Mahmud Dərvişin şeirləri çağdaş dünya poeziyası üçün ziddiyyətlərin "barışdığı" nöqtələrdən biri hesab oluna bilər. Onun şeirlərində heç zaman qonşuluğuna rast gəlmədiyimiz, "yanaşı dayanmayan" sözlər eyni sırada dura bilirlər. Şairin poeziyasındakı fikirlər üst qatda bir-birindən aralı, uzaq görünsələr də, dərinlərdə birgədirlər. M.Dərvişin şeirlərində sözlər yalnız öz müstəqil mənalarını ifadə etmək "azarında" deyillər, həm də kəlmələr bir-birinin mahiyyətini açmaq əzmindədirlər. Ona görə də onun poetik ifadələri oxucuya fərqli mənalar bəxş edir.
M.Dərviş şeirlərində anlayışları şəxsiləşdirir, kəlmələr müxtəlif situasiyalarda fərqli mənalar ifadə edir. O, doğulduğu coğrafiyanın faciələrini, yaşantılarını real əsaslarla, daha çox şahid qismində canlandırır, amma bəzi məqamlarda olanları kənar nəzərdən də təqdim edir. O, ağrıların həm episentrindədir, həm də fövqündə. Şair üçün əsas məqamlardan biri də poetik mövzunun rakursunu müəyyən etməkdir. Yəni yaratdığı fikirlərə nəzərən mətndə özünə yer tapmaqdır. M.Dərviş şeirlərində özünə ən uyğun və ən rahat yeri seçə bilir.
Haqqında söhbət açdığımız şairin poeziyası yazıldıqca imkanlarını tükəndirən poeziya deyil. Onun poetik obrazları çox yaşayıb, çox görüblər və şair, sanki öz əsərləri ilə həm də qəhrəmanlarının qazandığı təcrübələri bölüşür.
Onun şeirlərində nostalgiya durğun zamanın, yaddaşlarda daşlaşmış məkanların ifadəsi kimi əks olunmur. Sanki keçmiş bitməyib, sadəcə, biz onunla rabitəmizi itirmişik. Onun şeirlərində keçmiş davam edir və beləcə, insan dünənini indisi ilə birgə yaşadıqca heç nə itirmir və ömründəki heç nə sonlanmır.
Mahmud Dərviş poeziyasının inandırıcılığı həm də tarix ilə bu günü bir müstəvidə əks etdirə bilmək gücündədir. O, poeziyasında dünyanı vahid zamanın, bir coğrafiyanın, eyni talenin içərisinə sığdırır.
Mahmud Dərviş poeziyasında dünyaya dilin, dinin, mədəniyyətlərin, hər cür ayrı-seçkiliyin fövqündən baxa bilir. Ona görə də onun şeirlərində hər kəsə yaxın olan, ən müxtəlif zövqlərin kəsişdiyi məqamlar diqqət çəkir. M.Dərvişin şair hünəri bəlli mövzularda, daha asan qavranılan məsələlərdə "boy göstərmir", o bizi heç kəsin olmadığı yerə, dünyanın çox üzünün göründüyü "cəsarət aləmləri"nə səyahətə səsləyir.
Fərid Hüseyn
Mahmud Dərviş
Mahmud Dərviş 1941-ci ildə Fələstində anadan olub.
1970-ci ildə Moskvada təhsil alan şair sonra Qahirəyə köçüb. Orada ərəb dünyasının ən böyük yaradıcıları ilə təmasları yaranıb. "Səni sevirəm, ya da sevmirəm" adlı şeirlər kitabı nəşr olunandan sonra məşhurlaşıb. 1973-cü ildə Beyrutda məskunlaşan şair 1982-ci ilə qədər orada yaşayıb, sonra Suriyaya köçüb.
Bir neçə il Parisə pənah aparan M.Dərviş dünyanın müxtəlif ölkələrindən adıçəkilən şəhərə toplanan mühacir intellektualları ilə tanış olub.
2008-ci ildə vəfat edən şairin şeirləri bir çox dünya dillərinə çevrilib. Onun şeirləri dünya poeziyasında azadlığın, müqavimətin, milli dirənişin simvolu kimi qəbul edilir.
O, "Qanadsız quşlar", "Zeytun yarpaqları", "Gecənin axırı", "Yoxluğun varlığında", "Bu şeirin bitməsini istəyirəm" kimi məşhur kitabların müəllifidir.
İsmayılın udu
Bir madyan rəqs edir iki ipin üstündə,
barmaqları qanına qulaq asır,
kəndlər dağılır lalələrinin ahəngiylə,
orda nə gecə var, nə də gündüz,
yönlər axışırlar hayellaya .
