Nazim HİKMƏT - İnsan mənzərələri - Pirayə xanıma

Sən indiyə kimi heç şeir yazdınmı? Yox, yalnız yazılanları vəcdlə oxudun.

Əvvəli ötən sayımızda

Saat dörd qırx beş.

Sandıqlı civarı.

Kəndlər,

kəndlər,

kəndlər...

Qara,

burmabığlı süvari

çinarın altında,

bədöy atının

yanında dayanıb.

Çuxurova ayqırı

quyruğu ilə

qaranlığı döyəcləyir,

diz qapaqlarında qan,

qantarğasında köpük...

İkinci

süvari alayından

ikinci bölüyün

əsgərləri

və

atları havanı iyləyir.

Qılınclar qınlarındadı.

Arxada -

bir kənddə

xoruz banladı.

Və

qara,

burmabığlı süvari

əllərinin içi ilə

üzünü örtdü.

Qarşı

dağların ardında

gavurların

əlində qalan

bir kənd,

o kənddə də

bir zamanlar bir xoruz var idi -

şanapipik,

süd kimi bəmbəyaz

bir Dənizli xoruzu -

hər halda,

gavurlar onu

çoxdan kəsib,

şorba eləmişlər...

Saat beşə

on dəqiqə qalıb.

Qırx dəqiqədən sonra

dan yeri ağaracaq -

"Qorxma,

sönməz

bu şəfəqlərdə üzən

al bayraq!"

Tınaz təpənin qarşısındakı

Kömürtəpənin cənubunda

on beşinci

piyada qoşunundan

iki ixtiyar zabitdən biri -

Nurəddin Eşfak

Mauzerinin

əhliyyətini oynada-oynada

dedi:

- Bizim

bu istiqlal marşımızın

axsayan bir tərəfi var,

bilmirəm,

necə izah edim?

Mehmet Akif

dediyi sözə inanan adamdı.

Amma

mən,

yenə də,

onun inandıqlarının

hamısına inanmıram.

Şəhid olmaq vəcddimi,

sanmıram.

Məsələn, baxın:

"Gələcəkdir

sənə vəd etdiyi

günlər Haqqın."

Xeyr.

Gələcək günlərə aid

göydən ayət enmədi

bizə.

Bunu

bir özümüz

vəd etdik

özümüzə.

Bir

türkü istəyirəm

zəfərdən sonraya

dair...

Kim bilir,

bəlkə sabah...

İkinci zabit dedi:

- Mehmet Akif

haqlıdı, qardaşım,

şeytana

lənət de,

küfr danışma...

Saat beşə beş dəqiqə var.

Dağlar

yavaş-yavaş aydınlanır.

Orda-burda

ocaq yanır.

Gün ağarhaağardı

və

ətri gəlir

yuxudan oyanmaqda olan

Anadolu torpağının...

Yüzbaşı soruşdu:

- Saat necədi?

- Beş.

- Demək,

yarım saat sonra...

98956 tüfəng

və

sürücü Əhmədin maşınından

yeddi yarımlıq

sinayperlərə,

on beşlik toplara qədər

vətən uğrunda,

yəni,

torpaq və hürriyyət

uğrunda

ölə bilmək qabiliyyətlərilə

Birinci

və

İkinci ordu

hücuma hazırdır.

Alacaqaranlıqda,

bir çinarın dibində,

bədöy atının

yanında dayanan

qara,

burmabığlı süvari

ayağında qısaboy çəkmə

sıçradı atının belinə...

Nurəddin Eşfak

baxdı saatına:

Beş otuz...

Və

topçu atəşilə başladı

böyük taarruz...

Sonra,

sonra düşmənin

istehkamları çökdü,

onlar

Qarahisarın cənubda

əlli,

şərqdə 20-30 kilometrlikdə

idilər.

Sonra,

sonra

düşmən ordusunu

mühasirəyə alıb

tərki-silah etdik

30 avqusta qədər.

Sonra,

30 avqustda

düşmən qüvvələri

təslim oldu.

Və

31 avqust 1922-ci ildə

əsgərlərimiz İzmirə doğru

irəliləyərkən,

bir çovutma güllə ilə

vuruldu Dəli Ərzurumlu,

yıxıldı

və

kürək sümükləri arasında

duydu torpağı,

baxdı yuxarı,

baxdı önə,

gözləri heyrətlə parladı,

baxdı

arkadaşlarının

üstündən keçən

atlarının arxasınca...

Sustu qarson Mustafa.

Soruşdu

Baş aşçı Mahmud Aşər:

- Bitdimi?

- Bitdi.

- Doğrudan bitdi?

- Doğrudan bitdi.

Daha nə gözləyirdin ki,

yazsın?

- Bilmirəm.

Doğrusu,

bilmirəm, yavrum.

Hə də,

daha nə yazacaqdı ki?

Gavuru məğlub etdik,

girdik İzmirə.

