Əhməd Qəşəmoğlu - Rəsul Rza (poemadan parçalar)

Otuzuncu illərin Bakısı

...on beşinci ilin

qətliamından gələn,

on səkkizdə

müstəqillik bayrağı yüksələn,

iyirminci ildən

Kremlin diktəsiylə ağlayan, gülən

küçələri yoxsul,

cahil, nadan, qudurğan

yazıq insanlarla dolan şəhər...

düşmənin gizli fitnəsi,

aşkar təbəssümü,

yüksəliş şüarları,

savadsızlıq kursları...

qızğın bir yarış...

tale ilə barış...

proletariat hökmü,

komsomol marşı...

...üçrəngli, Ay-ulduzlu bayraq altında

"Vətən", "Müstəqillik", "Ədalət" yolunda

ölümə gedənlərin

qırılıb, öləziyib səsi...

xaraba küçələr, gizlənməyə yer axtaran

dindarlar,

bolluq ümidi, çörək müjdəsi...

otuzuncu illər...

...otuzuncu illərin əvvəlində

diziüstə çökdürülmüş,

igidləri öldürülmüş elin

bir gənc şairiydi Rəsul...

qəlbində qanlar, ağrılar içində

dan üzü sökülürdü,

mavi səmalar dillənirdi...

mələklər haqq dünyasının

tellərinə bağlayırdı

qəlbinin tellərini...

...ümidlə qalxırdı

proletar gənclərin

yıxmaq, dağıtmaq

yaratmaq coşqusu.

yetişir, yetişdirilirdi

yeni yazarlar ordusu...

Vətən ikiyə bölünmüşdü -

bir üzü qara,

bir üzü qırmızı geyinmişdi...

otuzuncu illərdə Bakı

qaynayan qazan idi...

vay o adamın halına ki,

duyduğunu, inandığını

yazan idi...

...öz çarını arvad-uşaqlı

bıçaqdan keçirən, doğrayan,

diri-diri yandıran

kilsələri uçurub,

keçmişi yamanlayan,

min-min işıqlı zəkanı

məhv eyləyən, damlayan bolşeviklər

dərs verirdi, dərs deyirdi

Rusiyaya, Azərbaycana, cahana...

otuzuncu illərin cavanları,

beyni qanları

qəlbləri yaratmaq,

yüksəlmək eşqiylə dolu -

"bu aşın harda bişdiyini" bilmirdi,

çoxusu

"mənəm-mənəm" deyirdi.

"Lenin" , "Stalin", "Kreml",

"Oktyabr", "oraq-çəkic",

"proletar", "bolşevik",

"komsomol" sözü olan

hər cürə cızma-qara

müharibə açmışdı

taledən, zəmanədən,

sevgidən yazan

bayatı, qəzəl, qoşmalara...

bir andaca,

bir andaca çox çevik

Adəmdən Həvvaya qədər tarixin

üstündən xətt çəkirdi

nadan bolşevik.

sərsəm bir dünyadaydı

hələ gənc Rəsul...

bu oyundan baş çıxarammazdı

hər oğul.

otuza, otuza getdikcə yaş

sinəsində yer eləyirdi

yeni-yeni suallar

yavaş-yavaş.

Rəsulun bu uğultu içində yaranırdı

kövrək, ürkək misraları,

hər birində

vətənin, anası Məryəmin,

Natəvanın, Sabirin ruhunun

parıltıları...

qəlblə, qanla, beyinlə

təbliğat maşınının çarpışmaları.

belə bir çarpışmada yarandı Rəsula

ilk şöhrət gətirən

vətən məhəbbəti ilə,

dövrün uğultusu qarışıq

uğurlu yazı -

"Bolşevik yazı".

Neispravimıy

...gəlib Moskvadan

SSRİ-nin ünlü yazarları...

bəzilərinin Siyasi Büroyla, Stalinlə

var dostluğu, salamları...

adları sovetlər ölkəsində məşhur.

əyalət bildikləri şəhərdə

hamısı qürurlu, hamısı məğrur...

onları razı salmaq üçün

əldən gedir xeyli

dövlət məmurları.

bir "molodes" almaqdı onlardan

hamısının arzuları.

yeri gəldi-gəlmədi irişirlər,

o yazarlarla kəlmə kəsməyə girişirlər.

onlarsa hərdən ədayla

özlərini çəkərək

atmaca atırlar məmurlara.

məmurlarsa məmnun-məmnun

yenə də irişirlər, gülüşürlər.

hamısının az qala

təzimlə gedir, gəlir nəfəsi,

yada düşür burda

"xan məni danışdırdı" lətifəsi...

