"Ədəbiyyat qəzeti"nin sorğusu

Nəsiminin Azərbaycan ədəbiyyatında yeri nədir?

Onu dünyada tanıtmaq üçün nələr etməliyik?

Nəsimi ili ilə bağlı nə təklifləriniz var?

Kamran Nəzirli

Azərbaycan Prezidenti bu ili ölkəmizdə "Nəsimi ili" elan edib, böyük söz ustasıyla bağlı Sərəncam da imzalayıb. Çox gözəl və qürurverici işdir! Nəsimi bizim xalqımızın milli-mənəvi dəyərlərindən biridir, o, həm də dünyanındır, dünya ədəbiyyatında zəngin irs və iz qoymuş mütəfəkkir şairdir. Nəsimi Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində çox az sənətkarlardan biridir ki, üç dildə - Azərbaycan, fars və ərəb dillərində mükəmməl yazıb yaradıb. Çox təəssüf ki, bu böyük şəxsiyyətin həyat və yaradıcılığı, ümumiyyətlə, irsi hələ də tam öyrənilməyib. Nəsimi yalnız 70-ci illərdə sistemli şəkildə tədqiq olunmağa başladı. Onun yaradıcılığının sistemli öyrənilməsinə səbəb də ötən əsrin yetmişinci illərində ulu öndər Heydər Əliyevin sərəncam və göstərişləri olub; yadımdadır ki, o dövrdə onun 600 illik yubileyi YUNESKO səviyyəsində qeyd olundu, filmlər çəkildi, əsərlər yazıldı, kitablar çap edildi. Azərbaycan ədəbiyyatında yeri? Düzü, mən bunu dəqiq bilmirəm. Amma bilirəm ki, onun dünya ədəbiyyatı xəzinəsində özünəməxsus yeri var; o, nəinki Şərqin, həm də Qərbin elmi-fəlsəfi-ədəbi məfkurəsinin formalaşmasında, bəşər övladının mənəvi-əxlaqi kamilləşməsində çox mühüm rol oynayıb. Nəsimi yaradıcılığını qısaca ümumiləşdirməli olsaq, onun əsas iki mövqedə istiqamətləndiyini görə bilərik: sufizm və hürufilik ideyaları. Yaradıcılığının ilk dövrlərində o, ustadları Mənsur Həllac və Nəiminin sufizm təlimindən bəhrələnib, ikinci dövrdə isə əsasən hürufi ideyalarını təbliğ edib. Bütün hallarda şair kamil insanı, onun ülvi hisslərini, duyğularını tərənnüm edib. Onu və onun kimi dəyərli klassiklərimizi dünyada tanıtmaq üçün nələr etməliyik? Düşünürəm ki, biz Nəsimini də digər mədəni dəyərlərimiz kimi dünyaya göstərməliyik. Bəli, göstərməliyik! Təsəvvür edin, siz xarici qonaqlara deyirsiniz ki, mənim həyətimdə ağac var, üstündə yarpaqları, dadlı-ləzzətli meyvələri var, nə bilim, meyvələrin ətrindən, tamından dünyanın heç bir yerində yoxdur... və s. Amma o ağacı, o meyvəni, onun dadını qonaq görmür, bilmir, tanımır. Bunu ona göstərib təqdim eləmək lazımdır. Məncə, biz tərcüməçilər, tədqiqatçı-alimlər bu işlə ciddi məşğul olmalıyıq. Bəli, sən öz məhsulunu xaricə çıxarmaq üçün onu layiqli təqdim eləməyi bacarmalısan, ha danış ki, Nəsimi böyük filosofdu, mütəfəkkirdi... Onun kitabları, ən yaxşı halda, seçilmiş nümunələri ən azı ingilis, fransız və Çin dillərinə tərcümə olunmalıdır, dünyaya göstərilməlidir ki, baxın, budur mənim sərvətim, oxuyun, tanış olun. Yoxsa, ha danışsan, təsiri olmayacaq. Gərək göstərəsən. Güman edirəm ki, təkliflərimin əksəriyyəti dövlət səviyyəsində tədbirlərdə nəzərdə tutulub. Düşünürəm ki, "Nəsimi ili"ndə Azərbaycanda Beynəlxalq Ədəbiyyat Festivalı da keçirilsə, yaxşı olar. 2009-cu ildə Niderlandda keçirilən Beynəlxalq Ədəbiyyat Festivalından qayıdandan sonra mən bu təkliflə çıxış etmişdim. Hətta təklifimi yazılı surətdə Yazıçılar Birliyinə və Mədəniyyət Nazirliyinə də göndərmişdim. İndi fürsətdir, elə bir dünyəvi tədbir keçirmək olar, bura dünyanın ən tanınmış yazıçı və şairlərini, mədəniyyət xadimlərini dəvət etmək, onları müxtəlif mədəni-kütləvi tədbirlərə qatmaq, seminarlar, simpoziumlar, şeir, musiqi gecələri və s. təşkil eləmək olar. Qoy ad olsun Nəsiminin, amma bu, həm də bütövlükdə Azərbaycan mədəniyyətini, ədəbiyyatını, incəsənətini tanıtmaqdır. Tədbirlərdə Nəsiminin müxtəlif dillərə tərcümə edilmiş müxtəlif formatda kitablarını həm hədiyyə kimi vermək, həm də onların satışını təşkil eləmək olar...

