz, sonra gələrsən...
Əməkdaş:
- Bəs, mənim işimi kim görəcək?
X.Qoca gülümsəyərək:
- Burada heç mənim işim yoxdur, sənin nə işin var? - deyir.
Doğrudan da həmin qadın üç il idi konsulluqda çalışırdı, amma heç kim bilmirdi o nə işlə məşğuldur. Baş konsul isə bilirdi ki, ailə başçısını itirmiş bu qadını maaş alıb dolanmaq üçün bu işə göndərmişdilər...
Elə axırıdır...
Bir tanışı ovqat yaratmaq üçün gecə-gündüz Xeyrəddin Qocaya zəng vuraraq soruşur:
- Xeyrəddin müəllim, bu işlərin axırı necə olacaq?
X.Qoca da hər dəfə belə cavab verir:
- Elə axırıdır də...
Yaxşı ki...
Xeyrəddin Qocaya zəng vurub bildirirlər ki, Əli adlı iki naziri vəzifəsindən çıxarıblar.
O, qeyri-iradi dillənir:
- Yaxşıdır ki, bizim adımız Əli deyil...
Zəlzələ
Türkiyədə zəlzələ olur. Onda baş konsul Bakıda idi. Özəl televiziyalardan birinin aparıcısı canlı yayımda ona zəng vurub, zəlzələ barədə məlumat istəyir. Baş konsul əvvəlcədən məlumat topladığından, bildiklərini söyləyir. Ekranda onun şəklinin altından isə yazılır: "Baş konsulumuz İstanbuldan xəbər verir..."
Uydurma ad
Akademik Milli Dram Teatrında X.Qocanın "Hərənin öz payı..." pyesi tamaşaya qoyulmuşdu. Başdan-ayağa cəmiyyətdəki eybəcərliklərdən, çatmazlıqlardan, nöqsanlardan bəhs edən komediyada bəzən aktyorlar tamaşaçıları güldürmək üçün yaratdıqları obrazlara əlavələr edirdilər.
Pyesdə olmaya-olmaya Gülən adam Gülməyən adama deyirdi:
- Amerikadan Danbalbay Bakıya gəlir...
X.Qoca "Danbalbay" sözündən çox əsəbiləşir, fasilədə Gülən adam rolunu oynayan aktyorun qrim otağına gedir və etirazını bildirir. Aktyor da söz verir ki, növbəti tamaşada "Danbalbay" əvəzinə "Xose Marti" deyəcək.
Növbəti tamaşada görün nə baş verir?!
Gülən adam: - Deyirlər, Amerikadan Xose Marti Bakıya gəlir.
Gülməyən adam: - Xose Marti kimdir?
Gülən adam: - Danbalbayın kiçik qardaşı!
Aktyorların obrazlara ciddi yanaşmadıqlarını görən X.Qoca səhəri gün teatrın direktorunun yanına gedib, ondan xahiş edir ki, tamaşanı repertuardan çıxarsınlar.
Elə də olur...
Dolanmaq olar
Xeyrəddin Qoca diplomat tanışına zəng vurur, soruşur ki, "haradasan, gəl, görüşək". O da cavab verir ki, "işdən çıxıb bir-iki yas yerinə dəyəcəyəm..." X.Qoca onun sözünü kəsir:
- Hə, yaxşı peşə tapmısan, pis deyil. İşdən sonra mollalıq edirsən. Dolanmaq olar...
"Sən də onlara qarış..."
Bir gün yazıçılardan biri Xeyrəddin Qocanın qarabuğdayı olduğuna işarə edərək deyir:
- Sən get Mozambikə səfir, gördün ara qarışdı, məzhəb itdi, sən də onlara qarış, it...
Redaktə
X.Qoca iqtidar qəzetinin redaktoru olarkən müxalif fikirli bir jurnalist redaksiyaya gələrək ona məqaləsini təqdim edir. Tənqidi məqalənin içərisində:
Vicdanı sönük başçıların qəfləti ancaq,
Etmiş, edəcək milləti əllərdə oyuncaq.
misralarını görən X.Qoca birinci misradan "başçıların" sözünü çıxarır, elə bilir ki, müəllif respublika başçılarını nəzərdə tutur.
