Rüstəm KAMAL
Dünyanı koronavirus pandemiyası götürüb, nə sərhəd tanıyır, nə də mərhəmət bilir. Hamımız evdə qalmışıq. Bekarçılıqdan nəsə oxuyuruq. Bu epidemioloji fonda V.Şekspirin “Romeo və Culyetta” faciəsini oxumalı oldum. Yəqin ki, virus düşüncəsi ilə bədii əsər oxumağın mistik nəticəsi olmalıdır. Hətta “Romeo və Culyetta” kimi klassik mətni başqa gözlə oxuduğumun fərqində oldum. Yoxsa, niyə bu qənaətə gəlirdim ki, əsər yalnız iki gəncin eşq hekayəti deyil, həm də yoluxma haqqındadır. Fərqi nədir ki, qəhrəmanlar ya eşq xəstəliyinə, ya da hansısa yoluxucu xəstəliyə tutulur... Eşq “infeksiyasına” yoluxma ilk görüşdə, ilk öpüşlə baş verir. Romeo və Culyetta sağalmaz “xəstəliyə” - “bəlayi-eşqə” mübtəla edir.
Son yoluxma da finalda öpüşlə baş verir – bu dəfə zəhər və ölüm. Culyetta sərdabədə yatmış Romeonun dodağında qalmış son zəhər damlalarını içmək üçün öpür və canını tapşırır.
Ah, xəsis sevgilim! İçib büsbütün
Mənə bir damcı da saxlamayıbdır.
Öpəcəyəm onun dodaqlarından
Yəqin, zəhər qalıb onlarda bir az,
Mənim ölməyimə kömək eləyər.
(Pyesdən misallar S.Mustafanın tərcüməsində verilir)
Daha sonra isə Romeo oyanır və ölmüş Culyettanı öpür: ikitərəfli yoluxma baş verir.
Romeo və Culyettanın son ölüm öpüşləri qəbiristanlıqda, Kapulettilərin ailə sərdabəsində baş verir. Buranın çox ağır havası var, ölüm və yoluxucu xəstəliklər məkanıdır. Culyetta Romeonun gəlib onu aparana qədər sərdabədə yoluxucu üfunətin içində necə dözəcəyini düşünür:
Məni öz Romeom aparmayınca
Saf hava görməyən dar sərdabədə
Pis iydən, qoxudan boğularammı?
Xatırlayırsınızsa, rahib Lorenso Culyettanı bu qoxulara görə sərdabədən təmiz havaya çıxartmaq istəyir:
... Tez çıxıb gedək
Bu ölüm, yoluxma, dərd yuvasından.
Əlbəttə, dahi Şekspir mənim sərbəst assosiativ gəzişmələrimi heç ağlından da keçirməyib. Faciədə yoluxucu xəstəliyə işarə edən bir detal da var. Güman edirəm ki, koronavirus kontekstində bu detal da təxəyyülümüzə yaraya bilər. Romeo milçəklərə həsəd aparır ki, onlar Culyettanın əllərinə qona bilirlər.
Leş yeyən milçəklər Romeodan, ah,
Daha çox hörmətə, daha çox haqqa,
Daha çox şərəfli ömrə malikdir.
Onlar Culyettanın qar kimi dümağ
İncə əllərinə toxuna bilər.
Burada yoluxmaya, yoluxucu xəstəliyə birbaşa işarə olmasa da, leşyeyən milçəklərin xəstəlik yaydığını bilirik. Axı, Romeo və Culyettanın eşqə yoluxması bir “günah kimi” əllərin toxunmasından başlamışdı...
Əsərdə taunla bağlı xatırlama bununla bitmir. Üçüncü pərdənin birinci səhnəsində Tibalt Merkusionu ölümcül yaralayır. Merkusio həm Tibaltı, həm də Romeonu lənətləyir: “İkinizin də ailənizi vəba aparsın!”. Çünki onların üzündən bu işıqlı dünyanı tərk edir.
Böyük rus şairi Boris Posternakın tərcüməsində həmin cümlə belə verilib: “Чума возьми семейства ваши оба!”. Mərhum Sabir Mustafanın tərcüməsində cümlə Azərbaycansayağı qarğışla əvəz olunub, “vəba” isə tamam yox edilib: “İkinizin də ocağınız keçsin!”.
Çaş-baş qalmışdım. Yenidən internetə baş vurdum. Orijinalla müqayisə etdim. Şekspirdə deyilir: “A plague o bouth your houses”.
İngiliscə - azərbaycanca lüğətdə “plague” sözü “vəba” kimi verilmişdi...
Doğrudan da, Merkusionun qarğışı tutur: Həm Montekkilər, həm Kopulettilər hərəyə iki qurban verirlər. İki nakam gəncin ölümü isə bütöv bir nəslin sonu demək idi. İndiyəcən əsərdə taun metaforik mənada iştirak edirdi. Süjetin sonunda isə artıq öz adı ilə çağırılır.
Rahib Lorensonun göndərdiyi məktubu qasid vaxtında çatdırsaydı, Romeonu da, Culyettanı da xilas etmək olardı. Lorensonun məktubla bağlı sorğusuna Covanni “qorxunc yoluxmanın zəhmindən” apara bilmədiklərini söyləyir:
Xəstələrə baxan, o yalınayaq
Rahiblə birlikdə getmək istədim
Onu soraqlayıb tapdım evində.
Bu vaxt gəldi tibbi nəzarətçilər,
Taun düşən evdə olduğumuzdan,
Müdhiş yoluxmadan şübhələnərək
Bizi qoymadılar çıxaq bayıra,
Qapını bağlayıb möhürlədilər.
Daha Mantuyaya gedə bilmədim...
Bu nədir: Şekspirin öncəgörənliyidi, yoxsa bizim “epidemioloji” kontekstdə mütailəmizin “qara-qura” nəticələri? Bu gün bütün İtaliya, eləcə də onun Verona şəhəri yenə də sərt karantin həyatı yaşayır. Şəhərdə əsgərlər və polislər dolaşır. Görəsən, Roma Papasının məktubu Tanrıya çatırmı?
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