Şərif Ağayar

Nəsiminin qəzəllərinin yüksək effektdə tərcüməsi çətin olsa da, onlar haqqında yaxşı bir araşdırma kitab nəşr eləmək olar. İngilis dilində. Üstəlik Nəsimi fəlsəfəsini layiqincə açmaq olar. Nəsimi şeirlərində insan o qədər yüksək tutulub ki, az qala Tanrı səviyyəsinə qaldırılıb. Nəsiminin insana verdiyi dəyərin bəlkə də dünyada analoqu yoxdur. Bu mənada modern dünyanın diqqətini çəkəcəyinə və seviləcəyinə əminəm. Çox iş görmək olar. Yubiley tədbirlərinin YUNESKO çərçivəsində qeyd olunmasına çalışmaq olar. Barəsində sifarişlə bədii yazılar yazdırmaq. "Nəsimi" filmini dünyanın qabaqcıl dillərində səsləndirmək, ya titrlərlə tərcümə etmək olar və s. Bütün hallarda "Nəsimi ili" təqdirəlayiq addımdır. Nəsimi kimi şairin unudulmaması ədəbiyyata, sözə verilən dəyərin göstəricisidir.

Azad Qaradərəli

Nəsimi zamanının o şairlərindən idi ki, öz ədəbi fəaliyyəti ilə bir devrim yaratdı.

Nəsimi bugünkü türkcəmizdə yazan şairlərin həsəd apara biləcəyi duru bir türkcədə yazırdı.

Nəsimi o zamanın tələbi olan Şərqin üç mühüm dilində - türk (Azərbaycan türkcəsi), fars və ərəb dillərində kamil divan yaratmışdı.

Nəsimi böyük sufi idi - o, həm Şərqin vəhdəti-vücud fəlsəfəsinə, həm Qərbin panteist fəlsəfi düşüncə tərzinə aşina idi və şeirlərində bunu çəkinmədən göstərirdi. Nəsimi hər şeydən əvvəl bir müdrik filosof, insanı Tanrıya tay tutan humanist idi: "Dəryayi-mühit cuşə gəldi, Kövnilə məkan xüruşə gəldi. Sirri-əzəl oldu aşikara, Arif necə eyləsin müdara?".

Nəsimini dünya miqyasında tanıtmağa ehtiyac yox, məncə. Dünya Nəsimini yaxşı tanıyır. Sadəcə, biz dünyaya və Şərqə sübut etməliyik ki, o, həqiqətən bizim şairdir. Məncə, Sovet Nəsimişünaslığından fərqli olaraq, özümüz deyib, özümüz eşitməməliyik.

Hə, bir də İsa Hüseynovun "Məhşər"ini ingilis dilinə çevirib dünyaya yaymaq yaxşı olardı.

Əli Şirin Şükürlü

Haydegerin belə bir fikri var: şairlər poetik düşünən filosoflardı. Doğrudan da, fəlsəfi fikir poeziyaya çevriləndə daha möhtəşəm olur. Nəsiminin poeziyası dərin düşüncə, mükəmməl fəlsəfi sistem üzərində qurulub. Əslində, elə bu cür bədii mətnlər - hər hansı bir mükəmməl sistem, nəzəriyyə üzərində qurulan informativ mətnlər daha çox bədii-estetik və fəlsəfi dəyərə malik olur. Məncə, Nəsimi yaradıcılığı daha çox elə bu məziyyətinə görə ədəbiyyatda qalıb və qalacaq. Onu qüdrətli edən həm də insan toplumundan - çoxluqdan azlığa - fərdiliyə keçid olmaq bacarığı və qüdrətidir; fikri, sözü və əqidəsi ilə. Fikir verin, Nitsşenin "Zərdüştü" necə də Nəsimiyə bənzəyir. Nəsimi idrak yolunu tutub kamilliyə can atır. Zərdüşt idrakı ilə adi insandan, daha doğrusu, toplumdan, çoxluqdan fövqəlinsana körpü olmaq istəyir. Deməli, bir çox mütəfəkkirləri, dahiləri dünyəvilik, bəşərilik kontekstində daim birləşdirən hansısa mütləq məqamlar, müəyyən dəyərlər var. Nəsimi poeziyası da bəşəri düşüncəyə təsir göstərə biləcək qüdrətə malik unikal nümunədir.

