Uşağa yaxşı insan olmağı öyrədə bilsək, sonrakı həyatında yolunu özü seçəcək... - "Ədəbiyyat qəzeti"nin MÜZAKİRƏ saatı

Uşağın siyasi mesaj üçün hədəf seçilməsi, uşağın psixologiyasına təsir qəbuledilən deyil!

Uşaq ədəbiyyatının problemləri həmişə gündəmdə olan mövzudur. Yaxın Türkiyə ədəbiyyatında da mövzunun aktuallığı diqqət çəkir. Artıq neçənci ildir ki, uşaq ədəbiyyatının problemləri ilə bağlı simpoziumlar təşkil edilir, müxtəlif türk xalqlarının uşaq yazarları arasında qarşılıqlı əməkdaşlığı genişləndirmək məqsədilə konfranslar keçirilir. Həmin tədbirlərin təşkilatçısı, "Cocuk və genclik edebiyatı yazarları birliği" başkanı Bican Veysəl Yıldız bu günlərdə ölkəmizə təşrif buyurub. Bican Veysəl Yıldız bəyi redaksiyamıza dəvət edib görülən və görüləcək işlərin mahiyyətindən danışmağı qərara aldıq. Belələliklə, "Ədəbiyyat qəzeti"nin müzakirə saatına qoşulurlar: "Cocuk və genclik edebiyatı yazarları birliği" başkanı Bican Veysəl Yıldız, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Mərziyə Nəcəfova, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru İlhamə Ağazadə, "Ədəbiyyat qəzeti"nin baş redaktoru, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Azər Turan və filologiya elmləri doktoru Elnarə Akimova (moderator).

Elnarə Akimova: - Bican bəy, xoş gəlmisiniz. Sizi redaksiyamızda görmək xoşdur. İstərdim ki, əvvəlcə rəhbərlik etdiyiniz qurumun yaranması, fəaliyyəti, məqsədi, məramı, yaranış tarixi haqqında məlumat verəsiniz.

Y.Bican: - Təşəkkür edirəm. Bizdə "Uşaq və gənclik ədəbiyyatı yazarları birliyi" 2012-ci ildə qurulmuşdur. 2014-cü ildən etibarən hər il mütəmadi olaraq oktyabrın 20-si tarixində beynəlxalq türk dünyası uşaq və gənclik ədəbiyyatı simpoziumu təşkil edirik. Simpozium 2 gün davam edir. 3-cü gün isə türk və islam dünyası uşaq ədəbiyyatı seminarları tərtib edirik. Bu görülən işlərdə önümüzə qoyduğumuz mühüm bir hədəf vardır. Biz istəyirik ki, türk dünyasında şairlər, yazıçılar, jurnalistlər, elm adamları bir-birini tanısın, onlar bir-birilə daima münasibətdə, elmi mübadilədə olarsa, bu, uşaq ədəbiyyatının inkişafına da təsirini göstərəcək. Çünki bizim uşaqlarımız Türkiyə türkcəsi ilə öyrəndikləri kəlmələri bənzər şəkildə Azərbaycan türkcəsində də öyrənərlərsə, yaxud Azərbaycandakı uşaqlar Türkiyə türkcəsi ilə kəlmələr öyrənsələr, dilləri zənginləşər. Bu könül coğrafiyası deyə qəbul etdiyimiz türk dünyasını uşaqlarımızın da tanımasını istəyirik. Həm də öz mədəniyyətimizi, öz ənənələrimizi uşaq ədəbiyyatı içərisində uşaqlara başa salmaq istəyirik. Bu səbəbdən də hər il oktyabr ayında simpozium çərçivəsində toplaşıb bu məsələ ətrafında fikirlər irəli sürürük. Türk dünyasının bütün ölkələrindən nümayəndələrin qatıldığı simpozium üçün hər il bir mövzu müəyyənləşdiririk. O mövzu üzərində fikir mübadiləsi edirik.

Elnarə Akimova: - Demək, hər il bir mövzu qoyub müzakirə edirsiniz. Məsələn, indiyə qədər hansı mövzuları işləmisiniz?

Y.Bican: - İlk il uşaq ədəbiyyatının ümumi məsələlərini qoymuşduq, o biri illərdə uşaq ədəbiyyatında köçkünlük, müharibə, işğal məsələləri əsas başlığımız olmuşdu. Onu işlədiyimiz il Qarabağ müharibəsi, xüsusən də Xocalı qətliamı haqqında çoxlu məlumatlar verdik. Bütün salonlarda iştirakçılara Xocalı simfoniyasını dinlətdik, sərgilər təşkil etdik. O sərgidə də türk dünyasının Xocalı qətliamı, Krım faciəsi kimi hadisələri ilə bağlı məlumatlar paylaşdıq. Keçənilki simpoziumda hazırda yaşayan çağdaş uşaq ədəbiyyatçılarından bəhs etdik, yaradıcılıqları müzakirə edildi. Bir çox Azərbaycan yazarları haqqında məruzələr dinlənildi.