Hayelluya,
Hayelluya!
Hər şey təzədən başlayacaq.
Qədim udun sahibidir meşə qonşumuz.
O, vaxt daşıyır xəlvətə çəkilib
nəğmələr oxuyan dəlinin ehramına.
Müharibə bitmişdi,
kəndimizin külü göyə sovrulmuşdu,
zümrüdün hələ doğmadığı
qara buludu gözləyirdik.
Gecənin qanı qurumamışdı
ölülərimizin köynəyində,
bitkilər gübrələnirdi
əsgərlərimizin dəbilqəsindən.
Unutqanlığın intizarındayıq.
Hayelluya,
Hayelluya!
Hər şey təzədən başlayacaq.
Çölün başqa tərəflərində olduğutək,
şeiri partladacaqmış kimi
uzağa çəkildi boşluq.
Nəğmə oxuyurdular:
"Ey qərib, qərib mənəm,
sən də bizdənsən, ey qərib".
Çöl kəlmələrdə gəzinir
və sözlər hədəfə alır əşyaların gücünü.
Ey ud, itirdiklərimizi qaytar
və məni Yaradana uzaqdan uzağa qurban elə.
Hayelluya,
Hayelluya!
Hər şey təzədən başlayacaq.
Məna bizimlə birgə yürüyür,
bir mərmər yamacdan o birinə uçuruq,
iki mavi uçurum arasında qaçırıq,
nə xəyallarımız oyanır,
nə də bu yerin gözətçiləri,
tərk edirik İsmayılın fəzasını.
Orda nə yer var, nə göy,
ortaq bir sevinc çulğadı bizi
iki simdən asılı arfanın qarşısında.
İsmayıl, nəğmə oxu bizə,
elə nəğmə ki, bu dünyadakı
hər şey hamıya əlçatan olsun.
Hayelluya,
Hayelluya!
Hər şey təzədən başlayacaq.
İsmayılın udundan Şumer sədası ucalıb
qılıncın ucuna toxunur.
Nə yoxluq, nə varlıq var orada.
Yaradıcılıq şəhvəti bürüdü bizi:
Bir teldən su axır,
iki teldən alov süzülür.
Və bunların üçündən
qadın, yaranış və təcəlla parıldayır.
Sən mənaya şərqilər oxu.
Afinanın üstündən
bir quş qanadlanıb günbatan çağı,
iki tarixin arasıyla uçur.
Nəğmə oxu
bayram günündə aparılan cənazəyə.
Hayelluya,
Hayelluya!
Hər şey təzədən başlayacaq.
Şeirin altından qərib atlar keçir,
arabalar adlayır əsirlərin kürəklərindən.
Qədim tayfalar keçir onun altından,
vaxtın yiyələri keçir.
Filosoflar, ad-san sahibləri,
qapıların astanasına atılmış
sabaha baxan kədərli bir şair keçir.
Hamısı keçir şeirin altından.
Yeni xəyallar keçir,
qızıl Teymurləng keçir,
oradakı peyğəmbərlər keçir.
Onlar İsmayılın nəğməsini dinləyirlər:
"Ey qərib, qərib mənəm,
sən də mənim kimi bu evə yadsan".
Ey ud, itirilənləri qaytar
və məni özünə qurban elə.
Damardan damara axır
Hayelluya,
Hayelluya!
Hər şey təzədən başlayacaq.
Sərçə həmişə belədir, həmişə belə...
Təqlidin təəccübü:
işığın şüşəsi arxasında
əriyən alaqaranlıq məni çağırır.
Səni xəyalımda çox canlandırmışam,
ey sərçə,
qanad xəyalında başqa qanadı canlandırmaz.
Biz ikimiz də eyni narahatlığıq.
Sənindir mənim olmayan,
dostun mavi səma,
sığınacağın küləyin küləyə çevrilməsidir.
Onda uç! Necə susuzlayıbsa
içimdəki ruh ruha,
alqışlar bir vaxtlar tüklərini
toxuyardı günlərin.
Əgər istəsən qoyub gedə bilərsən məni,
onsuz da dardır evim, sözüm kimi.
Öyrəşir tavana, kefikök bir qonaq kimi,
öyrəşir pəncərə önündəki nənətək oturan
reyhan hovuzuna.
Bilir haradadır su və çörək,
siçana qurulan tələnin yerini bilir,
qanadlarını çırpır,
bir qadının əlimizdən uçan şalı kimi
göylərə ucalır mavi...