"Nəsimi ili" bu dahi Azərbaycan filosof-şairinin və böyük əqidə sahibinin həyatının, yaradıcılığının geniş təbliği istiqamətində həyata keçirilən dəyərli bir layihədir. Hesab edirəm, bu istiqamətdə dövlət səviyyəsində aparılan işlərin miqyası genişləndikcə, dünya xalqımızın mədəni-mənəvi, ədəbi və intellektual simalarından biri olan İmadəddin Nəsimini daha çox tanımaq və onun fikir xəzinəsindən daha çox faydalanmaq şansı qazanacaq.

Narıngül Nadir

"Nəsimi ili"nin elan olunmasıyla əlaqədar olaraq, yəqin ki, respublikamızda il ərzində müxtəlif beynəlxalq tədbirlər keçiriləcək, dünyanın müxtəlif yerlərindən qonaqlar dəvət olunacaq. Bu, həm də milli sözün, Azərbaycan ədəbiyyatının dünya miqyasında təbliğatı deməkdir. Yəqin ki, bu tədbirlərdən ən möhtəşəmi onun doğulduğu Şamaxı şəhərində keçiriləcək. Düşünürəm ki, bunun mədəni tərəfindən başqa, həm də Nəsiminin doğum yerinin bir daha təsdiqlənməsi cəhətdən böyük əhəmiyyəti olar.

Təklif edərdim ki, şəhərin küçələrində Nəsiminin qəzəllərindən beytlər yazılmış lövhələr asılsın, xüsusi, münasib yerlərdə səsgücləndirici cihazlar vasitəsilə qəzəlləri səsləndirilib xalqa çatdırılsın.

Bildiyimiz kimi, Nəsiminin qəbri Suriyanın Hələb şəhərindədir. Məlum hadisələrə görə qəbri ziyarət etmək, yəqin ki, elədə asan olmur. Arzu edərdim ki, nə vaxtsa şairin qəbrinin öz vətəninə gətirilməsi fürsəti də yaransın.

Sahilə Yaya (İbrahimova)

Ağlıma gələn ən effektiv şey Netflixlə əməkdaşlıq edib film çəkməkdi.

Biz dünya deyəndə adətən qərbi nəzərdə tuturuq. Adətən Şərq özünü Qərbə tanıtmaqda maraqlı olur. Qərb insanı maraqlı dini, fəlsəfi cərəyanları sevir. Bir də görürsən Amerikanın göbəyində biri sufizmi dəstəkləyir, digəri özünü zərdüşt sayır. Əminəm ki, Qərb tanısa hürufizmi də sevər, Allah Insan tandemində "ənəlhəqq" konsepsiyasını da bəyənər. Nəsimi olduqca maraqlı obrazdı. Dünyanın hər insanı onu tanımalıdı. Nəsimi Hələbdə soyulub, indi Hələb özü də dağıdılıb. Bu mövzuları da qatıb ortaya tarixi/modern ssenari qoymaq olar. Təəssüf ki, indi başqa roman üzərində işləyirəm, bu mövzuya vaxt ayıra bilmirəm. Həm də məhz Nəsimi ilinə görə küyə getmək istəmirəm. Düşünürəm ki, uduzaram, mövzunu qaldıra bilmərəm. Bəlkə, bir neçə ildən sonra bu mövzunu işləyə bilərəm.

Könül Arif

Mənim fikrimə görə, müəllifləri tanıtmaqla onları sevdirmək doğru deyil. Yaradıcılıq təsadüfən, hansısa misralarla kəşf olunanda gözəldi. Və bu, gözlənilməyən anda olmalıdır - əsl sevgi kimi. Gündəlik bomboz həyatın anilik zaman parçasında onlara rastlamaq - səhrada qəfildən oazisi sezmək kimidir. Otən əsrin bir çox tanınmayan müəlliflərini mən bir neçə misradan, sətirdən kəşf etmişəm. Bu sətirlər, misralardan kələf ucu kimi tutub o ipək yumağı - onların bütöv yaradıcılıqları ilə tanış olmuşam.

Dəniz Pənahova

© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!