Elnarə Akimova: - Azərbaycanın hansı yazarlarını dəvət etmisiniz o konfranslara?

Y.Bican: - Başladığımızdan bəri Azərbaycandan hər il hardasa 10-15 nümayəndə konfransa qatılır.

Elnarə Akimova: - Tədqiqatçılar, elm nümayəndələri, yoxsa şairlər, yazarlar?

Mərziyə Nəcəfova: - Daha çox tədqiqatçılar, ədəbiyyatçılar qatılır. Bu il də AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun əməkdaşlarını bu konfransa cəlb elədik. İnformasiya şöbəsinin müdiri Zakirə xanım slaydlar hazırladı, direktorumuz İsa Həbibbəylinin son illərdə uşaq ədəbiyyatı ilə keçirdiyi konfranslardan, uşaqların akademiyaya çağırılması kimi tədbirlərdən maraqlı görüntülər hazırlanmışdı. Və o slaydlar konfrans iştirakçıları tərəfindən maraqla qarşılandı.

Elnarə Akimova: - Buradakı Yazıçılar Birliyi, uşaq qurumları ilə hansısa əməkdaşlığınız var?

Y.Bican: - Bəli, mütəmadi olaraq əlaqələr yaradırıq. Xüsusən də Yazıçılar Birliyində Qəşəm Nəcəfzadə o bölməyə məsul olduğundan, onunla əlaqələr qururuq. Azərbaycan deyərkən biz, sadəcə, bugünkü mövcud Azərbaycan haqqında düşünmürük. Tədbirlərimizdə Cənubi Azərbaycanla bağlı da işlər görməyə çalışırıq. Hər il Cənubi Azərbaycanda uşaq ədəbiyyatı ilə bağlı məruzələr təqdim edilir. Bu məruzələr hər il nəşr olunur. Məsələn, 10-cu ayda konfrans keçirilirsə, artıq 11 və 12-ci ayda kitab şəklində çap edirik. Həm kitab şəklində nəşr olunur, həm də pdf şəklində internetə yüklənir. İstəyən adam yükləyib tanış ola bilir.

Elnarə Akimova: - Çap olunan simpozium materialları uşaqlar olan ünvanlara təqdim olunurmu? Məktəblər, uşaq olan birliklərdə paylaşılırmı?

Y.Bican: - Uşaq olan yerlərə yox, daha çox akademik qurumlara, universitetlərə göndəririk. Kitabxanalara, şair və yazarlara, eləcə də bir çox təşkilatlara göndərilir. Çünki materiallar içərisindəki bu məlumatlar elm nümayəndələrinin, bu haqda tədqiqatları olan adamların fikirləri olduğu üçün onların da bu haqda məlumatlı olmaları vacibdir.

Elnarə Akimova: - Belə görünür ki, bu simpozium daha çox tədqiqatçılar, elmi araşdırmalar üçün materiallar verir. Bəs uşaqlar bundan nə qazanır?

Y.Bican: - Uşaq bundan onu qazanır ki, bu simpozium uşaq üçün kitab yazan adamların nəyi necə yazacaqlarını öyrənmələrinə, bizim mədəniyyətimizin kitabda necə əks olunacağına kömək edir. Hazırda Əhməd Cavadın həyatını yazırıq. Uşaqların Əhməd Cavadı tanımasını istəyirik. Qarabağla əlaqəli kitablar hazırlanır. Bunları uşaqların da öyrənməsini istəyirik.

Elnarə Akimova: - Türkiyə türkcəsində?

Y.Bican: - Bəli. Bizim üzərində dayandığımız əsas məsələ uşaqlar üçün kitab yazan adamların uşaq ədəbiyyatını, uşağı yaxşı bilmələri, tanımalarıdır. O səbəbdən ilk olaraq onların öyrənməsinə nail olmaq istəyirik. Akademik elmlə məşğul olanların da uşaq ədəbiyyatını yaxşı bilmələri lazımdı. Məsələn, AMEA uzun illərdən bəri fəaliyyət göstərsə də, uşaq ədəbiyyatı şöbəsinin yeni qurulduğunu eşitdik.

Elnarə Akimova: - Bəli, bizdə bu şöbə çox yenidir. İki aydır ki, akademik İsa Həbibbəylinin təşəbbüsü ilə yaranıb.

Y.Bican: - Türkiyədə bir çox universitetlərdə uşaq ədəbiyyatı dərsi keçilir. Amma uşaq ədəbiyyatı kürsüsü yoxdur. Uşaq ədəbiyyatı institutu yoxdur. Hazırda bu istiqamətdə işlər aparırıq. Prezidentimiz ilə bu məsələ haqqında görüşmüşük. İnanırıq ki, o da bu mövzuya dəstək verəcək.

