Nazim HİKMƏT - İnsan mənzərələri - Pirayə xanıma

Heç deməzdin qadındı - ayaqları nazik, qupquru - sinəsi dümdüz...

Qartallı Kazım

bir də dedi:

- Ey,

bulğur aşı

Süleyman…

Süleymandan səs çıxmadı.

Qatarın pəncərəsindən

yellədi əllərini,

qaranlığı dağıdırmışcasına

və

aşağıda

qatarla yanaşı qaçan

birinə söyləyirmiş kimi:

- Allahla aramız necədi,

kəndlim, - dedi.

Qartallı Kazım

canı sıxıla-sıxıla

cavab verdi:

- Bildiyin kimi.

Bu əks-həmlə

məmnundu Süleyman.

Qartallı Kazım davam etdi:

İnsan

Allahlı da,

Allahsız da

yaşaya bilir…

Mənim dediyim,

öz-özluyündə təmiz,

yəni,

suya, sabuna toxunmayan,

siyasətə qarışmayan

Allahdı, -

türkü kimi,

rəhmətlik babamı

xatırlamaq kimi

bir şey…

Süleyman güldü:

- Görünür,

bu barədə

çox düşünmüsən,

üz tutacaq

bir qapı da tapmısan,

kəndli hiyləgərliyinlə…

Cavab vermədi

Qartallı Kazım.

Hər şeyə rəğmən

Allaha inanırdı

və

düşmən idi bolqarlara,

hətta

dünyadan küsəcək qədər,

amma

ara-sıra

bir ümid,

təsəlli

qımıldanırdı içində -

bəlkə də

Balkan müharibəsində

bunların

hamilə qadınlara

etdikləri yalandı

deyə.

Bir ayaq səsi gəldi.

Qartallı Kazımla

Süleyman dönüb baxdılar.

Dəhlizə çıxmışdı

Sakaryalı Şakir.

Və

kupelərin qapısından

tuta-tuta

nazik ayaqları üstündə

su dolu qarnını

qamarlaya-qamarlaya

yaxınlaşdı Qartallı Kazımla

Süleymana.

Ağzının içində

fəryad qoparan,

ah-fəğan edən

bir tütək varmış kimi

dedi:

- Biləciyə hələ çoxmu var?

Güldü

Qartallı Kazım.

Diksindi Süleyman,

handan-hana

özünə gəlib dedi:

- Biləciyi çoxdan keçmişik.

- Qartallı Kazım

qarışdı sözə:

- Yuxudaydın?

- Nə yuxu,

qardaşım?

Biləcik gəldi-keçdi demək?

İndi

bizi harda düşürəcəklər?

Mən indi neyləyəcəm?

Artıq gülmürdü

Qartallı Kazım.

Sakaryalı Şakir

əllərilə

danqanaq kəlləsini döyə-döyə

bir ucdan üdüləyirdi:

- Mən indi neyləyəcəm?

Qatarda öləcəyəm.

Dəmiryoluna atacaqlar

meyitimi,

qurda-quşa yem olacağam.

Mən indi neyləyəcəyəm?

Gözünü

yerə dikib,

susur Süleyman.

Və

bir daha

Sakaryalı Şakiri

geri gətirməmək üzərə

Ay işığında

kədər dolu tak-tuklarla

şütüyür 510 nömrəli qatar…

Gün ağardı.

Buz bağlamış

nəhəng şüşə kimidi

göy üzü

və

sürətlə güclənən rüzgar

yığıb aparmışdı

qırmızı,

mavi,

sarı buludları…

Günəş

çox sürətlə yüksəldi -

yarım mizraq boyu -

çöl üzə çıxdı birdən:

Aydakı vadilərin

cadar-cadar,

kədərli susuzluğu -

nə

bir ev,

nə

bir təkər izi,

nə

insanın əlinə toxunan

bir meyvənin

ümid dolu vədi…

Budur,

sonsuz yalnızlığı

heç nə

vermək istəməyən

otsuz, quşsuz-böcəksiz,

qısır dünya.

İnsan

incə torpağa

basınca ayağını

əcdadlarının

ilk döyüş nərəsini

duyur içində,

sanki

mamont çıxacaq qarşısına,

sanki yenəcək,

ya da

yeniləcək,

əski çağlarda

olduğu kimi…

Göy üzündə dağıldı buludlar.

Heydərpaşa vağzalından

saat 15:45-də

qalxan qatar

balaca,

fəqət inadkar,

cəsur bir oyuncaq kimi

keçir çöldən.

Nəhayət,

bir adam göründü,

tək-tənha bir adam,

üstündə eşşəyin.

Nəhayət,

bir kənd göründü

həyətləri ağacsız,

evləri pəncərəsiz,

torpaqdan və təzəkdən

ibarət.