Pərvazlanmır mənim kimi
bu qanadsız təbrik,
qəlbi sıyırıb samanın üstünə tullayır.
Bir tərpəniş yoxdurmu,
o, bircə günlüyə də olsa
gümüş boşqabda qalacaq?
Və məktubum hər cür sevincdən yoxsuldu,
gələcəksən, ey sərçə,
Yer nə qədər daralsa da
və üfüq necə genişlənsə də.
Məndən qanadlarının istəyi nədir?
Gəril və buxarlan dəli-dolu bir gün kimi.
Bir buğda dənəsi lazımdı
lələklərin azad olması üçün.
Aynalarımın səndən istədiyi nədir?
Ruhumun elə səmaya ehtiyacı var ki,
hər baxanda onu mütləq yerində görsün.
Sən azadsan, mən azadam,
ikimiz də yoxluğa aşiqik.
O halda sən alçaqdan uç ki, mən yüksəlim,
sən göyə qalx ki, mən yerə enim.
Ey sərçə, mənə ver işığın ən zil yerini,
mənsə sənə bağışlayaram
zamanın iqamət seçdiyi evi.
Beləcə, bir-birimizi tamamlayarıq,
göylə göy arasında
bir-birimizdən ayrıldığımız anda.
Bertol Brext hərbi məhkəmədə şahid qismində
Cənab hakim,
mən əsgər deyiləm,
deyin görək nə istəyirsiniz məndən?
Məhkəmədəki ittihamların
mənə heç bir dəxli yoxdur.
Xatirə xatirəyə qarışır
hələ mən ağzımı açmamış.
Dincəlmək üçün çayxanaya
çəkilib müharibə.
Pilotlarımız sağ-salamat qayıtdılar,
Göyü üzü dilimdə parçalandı, cənab hakim.
- Bu mənim şəxsi məsələmdir,
sizin əmr qullarınız mənim göy üzümü
öz arxalarıyca sürüyürlər,
yuxarıda dayanıb qəlbimə boylanırlar,
sonra banan qabığı
tullayırlar qəlbimin quyusuna.
Və tələsik ora-bura qaçırlar qarşımda,
bəzən, "axşamın xeyir" deyirlər.
Evimə əl yumağa gəlirlər...
Heç nədən qorxmadan
yatırlar yuxumun buludu üstündə,
pəncərəmə və yasəmən qoxusu
tərləyən yaya
mənim deyəcəklərimi deyirlər
mənim əvəzimə.
Mənim əvəzimə mənim xəyallarıma dalırlar,
mənim gözlərimlə ağlayırlar
həsrətimin surələrinə
və nəğmələr oxuyurlar,
özüm necə nəğmələr oxuyurdumsa
zeytuna və əncirə
sirli mənalar ifadə edən yarıma və bütövə.
Mənim əvəzimə həyatımı
necə istəyirlərsə yaşayırlar.
Adımın üstündə yeriyirlər lal-dinməz
və cənab hakim, mən burda
keçmişin salonunda məhbusam.
Müharibə qurtardı,
zabitlərimiz sağ-salamat qayıtdılar.
Dilimə asma üzümlərin tamı gəldi, cənab hakim.
- Bu mənim şəxsi məsələmdir.
Hücrə mənə dar gəlirsə,
mənimçün dünyanın ucu-bucağı yoxdur, deməli,
fəqət köləniz qəzəblə yoxlayır sözlərimi.
Qışqırırlar Əhəb və İzabelə dayanın,
təslim alın Nabotun bəhərli bağını.
Deyirlər ki, Allah bizimdir,
və Allahın torpağı da özgələrin deyil.
Nə vermisiniz ala bilmirsiniz, cənab hakim,
fanilərin arasından ötüb keçən fanidən?
Özü də cəlladın qurbanlarından medallarını
mədh etməsini tələb edən bir məmləkətdə.
İndi qışqırmağın vaxtı çatıb,
səsimdən sözlərin maskası düşməlidir daha,
bura bir hücrədir, məhkəmə deyil,
və mən həm şahidəm, həm hakim,
siz isə cinayətkarlar heyəti.
Əgər belədirsə tərk eləyin kürsünü,
azadsınız, azadsınız,
ey məhkum olan hakim.
Pilotlarımız sağ-salamat qayıtdılar,
və əvvəlcə göy üzü elə dilimdəcə parçalandı.
- Bu mənim şəxsi məsələmdir,
ona görə şəxsi məsələmdir ki,
ölənlərimiz sağ-salamat bizə qayıtsınlar.
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