Qəzet çıxan gün bir görkəmli professor baş redaktora zəng vurur, soruşur ki, Xeyrəddin müəllim, bu nədir, siz Hüseyn Cavidi redaktə edirsiniz?
X.Qoca dillənir:
- Nə Hüseyn Cavid? Mən müxalif fikirli müəllifin şeirindən bir söz çıxarmışam...
Allaha ağır gedər
X.Qocanı üzv olduğu partiyadan iftar süfrəsinə dəvət edirlər. Siyasi partiya ilə iftarın bir araya sığmadığını başa düşən X.Qoca:
- Mən iftara gələ bilməyəcəyəm - deyə etirazını bildirir.
Soruşurlar:
- Niyə?
Cavab verir:
- Çünki oruc tutmamışam, Allaha ağır gedər, ona görə - deyə X.Qoca cavab verir.
General
X.Qoca Kislovodskda sanatoriyada qələm dostu ilə istirahət edir. Yataq üzləri həftədə bir dəfə dəyişdirildiyindən X.Qoca əsəbiləşir. Dostu baş xidmətçini tapıb, ona deyir:
- Mənim otaq yoldaşım İstanbulda "generalnıy konsul" vəzifəsində işləyib, üstəlik də vaxtilə millət vəkili olub. Siz gərək həftədə azı üç dəfə yatağın mələfələrini dəyişəsiniz.
Sanatoriyada xidmətçilər əl-ayağa düşürlər və tapşırığı yerinə yetirirlər. Hərdən öz aralarında pıçıldaşırlar:
- Bu nə cavan generaldır?!
Qorxuram...
Xeyrəddin Qoca toyda işdən çıxarılmış iki dövlət adamı ilə bir masanın arxasında yan-yana oturmalı olur. "İşsizlərdən" biri təklif edir ki, gəlin, birlikdə şəkil çəkdirək. X.Qoca deyir:
- Mən sizinlə şəkil çəkdirə bilmərəm.
Soruşurlar:
- Niyə?
X.Qoca cavab verir:
- Qorxuram!
Masa arxasında oturanların hamısı gülür və X.Qocaya deyirlər:
- Axı, sən də işsizsən!..
Onlara oxşayıram...
Xarici ölkələrin birinə həyat yoldaşı ilə səfərə getmiş X.Qoca müxtəlif millətlərin olduğu bir oteldə qalır. Zəncilər hər gün səhər liftin qarşısında onunla salamlaşırlar. Həyat yoldaşı soruşur ki, bunlar səni tanımırlar, niyə salam verirlər? X.Qoca cavab verir:
- Necə tanımırlar?! Mən də qaralıqda onlara oxşayıram də. Elə bilirlər mən də onlardanam...
Şikayət məktubu
Xeyrəddin Qoca qəzetdə baş redaktor işləyəndə universitet müəllimlərindən biri redaksiyaya kafedra müdirinin özbaşınalıqları haqqında şikayət məktubu gətirir. Baş redaktor məktubu müavininə verir və deyir:
- Qoy bir kənara, görək nə olur...
Müavin də elə bilir baş redaktor məktubu qəzetin bir "küncünə" qoymağı nəzərdə tutur. Beləliklə, səhəri gün şikayət məktubu qəzetdə dərc olunur.
Aləm qarışır bir-birinə. Şikayət məktubunun müəllifini universitetdən qovurlar...
Fikir
Məşhur bir qəzetin redaktoru X.Qocaya deyir ki, niyə mənə salam vermirsən? Biz ki, uzun müddət birlikdə işləmişik.
X.Qoca dillənir:
- Hələ siz Yazıçılar Birliyinə üzv olmaq üçün mənə zəmanət də vermisiniz...
Redaktor:
- Bəs niyə salam vermirsən?
X.Qoca:
- Siz nə danışırsınız, elə şey olar?
Redaktor:
- Küçədən keçəndə düz gözümün içinə baxırdın...
X.Qoca:
- Yəqin fikirli olmuşam, müəllim!
Darıxmırsınız
X.Qoca böyük vəzifəli bir şəxsin qəbulunda olur, onunla söhbət edir. Söhbət zamanı kabineti gözaltı nəzərdən keçirir, çox böyük olduğunu görür və gözlənilmədən dillənir:
- Səhərdən axşama kimi bu boyda kabinetdə oturursunuz, darıxmırsınız?