Nəhayət,

bir qız uşağı çıxdı

uçuq-sökük evlərin arasından,

baxımsız,

fəqət sağlam,

əlində su bardağı,

baxdı qatarın arxasınca.

Sivri burnuyla

iylədi havanı,

güldü,

yanaqları batıq-batıq oldu,

deyək ki,

Zəhradır

qızcığazın adı.

Deyək ki,

atası yoxmuş qızcığazın.

Nədən yoxmuş?

Deyək ki,

bir yerə getmiş,

dönməmiş bir daha,

bəlkə də

dönəcəkdi,

kim bilir,

bir gün,

günorta çağı,

ya axşamüstü,

çölün

gözlə görünməyən

bir yerindən…

Deyək ki,

Zəhra qızcığazın

anası evdədir,

hələ oyanmamış,

amma

bəlkəli,

bəlkəsiz

bir daha

oyanmayacaq -

qara yorğanın altında

çırılçılpaq yatır!

Deyək ki,

beş yaşındakı

Zəhra qızcığazın

dünyadan xəbəri yoxdu,

yox,

deməyək,

boyuna görə

böyük yük götürənlərin

dünyadan xəbəri olur…

Etiməsudda durdu qatar.

Üç-beş

dəqiqə sonra tərpəndi.

Yolboyu

akasiya ağacları

əkilmişdi,

yellənirdilər

məğrur-məğrur -

bir

qorxu-ürküləri

yox idi

çölün

hər şeyi qovuran

istisindən,

kim bilir,

nə qədər

quraqlıq yola

salmışdılar…

Qatar

bir az getmişdi ki,

yenə dayandı -

Qazi vağzalında.

Bir

taksi şütüyürdü

asfaltın üstündə,

Ankaraya doğru.

Üç

pilot vardı taksidə,

bir də

nar çiçəyi bir qadın.

Qadın arxada -

Yusufla Vədatın arasında,

Rəhmi Çavuş qabaqda -

sürücünün yanında

oturmuşdu.

On səkkiz

yaşındadı Rəhmi Çavuş.

Sivri,

əsmər üzü

insanı

heyrətləndirəcək dərəcədə

siçovula bənzəyirdi.

Və

külrəngi uniformasının

qalstukunu vurmasından

bu işdə

səriştəsiz olduğu

dərhal sezilirdi.

On səkkiz

yaşındadı Rəhmi Çavuş.

On səkkiz yaşında

ürək bir sapand

daşı kimi fırladılır

və

insanın başı

çiyinlərinin üstündə

deyil,

kim bilir,

haralarda,

haralarda olur?

On səkkiz yaşında

yatağa xatirələrsiz girilir,

pırıltılar,

pırıltılar

yalnız irəlidə,

irəlidədir.

On səkkiz yaşın

bir yanı

dərya-dəniz,

bir yanı

yamyaşıl meşəlik,

bir yanı

Qayya quyusu,

bir yanı

hər birimizlə başlayan dünya,

bir yanı günlük-günəşlik,

bir yanı

röya...

Bir yanında

arxası üstə yat,

ulduzlara bax,

bir yanı dümdüz,

yüyürdükcə yüyür,

yüyürdükcə yüyür...

Bir yanı

toz, duman,

bir yanı

bomboş...

On səkkiz yaşın

heç nəyi gizli qalmır,

danışılır...

Fəqət

Rəhmi Çavuş nə danışacaq ki?

Pilot məktəbinə

girmədən öncə

bir

həbsxana dükanında

bir baqqalın yanında

şəyird idi -

il yarım

daş dükanla

dəmir qapının arasında

bəhməz,

quru lobya,

kömür daşıdı -

Rəhmi Çavuş nə danışacaq ki?

İbtidai məktəbi

acqarına,

həm də

baharat satıcısından

oğurladığı qələmlərlə

bitirdiyinimi,

yoxsa,

atası -

rəhmətlik qara saqqalı

bir şirniyyatçı idi -

öldükdən sonra

anasının yanına

zampara gətirdiyinimi?

Rəhmi Çavuş nə danışacaq ki?

Həbsxanadakı

dükanın baqqalı

pəhləvan cüssəli

Hüseynin dal ayaqları üstə qalxmış

qocaman

bir ayı kimi

çıxartdığı hoqqalardanmı?

Səsi

bir qız çocuğunun

səsi kimi incə

və

şit olurdu sevinərkən

və

küfr edərkən.

Baqqal Hüseyndən

yumruq yeyərkən

Rəhmi Çavuş

yerə çömələr

və

əlləri ilə üzünü örtərdi

və

barmaqları arasından

bic-bic,

hiyləgər-hiyləgər,

məsum-məsum

gülümsəyərdi, hər nədənsə,

baqqalın arvadına...

Əlli yaşındaydı

baqqalın arvadı.

Qapqara bir şey idi,

bərk-bərk örtərdi başını.