...zəhmətkeşlərlə neçə-neçə

ideoloji tərtəmiz,

doğma, mehriban, əziz

qayğılı görüşdən sonra

rəsmi məclis düzəlir

qonaqların şərəfinə...

Azərbaycanın ağası

"yoldaş Bağırov"

təbii ki, keçib

süfrənin baş tərəfinə...

baxır süfrə başında oturanlara

amiranə,

Moskvadan gələnlərə təbəssümlə,

yerli yazarlara hökmlə, biganə.

Azərbaycan yazarları sanki

əlləri qapı arasında qalmış

uşaq kimi,

qorxa-qorxa danışırdılar,

söhbətə qarışırdılar...

məclis bir az məst idi,

Rəsulsa sərbəst idi...

çəkinmədən nə intellekt,

nə ədəbiyyat yarışından,

nə də ağanın

zəhmli oturuşundan.

bir az da ağayana danışırdı,

hətta

moskvalı yazarlara hərdən

dost təki sataşırdı...

Rəsul da, hamı kimi

bilirdi məclisin nizamını, qaydasını,

hörmətlə, nəzakətlə

dinləyirdi ölkənin ağasını...

təsdiq edirdi çoxu

onun hər sözünü,

vergülünü, nöqtəsini, nidasını...

Amma xoş gəlmirdi ağaya

Rəsulun dilli-dilavərliyi,

o olduğu məclisdə

belə sərbəstliyi,

hərdən moskvalı yazarlara qoşulub,

ürəkdən gülməyi...

tez-tez söz atırdı Rəsula,

sanki: - mən olan yerdə sən,

heç kimsən!

müti görünməlisən deyirdi...

duran-duran moskvalı yazarlarsa

tərslikdən

Rəsulu tərifləyirdi...

ağa saxlaya bilməyib özünü,

heç özü də bilmədən mızıldadı:

- sənin bunların yanında

hörmətin varımış ki!

Rəsulsa pərt, gizli qəzəblə:

- qoyursan ki, dedi...

bu cavabı gözləməyən ağa,

baxıb sola, sağa,

əsəbindən qaralıb,

qəzəblə: - "ax tı!

kakoy nespravimıy", - dedi...

çoxları elə bildi,

Rəsulun qanı getdi...

sonu yetdi...

Rəsulsa, qırmadan

vüqarını, təmkinini

sakitcə dönüb getdi...

o zaman bu hərəkət

qanla qurtarırdı mütləq...

Rəsulun qəlbindəki nur

təpər verirdi ona,

hünər verirdi ona...

onun tərəfindəydisə ədalət,

qorxmazdı, susmazdı

qəlbindəki nura

etməzdi xəyanət...

ölümdən şərəfliydi

ləyaqət.

o vaxt ağa onu

zindanlara atmadı, amma

yada salıb başqa belə işlərini,

düzəlməz tərs olduğunu da

hiddətlə unutmadı...

gözəgörünməz, zəhərli

çəpərlər düzdü

dörd tərəfinə...

ona görə tez-tez

"təsadüfi" əngəllər çıxdı

Rəsulun can atdığı,

layiq olduğu zəfərlərinə...

bütün ömrü boyu

Rəsul hər vaxt

məmurlarla danışanda,

nəsə tələb edəndə

sözlərinə diqqət verdi,

özlərinə yox...

haqq söz eşidən vədə

üzü gülərdi,

o sözün yerinə yetməsi üçün

əlindən gələni edərdi.

nahaq sözə, tələbəsə

çəkinmədən

qəzəbini göstərərdi...

Ensiklopediya

Rəsulun qəlbində bir ağrı vardı,

Azərbaycan adını, Azərbaycan odunu

bütün yer üzünə

yaymaq yolunda mübarizəyə

çağrı vardı.

Azərbaycan haqqında

ortada olan, dünyaya yayılan

bilgilər...

gizlədib doğma tarixi,

bələnmişdi boş hay-küyə

dolaşıq, bulaşıq yalanlar

sığmırdı yerə, göyə...