Mərziyə Nəcəfova: - Bizim universitetlərdə uşaq ədəbiyyatı şöbələri var. Amma AMEA-da tədqiqat mərkəzimizdə belə bir şöbə yox idi.

Y.Bican: - Təəssüf ki, Türkiyədə belə bir kürsü yoxdu. Fikirlərimizi çatdıra biləcəyimiz, elmi qənaətlərimizi paylaşa biləcəyimiz, səsimizi duyuracaq kürsü yoxdur. Türkiyədə uşaq ədəbiyyatı ilə müstəqil məşğul olanlar olsa da tədqiqatı geniş şəkildə aparılmırdı. Biz onları bir yerə yığıb bu məsələlər ətrafında fikirlərini bölüşmələrinə şərait yaradırıq.

Elnarə Akimova: - Hansı dövlətlər qatılır sizin simpoziuma?

Y.Bican: - Bizim təşkil etdiyimiz simpoziumda təkcə Türkiyə türkləri iştirak etmir, bütün türk dünyası, islam dünyası qatılır, Avropadan iştirak edənlər olur. Hər kəs bizim tədbirdə iştirak edə bilər.

Elnarə Akimova: - Neçə ölkədən qatılan olur?

Y.Bican: - Ortalama desək, 15-20 ölkəni təmsil edən iştirakçılar olur. Bir də, uşaqlar üçün bəzi tədbirlər də təşkil edirik. Sadəcə, simpoziumla kifayətlənmirik. Türkiyədə il ərzində təxminən 10 min uşağın "Kukla teatrı"na baxmasını təmin edirik. Uşaq tamaşaları təşkil edirik. Bu il bu proqramı Bakıda edəcəyimiz üçün musiqi tamaşasını burada təqdim edəcəyik. Bir də hər simpoziumda sərgilər açırıq. Məsələn, bir dəfə türk dünyasının uşaq kitablarını sərgilədik, başqa bir ildə faciələrlə bağlı sərgi təşkil etdik. Həm kitabları, həm də rəsmləri sərgiləyirik ki, uşaqlar bu məsələlər haqqında daha məlumatlı olsunlar. Məqsədimiz odur ki, uşaq ədəbiyyatı yazanlar bu məsələləri gözardı etməsinlər. Məsələn, bir-iki günə 20 Yanvar faciəsinin ildönümü olacaq. Bunu uşaqların anlayacağı dildə, onlara lazımınca aşılanması üçün həm uşaq yazarları, həm akademik elmlə məşğul olanlar arasında müzakirə etmək istəyirik.

Mərziyə Nəcəfova: - Bican müəllim uşaqlarla o qədər yaxın münasibətdədir ki... Bizi simpoziumdan sonra uşaqlarla görüşməyə aparır. Orada uşaqlara Azərbaycan dilində kəlmələr deyir, Azərbaycan şairlərinin uşaqlarla bağlı şeirlərini oxuyur. Bican müəllimin bu istiqamətdə çoxlu kitabları var.

Y.Bican: - Bizim işlərin içində əhəmiyyətli məqamlardan biri budur ki, müəllimlərə yazının necə yazıldığını öyrədirik. Onlar da məktəbdə uşaqlara öyrətsinlər. B.Vahabzadəni və digərlərini geri gətirə bilmərik. Amma onların yerini tuta biləcək şairlər, yazıçılar yetişdirməyə borcluyuq. Bunun da ən mühüm qaynağı məktəbdir. Evdə valideynlər, məktəbdə də müəllimlər uşağa yazı yazdırmağı öyrətsələr, sevdirsələr onların içindən yaxşı şair və yazıçılar yetişməsi mümkündür. Bu məqsədlə də müəllimlər üçün yazıçılıqla əlaqəli kurslar təşkil edirik. Məsələn, bu il Toqatda 200 müəllimə yazı işinin təşkili ilə bağlı kurs keçib sertifikat verdik.

Elnarə Akimova: - Bu, könüllüdür, ya necə?

Y.Bican: - Təbii ki, könüllüdür. Biz də könüllü təşkil edirik, iştirak da istəyə əsasən baş tutur. Türkiyədə məktəblərdə uşaqlar üçün uşaq ədəbiyyatı ilə, yazıçılıqla əlaqəli konfranslar, seminarlar təşkil edirik. İstanbulda İstanbul valiliyi ilə birlikdə 6000 məktəbdə bunu təşkil etdik və nəticədə, 200 uşaq ilk kitabını yazdı və onları çap etdik. Əvvəlcə onlara necə yazılacağını başa saldıq, kurslar keçdik, sonra isə onların yazdıqlarını çap etdik.

Elnarə Akimova: - Bu necə tənzimləndi?