Şair ata baxır
Şairlərdən birinin yubileyində qələm əhli çıxış edib deyir ki, onun (şairin) xal-xalı var. Sonra da "xal-xal" sözünü izah etməyə başlayır, deyir ki, kənd yerlərində dövrələmə ağac kəsikləri basdırırlar ki, atlar oradan kənara çıxa bilməsinlər.
X.Qoca "xal-xal" sözünü ilk dəfə eşitdiyindən çıxış edənin nə demək istədiyini başa düşmür, ətrafındakı yazıçıılardan soruşur:
- Bu şairdir, yoxsa ata baxan?
Nəhayət, X.Qocaya şairin yaradıcılığı ilə bağlı bu ifadəni işlətdiklərini bildirirlər.
Səmərəli təklif
Tanınmış bir şairə nə vaxt Yazıçılar Birliyinin Natəvan klubunda söz verilsə, vaxt itirməmək üçün yerindən danışa-danışa tribunaya çıxır. Bir dəfə X.Qoca dillənir:
- Bax, vaxta belə qənaət edərlər! Yoxsa bəziləri tribunaya çıxınca, adamın canı çıxır...
Yatmır
Xeyrəddin Qoca cavan yaşlarında sirkə gedir. Proqramda iştirak edən illüziyaçı on nəfər qadını və onu manejə çağırır, deyir ki, "mən sizi yatırdacağam". X.Qoca ürəyində fikirləşir:
- Yatırt görək, məni necə yatırdacaqsan...
İllüziyaçı romantik sözlər söyləyir, təbiəti, dənizi, meşəni təsvir edir, bir tərəfdə də həzin musiqi səslənir. Qadınların hamısı yatır. X.Qoca isə yatmır. Sonra da illüziyaçıya deyir:
- Nə oldu? Məni yatırda bilmədiniz, axı!
İllüziyaçı ha çalışır, X.Qoca yatmır. Axırda hirslənib qışqırır:
- Çıxın manejdən!..
Oooo?
Tanınmış şairlərdən biri X.Qocaya "Yaş üstə yaş gəlsə də..." adlı bir şeir həsr edir. Yeddi bənddən ibarət həmin şeirin son misralarının hamısı belə bitir: "Xeyrəddin Qocadır o!"
O sənət yollarında ürək
sirdaşımızdır,
Gözəl əsərlər yazan qələm
yoldaşımızdır.
Kamil sənətkarımız, cavan
qardaşımızdır,
Xəyalilə, fikrilə göylərdən
ucadır o,
Xeyrəddin Qocadır o.
Xeyrəddin müəllimin yaxın dostlarından biri hər gün ona zəng vurub soruşur:
- "Xeyrəddin Qocadır, oooo?"
Həmin dostu axır zamanlar telefonda sadəcə olaraq soruşur:
- Oooo?
X.Qoca da dəstəyi götürüb cavab verir:
- O!
"Şikayətnamə"
X.Qoca qəzetlərin birində silsilə məqalələr yazırdı və məqalələrinin birində qeyd edirdi ki, bəs, fəxri adlar, mükafatlar düzgün verilmir, "dünənki uşağa" orden, medal verilir, uzun illərin sənətkarları "yaddan çıxır" və sair və ilaxir.
Bir neçə gündən sonra Xeyrəddin müəllimə Prezidentin fərdi təqaüdünün verilməsi haqqında Sərəncam qəzetlərdə dərc olunur. Dost-tanışları zəng vurub, onu təbrik edirlər. Cib telefonuna isə belə bir mesaj gəlir: "Şikayətnamə"nin xeyri oldu, deyəsən. Təbrik edirəm".
X.Qoca bütün təbriklərdən daha çox bu təbriki bəyənir...
Nəşr haqqı dərdi
Xeyrəddin müəllim nəşriyyatın direktoruna zəng vuraraq deyir:
- Kitabımın bütün materialları hazırdır, siz tərtibçi olmağa razısınız, yoxsa başqa adam axtarım?
Direktor:
- Başqasını axtarmağa ehtiyac yoxdur, elə özüm tərtibçi olaram.
X.Qoca:
- Bilirsiniz, sizin tərtibçi olmağınızla başqasının tərtibçi olması arasında nə fərq var?