Heç deməzdin qadındı -

ayaqları nazik, qupquru,

sinəsi dümdüz,

saçı

və

dişləri düzəltmə...

Fəqət,

inanılmayacaq qədər

mavi, xain

və

xəyanətlə dolu gözləri

Rəhmi Çavuşu

bir şeylərə sövq edirdi.

Rəhmi Çavuş nə danışacaq ki?

Düşünürdü ki,

bu dükandan

bir daha çıxmayacaq.

(Şəyirdinin

adam olmasını

istəyərdimi

baqqal Hüseyn?)

"Həp

burada keçəcək

belə yüz,

belə min

hesabagəlməz illərim.

Həm də,

axırda

bu qaranlıq künc-bucaqda

cəviz çuvallarının altında

qazılacaq məzarım..."

Rəhmi Çavuş nə danışacaq ki?

Pilot məktəbinə

necə girdiyinimi?

Bir müəllim vardı həbsxanada -

cəzası çox,

dostları çox,

qulaqları iri,

boyu qısa,

axmaq kimi

gəlirdi adama,

amma

pulsuz-parasız yazırdı

məhbusların ərizəsini.

İçəridə ola-ola

gözətçi Məməti

çöldə işə düzəltdi.

Edam

fərmanı verilmiş

bir adamı

qurtardı dar ağacından.

Müdirlə can-ciyər idi.

Sünnət işinə baxan

bir dəllək -

həbsxanada yatıb çıxmışdı -

oğru,

lağlağı,

çənədən boş,

ürəyi xəstə,

amma

div kimi bir adamdı,

bir gözü kor,

aktyorluğa

böyük marağı vardı,

"Xalq teatrı"nda

rejissor idi.

Müəllim

onun yanına göndərdi

Rəhmi Çavuşu -

Təbii ki,

baqqal Hüseyndən gizli.

Və

dəllək düzdü-qoşdu işi

və

Rəhmi Çavuş

girdi pilot məktəbinə.

Rəhmi Çavuş nə danışacaq ki?

Nə

bir dəfə

uçdu,

nə

bir dəfə

paraşütlə tullandı -

yerdə idi bütün işi…

Rəhmi Çavuş

sürücünün yanında

arxaya dönmüş halda

əllərilə qapamışdı gözlərini -

kim bilir niyə?

Və

barmaqlarının arasından

bic-bic,

hiyləgər-hiyləgər,

məsum-məsum baxırdı

nar çiçəyi qadına.

Qadının gözləri

baqqalın arvadının

gözləri kimi

hiyləgər idi,

fəqət

xain və mavi deyildi.

yumşaq,

yaşıl

və

sürməli gözlər süzmürdü

Rəhmi Çavuşu

və

bəlkə buna görə

Rəhmi Çavuşun ürəyində

yüngül

diş ağrısı kimi

bir sızı

və

boğazında

uda bilmədiyi

bir loxma

kədər vardı…

Qadın

süzgün gözlərlə

baxırdı pilot Yusufa.

Qaba,

tösmərək

və sarışındı Yusuf,

sol

qaşının üstündəki çapıq yeri

ərköyün,

davakar

bir çocuq ədası verirdi

pəmbə-bəyaz üzünə.

Nar çiçəyi qadın

toxundu gombul barmağıyla

Yusufun

sol qaşının üstündəki

çapıq yerinə

və

qəribə bir iztirabla

bir bacı,

hətta bir ana

səsiylə sordu:

- Bu nədən olub belə?

- Bumu?

Heç. Çapıq yeridi.

- Uşaq vaxtı

ağacdanmı yıxıldın?

Xəfif-xəfif

güldü Yusif -

qəhvə rəngində

meşin bir jaket geyinmişdi

uniformasının üstündən:

- Ağacdan deyil,

iki min metr yüksəklikdən.

- İki min metr?

Minarədən də yüksəkdən?

Vay…

vay…

Yəni,

təyyarədən

yerə düşdün demək?

Və

pilot Yusuf

nar çiçəyi qadının

üzünə gülümsəyərək dedi:

- Təcrübə uçuşundaydım,

Əskişəhərin üstündə,

yüzbaşı Ilqazla bərabər.

Elə hey əmrlər verir mənə,

bir dedi,

iki dedi,

nəhayət, qızdı beynim,

atdım

özümü yerə.

Paraşüt

gec açıldı bir az.

Sol

qaşımın üstündən

yaralandım.

Susdu.

Və

əlavə etdi həmən:

- Nə isə,

xırda şeydi.

Nar çiçəyi qadın

əzilə-əzilə dedi:

- Niyə

bu sənəti seçdin ki?

Mən qoymazdım -

əgər anan olsaydım

deyəcəkdi az qala -

arvadın,

şey,

nişanlın olsaydım…

Ardı var...

Hazırladı: Dilsuz