Y.Bican: - Bəzi məktəblərdə eyni məktəbin uşaqlarının yazdığını - şeir və hekayələri bir yerə toplayıb çap etdik, bəzilərində isə çox istedadlı uşaqları kəşf etdiyimizdə əsərlərini müstəqil olaraq nəşr etdik. Bu gün artıq dünya inkişaf etdikcə uşaq ədəbiyyatı dediyimizdə, sadəcə, hekayə, nağıl, mahnı düşünməməliyik. Bu gün modern dünyada cizgi filmlərini, animasiya filmlərini, uşaq mahnılarını, film musiqilərini düşünmək məcburiyyətindəyik. Builki simpoziumun başlığında uşaq filmlərində hazırlanmış mahnılar araşdırılacaq. Onları da düşünmək və münasibət bildirmək məcburiyyətindəyik. Bu gün artıq uşaq kitabı üçün rəsm çəkən, film üçün musiqi yazan, illüstrasiya çəkənlər də uşaq ədəbiyyatına daxil edilməlidir. O səbəbdən türk dünyasında da yaxşı filmlər çəkənlər, yaxşı musiqi yazanlar, yaxşı rəsmlər çəkənlərin yetişməsini istəyirik. Bu layihələr zamanı istedadlı uşaqlar kəşf etdiyimizdə isə onların təhsilinə də kömək edirik.

İlhamə Ağazadə: - İnternetlə, uşaq kanalları ilə bağlı fikirlərinizi, onların uşaq təfəkkürünün inkişafına müsbət və mənfi təsiri haqqında düşüncənizi bilmək istərdim.

Y.Bican: - Biz təhsilə belə baxırıq. Milyonlarla uşağı tərbiyələndirməkdənsə, yüzlərlə müəllimi tərbiyələndirmək daha məqsədəuyğundur. Bu daha mühümdür. Siz müəllimi, valideyni, yazıçını inkişaf etdirsəniz, o da uşağı inkişaf etdirəcək, bu gün türk dünyasının hamısı üçün bir problem var, bu da bizim televiziya texnologiyasında, film istehsalında gecikməyimizdir. Bizim uşaqlar "Harri Potter"lə, "Süngər Bob"la böyüyür. Biz istəsək də, istəməsək də uşaqlarımızın başqa mədəniyyəti mənimsəməsinin, başqa tərbiyə almasının qarşısını ala bilmirik. Bunu dayandırmağın yolu ondadır ki, onlardan daha yaxşısını təqdim etməliyik ki, uşağımız bizi seçsin, bizi izləsin. Əgər biz Nəsrəddin Xocanı yaxşı təqdim etsək, Koroğlunu sevdirə bilsək, burada yaşayan dastan qəhrəmanlarımızı yaxşı çatdırsaq, onların anladığı dildə təqdim etsək buna nail olarıq. Həzrət Əlinin bir fikri var: uşaqlarınızı öz dövrünüzə görə yox, onların dövrünə görə tərbiyə edin. Uşaqların yetişdiyi dövr müasir texnologiyalardan uzaq olmayacaq. Ona görə müasir uşaqların maraqlarını nəzərə alıb işlər hazırlamalıyıq. O sahədə edəcəyimiz xətaları da yaxşı bilməyimiz lazımdı. Məsələn, birinci simpoziumda araşdırdığımız məsələlərdən biri bu idi: "Uşaqlar izlədikləri cizgi filmlərində hansı zərərli fikirlər öyrənirlər". Uşağın əxlaqı, dünyagörüşü, öz milləti ilə bağlı ötürülən yanlış məlumatlar araşdırılmışdı. Bunları araşdırmalıyıq ki, uşaqlarımızın ordan zərər görməsinin qarşısını ala bilək.

İlhamə Ağazadə: - Bir məsələni də bilmək istərdim. Azərbaycanda dalbadal 3 dəfə keçirilmiş uşaq ədəbiyyatı konfransı olmuşdur. Qafqaz Universiteti ilə Yazıçılar Birliyinin birgə təşkil etdiyi beynəlxalq konfrans 2008, 2012, 2016-cı ildə keçirilmişdir. Onlarla əməkdaşlığınız olmuşdumu?

Y.Bican: - Onlardan birində, sonuncusunun elmi heyətində idim. Amma özüm gələ bilmədim. Türkiyədə tədbirlərimiz var idi. Bizimki hər il keçirilir. Bu il altıncısını keçirəcəyik. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı ilə əlaqəli Türkiyədə çox məlumat yoxdur. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin hazırladığı bir antologiya var. Anar müəllimin dəstəyi ilə Qəşəm Nəcəfzadənin hazırladığı bir kitab idi. Təxminən 600 səhifəlik bir kitab idi. Onun elektron variantı bizə göndərildi. Biz onu "Uşaq və gənc" deyə internetdə yayımlanan uşaq qəzetimizdə həm Azərbaycan türkcəsi, həm də Türkiyə türkcəsi ilə qoyduq. Hər iki variantını yerləşdirdik. Bir şeir həm Azərbaycan dilində, yanında isə Türkiyə türkcəsində yerləşdirilmişdir.