Sonra,

sonra Cümhuriyyəti qurduq.

Amma...

Maşinist dedi:

- Dilinin altında

bir şey var,

Mahmud Aşər,

çəkinmə söylə.

- Kimdən çəkinəcəyəm?

Yəni,

dastan bitməsinə bitdi,

sonu çox kədərli oldu, çox...

Niyə öldü

Dəli Ərzurumlu,

qəfildən gələn

bir çovutma

güllə ilə -

belə fərəh içində,

belə igid-igid

şahlanarkən?

Bu hal

cidarlanmış

iki sağlam

ayaq kimi

gəlir insana...

Maşinist

qəribə tərzdə

gülümsündü,

səsini çıxarmadı

qarson Mustafa.

Biləcik vağzalına girdi qatar.

Və

lüks vaqonda,

üst qatda

xoruldayırdı Hikmət Alpərsoy.

şaqraq qəhqəhəli adamdan

əsər-əlamət

qalmamışdı

yuxuda.

Yuxu qocaltmışdı onu.

Yuxu

bir qara çarşaf kimi

örtərkən gözlərinin

rəngini,

soluxdurmuşdu üzünü.

Və

indi

ipək pijamasının içində

altmış yaşında

bir sərxoşdu

bu xoruldayan.

Və

eyni vaqonda

alt qatda

Burhan

kürəyində pambıq jaketi -

heç vaxt vaz keçmədi ondan -

oturmuşdu

yatağının qırağında.

"Sivaslı

Əhməd paşanın

tarix"ini oxuyurdu.

Beynində

bir layihə:

"Vaqon zavodunu

böyütmək!"

Qatar

Biləcikdə dayananda

baxdı pəncərədən Burhan -

yerdə

dəmiryol polisi ilə

nəsə danışırdı maşinist.

anda

altmış kilometr

Biləcikdən güneydə

çoxdan keçmişdi İnönünü

və Əskişəhərə yaxınlaşırdı

Heydərpaşa vağzalından

saat 15:45-də çıxan qatar.

510 nömrəli qatarda

ümumi vaqon.

Dəhliz.

Dəhlizə çıxdı

dustaq Süleyman,

Qartallı Kazımla qarşılaşdı.

İkisindən başqa

bir kəs yox idi

dəhlizdə.

Pıçıldadı

Qartallı Kazım:

- Mərhaba, Süleyman.

- Mərhaba, kəndlim.

- Vaqonun

qapısına gəl, Süleyman,

rahatca danışaq.

- Bura daha yaxşıdı,

bir-birini tanımayan,

pəncərədən yan-yana baxan

iki yolçu kimi...

Elə də elədilər.

Süleyman soruşdu:

- Sən

belə hara gedirsən,

kəndlim?

- Ankaraya.

Sonra Xəlilin getdiyi yerə.

O -

yerin həbsxanasına,

mən - otelinə.

- Eləmi dedilər?

- Heç kim

bir söz demədi,

yəni,

mən belə zənn etdim...

Nə olar,

nə olmaz -

həbsxananın divarını

bir də bayırdan ölçərik.

Necə fikirdi?

- Gözəldi.

- Bizim şairdən

nə xəbər var, Süleyman?

- Onu

bizdən

beş ay əvvəl ayırdılar.

- Bilirəm.

D....yə apardılar.

Yəni,

məktubu gəlirmi?

- Gəlir.

Kəndlim,

onu da mı

yola saldın?

- Əlbəttə,

getdiyi yerə qədər.

Bərbad

bir yerdi

D...nin həbsxanası.

Divarları

dəhşətli dərəcədə yüksək.

Amma

bu dünyada

açılmayan

divar varmı?

Süleyman güldü:

- Yaxşı,

sən belə təkbaşına,

sirr deyilsə, soruşum:

öncə hansını qaçıracaqsan?

- Cəlalı!.. Cəlalı!..

- Demək, onu daha çox sevirsən.

- Sevgi məsələsi deyil,

adam şairdi.

Qartallı Kazım

cavab vermədən öncə

düşündü:

- Doğrudur,

o da ilk qurtarılanlardan

olacaq,

amma

əvvəlcə Cəlal.

Dedim də,

şeir yazır.

Şeir yazır,

boru düzəltmir.

Sən

indiyə kimi

heç şeir yazdınmı?

Yox,

yalnız yazılanları

vəcdlə oxudun.

Mən

gördüm bu işin

necə başa gəldiyini,

bağbanlıqdan betər bir şey,

Turfan dağında

göyərti yetişdirməkdən

belə zor...

Şeir yazar

heç diqqət etdinmi

Cəlala?

Hər dəfəsində

sanki on beş yaşında qız kimi

qıvrıla-qıvrıla,

sümükləri gizildəyə-gizildəyə

uşaq gətirir dünyaya...