...bu zaman ortaya gəldi

yeni bir ideya

bütün respublikalarda,

Azərbaycanda

yaradılırdı

Milli Ensiklopediya.

amma nə qədər gözəl,

mühüm olsaydı da

Milli Ensiklopediyanın yaranması,

bu işin var idi həm də

bir qorxulu əmması.

Baş İdarənin başında,

daşnakların ilham verən,

1915-də Bakını

qanına qəltan edən

Stepan Şaumyanın

Lev adlı

doğma oğlu dururdu...

Lev türkə nifrət ilə

Ensiklopediya qururdu...

...ümidini bağlayıb Allaha,

dostuna, sirdaşına,

Rəsulun özü keçdi

bu işin başına...

toplayıb millətini sevən

savadlı cavanları...

gecəni qatdılar gündüzə,

düşdülər tarixdəki

ən doğma, doğru izə

yaratmaq istədilər

bu bulaşıq zamanda

nur dolu bir möcüzə...

...bərk nigaran idi Lev Şaumyan...

Bakıda

planı pozulmuşdu,

ensiklopediyanın başında

türk ruhuna köklənən,

Levin dədəsinin, özünün

murdarlığını bilən

qorxmaz insan durmuşdu...

Lev vuruşdu,

hay-küy saldı ki,

mane olsun, pozsun bu işi...

amma Rəsul da Rəsul idi...

Levin sındı dişi...

fasiləsiz qalsa da

neçə nəhsin əlində yaxası...

xalqının qanı, ruhu, qəlbi təmiz

bütün övladlarıydı

Rəsulun arxası...

Yeni nəfəslə, böyük həvəslə

Rəsulun komandası

qəlbləri arzularla dola-dola

çıxdı müqəddəs yola...

dağıdıldı ideoloji qəfəslər,

araşdırıldı tarixdə olan, bugünkü

millətin fəxri olan

olmuşlar, hadisələr...

ortaya çıxarılırdı

yeni-yeni mənbələr

yoxlanılırdı

şübhələr...

kənara qoyuldu

yalanlar bulaşığı,

hər yazıdan boylandı

vətənin doğma işığı...

***

...dözmədi Lev

danışıb Moskvada

neçəsi ilə alovlu-alovlu,

durub Bakıya gəldi başılovlu.

...elə hava limanından

duydu Şaumyan

Rəsulun nəfəsini, hikkəsini,

aldı dərsini.

Sovetlərin qaydasına görə Rəsul

hava limanına gəlməliydi,

Levə "xoş gəldin!" - deməliydi,

onu qucaqlayıb öpməliydi,

fırlanmalıydı başına.

qonaqlıq verməliydi,

onunla birlikdə

mehmanxanaya getməliydi,

xərcini çəkməliydi...

yüz cürə

nəvaziş göstərməliydi...

amma Rəsul

Levi vəzifəsinə yox,

qəlbinə layiq qarşıladı -

pişvazına getmədi,

gəlişi, niyyəti xoş olmayana

"xoş gəlmisən!" - demədi...

Lev Bakıda ətrafına fırlanan

məmurlarla qəzəblə

danışa-danışa Rəsulun qarasına,

gəldi Bakıdakı

ensiklopediya binasına.

gözləyirdi ki, məsul

onun qabağına qaçacaq Rəsul...

... Rəsulsa otağında

toplantı keçirirdi,

növbəti gündə növbəti işin

nizamını verirdi.

katibəyə dedi ki:

de, Levə, qoy gözləsin,

toplantı bitsin, sonra gəlsin.

bu, zərbəydi Şaumyana,

gözlədi qəzəbə, hikkəyə, ağrıya

boyana-boyana.

belə oldu söhbətin

mənası, nəticəsi:

- qarışmayın hər addım

müqəddəs işimizə,

ağıl verməyin bizə!

Moskvaya döndü Lev,

xeyli kinli, pəjmürdə...

döndü daha yırtıcı

bir düşmənə, namərdə...

min oyun düzdü-qoşdu

aşkarda, gizlidə

xain-xain vuruşdu...

...ona yardım eylədi

orda havadarları,

Bakıda ensiklopediyada işlər

qaldı yarımçıq, yarı...

nalə çəkdi Rəsulun

vətənini dünyaya

doğru, dürüst

tanıtmaq arzuları...