Azər Turan: - Tofiq Fikrətin "Şermin" silsiləsindən yazdığı şeirlər 1914-cü ildə çap edilib. Amma ondan bir il əvvəl Hüseyn Cavidin "Keçmiş günlər" kitabı nəşr olunub. "Keçmiş günlərdə"ki "Qız məktəbində" şeiri qismən "Şermin"dəki "Mahalləbim və müəllimim" şeirini xatırladır. Bican bəy, mən çox istərdim ki, keçirəcəyiniz konfranslardakı məruzələrdən biri bu məsələyə həsr olunsun. Bizim Gülbaharla sizin Şermin çox doğma və oxşardır. "Qız məktəbində" Azərbaycanda çox məşhurdur. Mən "Şermin"dəki şeirdən bir parçanı xatırlatmaq istəyirəm:

Nənəm sordu:

- Şermin, kimi

Çox sevərsin?

- Oo, nənəmi!

- Başqa?

- Babamı, şübhəsiz,

- Daha?

İzin verirsəniz

Sayayım: Muhallebimi,

Sütlacımı, şəkərimi,

Həp şəkərləmələrimi;

Bir az da gevrək sevərim...

Fəqət ən çox məktəbimi,

Məktəbimi pək sevərim.

Ali bina!

Nələr öyrədir bana.

Hər ikisi çocuq şeirdir. Yaxud uşaq dünyasından bəhs edir. Amma məsələ bundadır ki, türk şeiri Tənzimat dönəmində fransız şeirinə açılmışdı. Azərbaycanda isə əsrin əvvəllərində fransız müqəllədliyi, təqlidçiliyi yoxdu, dünya ədəbiyyatı bəzi istisnalarla Azərbaycana Rusiyadan daxil olurdu. Cavid isə Rusiya deyil, Türkiyə xətti ilə gəlişdi.

Elnarə Akimova: - Bizim "Ədəbiyyat qəzeti"ndə də bu haqda silsilə yazılar getmişdi. Məti Osmanoğlu yazmışdı: "Azərbaycan uşaq şeirində fransız modu. İzah edilirdi ki, XX əsrin əvvəllərində bəzi tendensiyalar türk şeirinə fransız poeziyasından gəlirdi, bizim şairlər də təsirlənib bu tərzdə yazırdılar".

Azər Turan: - Cavid "Qız məktəbində" şeirində Avropa üsuluna Tofiq Fikrətdən daha yaxındır. Hər iki şeirin bünövrəsində, təməlində fransız Bodlerin "Olağanüstü yabançı" şeiri dayanır. Bax ona görə də məsələyə kompleks, yəni bütün yönləri ilə yanaşmaq lazımdır. Yeri gəlmişkən, Hüseyn Cavidin "Qız məktəbində" şeiri Türkiyədə bilinirmi?

Y.Bican: - Xeyr, bilinmir. Amma deyim ki, maraqlı ideya verdiniz. Bu mövzunun üzərində mütləq durmaq lazımdır. Biz hansı kitablar nəşr ediriksə orada mütləq olaraq Azərbaycan ədəbiyyatı nümunələrinə də yer veririk. Onsuz da tədbirlər planında bir neçə hədəfimiz vardı: Birinci: Türk dünyasında uşaq ədəbiyyatı ilə bağlı ortaq nə edə bilərik? Bu müddət ərzində nə etmişik? Azərbaycandan gələn məqalələri Türkiyədə həm Azərbaycan türkcəsi, həm də Türkiyə türkcəsində nəşr edirik. Ayrıca, zaman-zaman Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının uşaq mahnılarını tanıdırıq. Ən son yayımladığımız "Kukla" ilə bağlı mahnı oldu. Sizin "Kukla" mahnısını eyni şəkildə yayımladıq. Musiqisi də, sözləri də eyni şəkildə saxlanmaqla. Məsələn, "Cücələrim" mahnısını. Ortaq ədəbiyyat yaratmağımızın bizim üçün əsl üstünlüyü budur. Bir-birimizi tanıdıqca, biri-birimizdən çox şey öyrənirik. Deyək ki, H.Cavidin dediyiniz şeirini bilmirdim. Gedəndən sonra mütləq onunla maraqlanacağam. Necə tanıtmağınızı düşünürük. İkinci məqsədimiz, uşaq ədəbiyyatı tarixini birlikdə yazmaqdır. Biz ədəbiyyatdan başqa, siyasi tariximizdə də bəzi səhvlər etmişik. İstər Azərbaycan, istər Türkiyə tarixi başqaları tərəfindən yazılıb…

Azər Turan: - Biz ortaq dilimizdən, ortaq ədəbiyyatdan söhbət ediriksə, sizin dediyiniz "Kukla" mahnısı mənə çox maraqlı gəldi. Onu türk çocuqları necə oxuyacaq? Kukla olduğu kimi necə qalacaq?