- Yox, bilmirəm...
- Tərtibçi siz olsanız, kitabın nəşr haqqını verməyəcəyəm. Sərf eləyir, yoxsa yox?
Bəhanə
Xeyrəddin Qoca millət vəkili idi. Akademik Milli Dram Teatrının aktyorları onun "Hərənin öz payı..." pyesinin tamaşasını Azərbaycan rayonlarının birində oynamalı idilər. X.Qoca da aktyorlarla birlikdə həmin rayona getmişdi. Şəhərin küçələrində gəzərkən aktyorlardan kiminsə ad günü olduğu uyduruldu (Aktyorlar yeyib-içmək istəyəndə, hərdən belə şeylər uydururlar...). "Ad günü"nü necə, harada keçirmək barədə söhbət gedəndə, hamı Xeyrəddin müəllimin üzünə baxdı. Çünki o millət vəkili idi, deməli, pulu "vardı"...
Yazıçı aktyorların bəhanələrini başa düşdü, amma özünü bilməməzliyə qoyaraq, ciddi şəkildə dilləndi:
- Mənə niyə baxırsınız?
Hamı güldü.
...Əlbəttə, onlar şəhərin gözəl bir restoranında "ad gününü" lazımınca qeyd etdilər. Qonaqlığı da aydın məsələdir, X.Qoca verdi...
Mən də sənə zəng vurardım...
X.Qocanın tanışının yaşadığı binanın qarşısında traktor gecə-gündüz torpağı qazıyırdı ki, ev tikmək üçün bünövrə qoyulsun. O, traktorun səsindən yata bilmədiyindən, gecə yarısı Xeyrəddin müəllimə zəng vurub soruşur ki, traktor səni yatmağa qoymasaydı, nə edərdin?
X. Qoca cavab verir:
- Mən də sənə zəng vurardım...
Əmr verilməyib
Xeyrəddin müəllim baş redaktor olanda redaksiyanın bir əməkdaşını işdən azad etmək istəyir, lakin bilmir ki, bunu səs-küysüz necə etsin. Axırda mühasibdən soruşur ki, nə edək?
Mühasib təəccüblənir:
- Siz hələ onu işə götürməmisiniz, axı!
- Necə yəni?
- O qız sadəcə olaraq ərizə yazıb, hələ əmr verməmisiniz.
Elə bil, baş redaktorun üstündən dağ götürüldü...
Kolbasa
X.Qoca Türkiyədə işləyərkən, bir müddət oranın yeməklərinə öyrəşə bilmir. Bir gün Bakıdan İstanbula gələn tanışı ona zəng vurub soruşur ki, "gələndə sənə nə gətirim?"
- Heç nə, iki-üç kiloqram Moskva kolbasası...
Tanışlıq
İstanbulda bir ziyafətdə Xeyrəddin müəllimi "Qalatasaray" futbol komandasının kapitanı ilə tanış edirlər. Deyirlər ki, "tanış ol, kapitandır".
X.Qoca soruşur:
- Hansı gəminin kapitanısınız?
Cavan öldü...
X.Qoca çox yeyənlər haqqında belə deyir: "Bizimkilər toyda o ki var, yeyib-içirlər, toyun axırında "təntənəli surətdə" plov gəlir. Araq-çaxırı da qatırlar plova, gecə ürəkləri partlayır, ölürlər. Camaat da deyir ki, "filankəs cavan öldü..."
Padşah yeməyi
X.Qoca yay aylarında pomidor-yumurta qayğanağı yeməyi çox sevirdi. Tez-tez deyirdi ki, "pomidor-yumurta qayğanağı padşah yeməyidir".
Bir dəfə kiçik qızı dözə bilməyib dillənir:
- Ata, padşah pomidor-yumurta qayğanağı yeyir?
X.Qoca:
- Niyə yemir, a bala? Pomidor-yumurta qayğanağı ancaq kasıblar üçündür?
Özüm də oxumuram
X.Qoca kitabının əlyazmalarını nəşriyyata çap üçün təqdim edəndə, direktora deyir:
- Bu kitabı oxuyacaqlar...
Direktor:
- İndi kitab oxuyan var?
- Düz deyirsən, vallah! Heç mən özüm də öz kitabımı oxumuram...
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