Süleyman hirsləndi bir az:

- Belə getsə,

Cəlalı bütə çevirəcəksən,

kəndlim.

Zatən,

bizdə xalqın

inanılmaz bir

heyranlığı var

şairə,

Namik Kamaldan bəri.

Fəqət

sənin bu məhəbbətində

bir şey sezdim:

adını,

dastana salmasını

istəyirsən,

amma salmadı.

- Salmasın,

demək,

məndən daha yaxşısını,

daha dürüstünü bulmuşdur.

Yoxsa,

dastanı bitirib?

- Bitirib.

- Gözəl alınıbmı?

- Əlbəttə,

içəridə - bizdə

üç surəti var,

birini sənə verərəm.

Yalnız

sən hələ

əl çəkməmisən

kəndli kimi,

anarxist kimi düşünməkdən.

- Necə?

- Məsləhətləşmədən,

özbaşına işlər görməyə

qalxırsan.

Əgər,

tutduğun iş

lazım olarsa,

sən,

mən yox,

bu işə məsul olanlar

qərar verərlər -

məsələn,

deyərlər həbsxanadan

birinci kim çıxacaq -

Cəlalmı,

Xəlilmi?..

Kefsizlədi Qartallı Kazım:

- Yaxşı,

anladım,

Xəlillə ora qədər

getməyim də xatadımı?

Əskişəhərdə

qatardan enib,

geri dönməyim də

xatadımı?

- Yox,

kəndlim,

hətta mənim həbsxanamı,

Fuadın həbsxanasını da bir yoxla...

Bəxtiyar-bəxtiyar güldü

çocuq üzlü Qartallı Kazım,

bağırdı adəta:

- Ey, bulqur aşı Süleyman,

Ey, bulqur aşı Süleyman!

Süleymanın qaşları dartıldı:

- Bağırma, kəndlim.

Sonra səssizcə güldü.

Bütün arkadaşlar

bilirdi

bulqur aşı hekayəsini -

səkkiz il öncəki

bir əhvalatdı:

Süleymana tapşırılmışdı

işi danışıb anlaşmaq

Qartallı Kazımla.

Buludsuz bir yaz günüydü.

Yorulmuşdu

və

dəhşətli açmışdı Süleyman.

Qartallı Kazımın bağçasında,

günəşin altında

yaxşı göy-göyərti,

bir də

çoxlu yaşıl lobya vardı

və

torpağın üstündə,

arxların qırağında

qıpqırmızı pomidorlar.

Kazım çardağın

altına keçdi.

Uzaqda -

qarğıdalıların arasında

bəyaz örpəkli

bir qadın əyilib qalxırdı.

Masmavi

bir tüstü qalxırdı

Çardağın arxasından.

Havada

bol zeytunyağlı,

sirkəli yaşıl

lobya salatı

və

qızardılmış ət qoxusu vardı.

Qartallı Kazım gəldi

və

çardağın altında

bir saata qədər danışdılar:

Süleyman

yaşlı və hiyləgər,

Qartallı Kazım

zarafatcıl və cəsur,

Bol zeytunyağlı,

sirkəli yaşıl

lobya salatı

və

qızardlımış ət qoxusu

Süleymanın aclığını

daha da gücləndirdi.

Nəhayət,

mavigözlü,

yalınayaq bir

qız çocuğu

bir qazança gətirdi,

iki taxta qaşıq

və

iki baş quru soğan:

- Buyurun, - dedi,

açdı

Qartallı Kazım

qazançanın qapağını -

elə yavan

bir bulğur aşı idi ki,

üzünü turşutdu Süleyman

və

darıxırmış kimi pıçıldadı:

- Təşəkkür edirəm,

Qartallı Kazım əfəndi,

toxam.

Güldü

sarı qurd gözləri

Qartallı Kazımın,

hər halda,

bir çox dəfə

bu cür gülmüşdür

Molla Nəsrəddinin də gözləri.

Qartallı Kazım

aş qazanını

geri qaytardı.

Qızardılmış ət,

lobya salatı,

bir də

səməni halvası gətirdilər

və

iki şüşə qırx doqquzluq.

Süleyman

əlini süfrəyə

uzadarkən,

Qartallı Kazım astadan dedi:

- Bizim kəndlilərin çoxu

yavan bulğur yeyər,

biləsiniz,

siz də

kasıb kəndlilər üçün

əlləşib-vuruşduğumuzdan.....

Süleyman

Qartallı Kazımın

sözünü kəsdi:

- Haqlısan,

Qartallı Kazım əfəndi, - dedi -

amma

mən də haqlıyam,

qızardılmış ət

yavan bulğurdan

yaxşıdır.

Fəqət,

istəsən,

indi bulqur

aşını da gətir,

səməni halvasının

altından yeyək...

Və

o gündən Süleyman

bulqur aşı Süleyman

oldu

arkadaşlarının dilində...

Ardı var...

Hazırladı:

Dilsuz