Y.Bican: - Bax, elə simpoziumlarda bir araya gəlib söhbət aparılması da məhz bu məqsədə xidmət edir. Hamımızın həm doğru bildiyi, yanlış bildiyi, həm də doğru və yanlış etdiyi şeylər var. Bir araya gəldikcə xətalarımız da azalacaq. Öncəliklərimizin müəyyənləşməsinə də kömək edəcək.

Azər Turan: - Antologiyalar hazırlayanda məsələlərə çox həssas yanaşmaq gərəkdir. Antologiyalara seçkin örnəklər daxil edilməlidir. Türkiyədə Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı antologiyası nəşr edilirsə, tutaq ki, Cavidin "Qız məktəbində" şeiri unudulmamalıdır. Bu təkcə Azərbaycanın deyil, bütün türklərin ortaq bir çocuq ədəbiyyatı örnəyidir. Mən hələ çocuqkən musiqi notlarının adını Tofiq Fikrətin "Şermin"dəki "Piano və kaman səsi" şeirindən öyrəndim:

Piyanoyu sevər babam

Bən də annəciyim gibi

Piyanodan pək anlamam

Bana ağabəyim gibi

Çok dokunur keman səsi

...Həpsinin də gözəl səsi

Do, re, mi, fa - fa, sol, lya, si.

Elnarə Akimova: - Maraqlı və gözəldir!

Azər Turan: - Elnarə xanım, çox istərdim ki, Akademiyanın Ədəbiyyat İnstitutu, konkret isə rəhbərliyi sizə tapşırılmış Uşaq ədəbiyyatı şöbəsi Tofiq Fikrətin "Şermin" kitabı üzərində bir araşdırma yapsın. Məncə, bu çox mühüm məsələdir. Tofiq Fikrətin təkcə Türkiyə ədəbiyyatı deyil, eləcə də XX yüzil Azərbaycan poeziyası üzərində təsiri çox böyük olub.

Elnarə Akimova: - Əslində, akademiyada uşaq ədəbiyyatı şöbəsinin yaradılmasının başlıca məqsədi də budur: uşaq ədəbiyyatı məsələlərini konseptual tədqiqatın predmetinə çevirmək. Azər müəllim, mən də belə düşünürəm ki, peşəkar uşaq ədəbiyyatının formalaşdığı XX əsrin əvvəlləri ayrıca öyrənilməmişdir. Bu istiqamətdə böyük boşluq mövcuddur. Məsələn, Cəlil Məmmədquluzadə və uşaq ədəbiyyatı məsələsi ayrıca tədqiq olunmalıdır. Yaxud keçən dəfə siz gözəl bir ideya verdiniz: Əli bəy Hüseynzadənin uşaq şeirləri. Heç öyrənilməyib. Bu, eləcə də müəllifin "Yazımız, dilimiz, "İkinci ilimiz" məqaləsindəki problematik rakursun özü tədqiq olunmalıdır.

Mərziyə Nəcəfova: - Bican bəy, sizin antologiyada klassik şeir nümunələri varmı? Məsələn, klassik şairlərimizdən kimlər var?

Y.Bican: - Biz fərq qoymuruq, həm klassik nümunələri, həm də çağdaş şairləri tanıtmaq lazımdır. Bunu edərkən hansının daha öncə olduğunu, olmalı olduğunu sizdən soruşmaq lazımdır. Sovet dönəmində əlaqələrimiz kəsilmişdi, əlifbalarımız da dəyişdi. Sonrakı mərhələdə əlifbamızın yaxınlaşması, aradakı əngəllərin qalxması bir-birimizi yenidən tanımağa imkan verdi. Builki planımız belədir ki, Türkiyədə Tənzimatdan Cümhuriyyətə qədərki uşaq jurnallarının sərgisini təşkil edək. 46 jurnal var. Azərbaycana simpoziuma gələndə onların sərgisini də təqdim edəcəyik. Onların təsir mənbələrini, dəyişim istiqamətlərini, hər birini işləyirik. Biz hazırda iki istiqamətdə iş aparırıq. Birincisi, türk dünyasında hazırda yaşayanları önə çəkirik. Sezai Qaraqoç, Yavuz Bülənt kimi sənətkarların əsərlərini önə çəkirik. İkincisi, dönəm olaraq araşdırırıq. Məsələn, Azərbaycanın Sovet təsiri altındakı dönəmi və müstəqillik dönəmini. Türkiyəni Osmanlı dönəmi və Cümhuriyyət dönəmi olaraq araşdırırıq. Həmçinin coğrafi olaraq da məsələni tədqiq etməyə çalışırıq. Azərbaycan, Cənubi Azərbaycan olmaqla 3 işçi qrupuna həvalə etmişik. Bunun ədəbiyyat tarixini yazarkən dediyiniz təsirlənmələr də araşdırılacaq. Məsələn, Naxçıvandan Elxan Yurdoğlu ilə Nəzakət İsmayılova Azərbaycanı, Cənubu isə mərkəzi Ankarada yerləşən Təbriz Araşdırmalar İnstitutunda işləyən Rza müəllim təmsil edir.

Elnarə Akimova: - Bizdə peşəkar şəkildə uşaq ədəbiyyatının öyrənilməsi XX əsrin əvvəlində başlanmışdı. Türkiyədə bu proses nə vaxt başlamışdı?

Y.Bican: - Əgər tarixindən danışsaq, Tənzimat dönəmində başlayıb.

Elnarə Akimova: - Türkiyədə uşaq ədəbiyyatı ilə bağlı dərgilər, məcmuələr çıxırmı? Bizdə "Göyərçin", "Günəş", "Göy qurşağı", "Bala dili" və s. kimi çoxsaylı jurnallar nəşr olunur. İstər dövlətin maliyyələşdirdiyi, istərsə özəl şəkildə nəşr olunanlar. Sizdə hansı ədəbi orqanlar var?

Y.Bican: - Türkiyədə hazırda 20-yə yaxın jurnal çıxır. Dövlətin yalnız bəzi qurumlarının, məsələn, TRT-nin dəstəklədiyi dərgilər var. Qalanı özəldir.

Elnarə Akimova: - Bəs qəzetlərdə? Uşaq nümunələrinə yer verilirmi?

Y.Bican: - Xeyr, gündəlik qəzetlərdə çox da yer verilmir. Yalnız ədəbiyyat dərgilərində.

A.Turan: - Türkiyə uşaq ədəbiyyatının Azərbaycanda tanıdılmasına böyük ehtiyac olduğu kimi, belə düşünürəm ki, Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının da Türkiyədə tanıdılması vacib məsələdir. Bizim, yəni Türkiyənin də, Azərbaycanın da böyük uşaq şairlərimiz olub. Dağlarcanın uşaqlar üçün yazdığı misilsiz şeirlər niyə Azərbaycanda bilinməməlidir? Yaxud niyə Əhməd Cəmilin "Can nənə, bir nağıl de" şeiri Türkiyədə bilinməsin?

İlhamə Ağazadə: - Bu şeirlər bizdə həm böyük, həm də uşaq ədəbiyyatı nümunəsi kimi təqdim olunur.

Y.Bican: - Bizdə də elədir. Dağlarca da elədir, Sezai Karakoç da elədir. Türkiyədə əsasən müəyyən bir yaşdan sonra uşaq şeirinə yönələn şairlər var. Daha çox köhnə yazarlar.

İlhamə Ağazadə: - Bəs bu nümunələr yaş qruplarına görə ayrılırmı? Bizdə şeirlər 1-7 yaş ayrı, 7-12 yaş şeirləri ayrı təqdim edilir.

Y.Bican: - Türkiyədə söz darlığı ilə əlaqəli belə işlər görülür. Uşaq ədəbiyyatının kitablarının rəsmlənməsi və mətnlərdə bu qayda tətbiq edilir, yaşlara görə bölünür. Amma yeni-yeni. Hətta kitabların üz səhifəsində bu, qeyd olunur.

Elnarə Akimova: - Bican bəy, əvvəldə vurğuladınız ki, Türkiyədə uşaq ədəbiyyatı ilə kürsü yoxdur. Bizim televiziyalar uşaq cizgi filmləri, uşaq verilişləri baxımından kasaddır. Sizdə isə bir neçə uşaq kanalları var. Bu üzdən, sizin fikirləriniz mənə bir qədər ziddiyyətli göründü. Bir tərəfdən, kürsünün olmadığını deməniz, amma həm də uşaqların əyləncəsini, istirahətini nəzərə alan kanalların olmasını.

Y.Bican: - Burada belə bir şey var. Bu, sadəcə, Türkiyəyə xas durum deyil. Qərb ilə əlaqələri olan əksər ölkələrdə eyni hallarla qarşılaşılır. Çünki dünyada ən asan bazar uşaqlar və qadınlar üçündür. Onlara çox asanlıqla məhsul satarsan... Uşaq kanalları bir az oyuncaq satmaq və məhsulları təqdim etmək məntiqindən çıxış edirlər. O səbəbdən də cəmiyyəti məlumatlandırmaq lazımdır ki, mühüm olan uşaqlara oyuncaq satmaq deyil, uşağa geyimi satmaq deyil. Türkiyənin 80 milyon əhalisi var. Bir də Türkiyəyə bir çox ölkədən gəlib-gedən var. Yaxın ölkələrə də bir çox məhsul sata bilir. Türkiyədə uşaq ilə əlaqəli nəyi satarsa, buraya da onu sata bilir. TRT-ni qatmadan deyə bilərəm ki, digər kanallar bir bazardır. Onlar uşaqlara nələrisə öyrətməyi deyil, məhsul satmağı hədəfləmişdir. Məqsəd uşağa yaxşı əxlaq aşılamaq, tərbiyə vermək deyil, nə qədər çox məhsul sata bilcəyini hesablamaqdır. Reklam sektoru kimi fəaliyyət göstərirlər.

İlhamə Ağazadə: - Bizdə 2011-ci il uşaq ili kimi qeyd edilib. Sizdə də belə bir tədbir olurmu?

Y.Bican: - Bəli, bizdə də uşaq ili, gənclik ili olmuşdu, amma o zaman bizim dərnəyimiz fəaliyyətdə deyildi. Bizim onunla bağlı tədbirimiz olmayıb. Biz Türkiyədə çalışırıq ki, uşaq ədəbiyyatı ilə əlaqədar ədəbiyyatçıların gözardı etdiyi məsələlərə nəzər yetirək, diqqət yönəldək. Məsələn, belə bir layihəmiz olmuşdu. Yay vaxtı məscidlərdə "Quran" kursları açılır. Uşaqlara "Quran" dərsi keçilir, amma ədəbiyyat və dilimizlə bağlı heç bir şey öyrədilmir. 2013, 2014, 2015, 2016-cı illərdə hər yay məscidlərə gedən uşaqlardan 10 mininə yaxına 2 aylıq kurs formatında kukla teatrı hazırladıq. Fikrimizcə, uşağa dinin öyrədilməsinin vacibliyi qədər, dilinin öyrədilməsi də mühümdür. Dili yaşamasa, xalqı yaşatmaq mümkün deyil.

Elnarə Akimova: - Bican bəy, indi islam dünyasında inanc məsələsi xüsusilə aktuallaşıb. Bir uşağın təfəkkürünü formalaşdırmadan, dünyəvi elmləri öyrənməyə başlamadan dini öyrənməsinə bir təşkilat olaraq necə baxırsınız?

Y.Bican: - Biz qurum olaraq inanca və siyasi düşüncəyə müdaxilədən uzaq durmağa çalışırıq. Çünki uşağın siyasi mesaj üçün hədəf seçilməsi, uşağın psixologiyasına təsiri qəbuledilən deyil. Məncə, uşağa yaxşı insan olmağı öyrədə bilsək, sonrakı həyatında yolunu özü seçəcək. Bizim üçün mühüm olan, uşağa öz mədəniyyətini yaxşı tanıtmaq, dilinin incəliklərini öyrənmək, yaxşı insan olmağı anlatmaq lazımdır. Uşağa ideologiyasından asılı olmayaraq çox mesaj yüklədiyinizdə bu, həm onun uşaqlığının əlindən alınmasına, həm də böyüdükcə doğru adam olmasına mane olur.

Elnarə Akimova: - Türkiyədə sizdən başqa belə bir missiya ilə çıxış edən digər qurum, təşkilat varmı? Məsələn, bizdə Firidun bəy Köçərli adına Uşaq Kitabxanası var ki, çox maraqlı tədbirlər həyata keçirir. Dünya ədəbiyyatından tərcümələr edir, milli uşaq ədəbiyyatının tanıdılması yönündə layihələrlə çıxış edir. Mədəniyyət Nazirliyi var ki, uşaq ədəbiyyatı hər zaman hədəfində olur. Onun "Qızıl kəlmə" adlı ədəbiyyat mükafatı var. Hər iki ildən bir keçirilən bu mükafatlandırmada bir nominasiya məhz, uşaq ədəbiyyatı ilə bağlı verilir.

Y.Bican: - Türkiyədə bizdən başqa bu işlə ciddi şəkildə məşğul olan, tədbirlər hazırlayan sahə Uşaq vəqfidir. Bu sahədə universitetlərlə əlaqəli bəzi qurumlar da layihələr yerinə yetirir. Bu layihələr arasında, məsələn, teatr ilə bağlı dərnəklər var.

Elnarə Akimova: - Məncə, hazırda akademiyada, Ədəbiyyat İnstitutunda Uşaq ədəbiyyatı şöbəsinin açılması sizinlə əməkdaşlığımızın inkişafına, ortaq layihələrin hazırlanmasının sistemli təşkilinə yol açacaq.

Y.Bican: - Bəli, dünən biz builki simpoziumla əlaqədar olaraq, akademik İsa Həbibbəyli ilə görüşdük. Bir çox ortaq işlərdən danışdıq. İnşallah, oktyabr ayında əksər türk respublikaları daxil olmaqla, böyük nümayəndə heyəti ilə bura qatılıb uşaq ədəbiyyatı ilə bağlı silsilə tədbirlər həyata keçirəcəyik.

Elnarə Akimova: - İnşallah! O zaman hamımıza uğur olsun!