Məqalələrin birində rus tədqiqatçı belə bir sual qoymuşdu: nə üçün Çarlz Bukovskini hamı oxumalıdır? Qəribə sualdır, deyilmi? Müəllif sözünə davam edərək yazırdı: hamı oxumalıdır ki, bəzi sadə şeyləri anlasınlar. Məsələn, - yazırdı o müəllif, - Puşkin bizdə heç də hər şey deyildir. Bu, fikrimizcə, ən maraqlı məqamdır. Nə qədər böyük, azman... olur-olsun, heç bir şair hər şey deyildir, ola da bilməz. Və buna ehtiyac da yoxdu. Ancaq kriterilər dolaşanda, estetik dəyərlər öz əksinə çevriləndə və zövqlər itəndə doğrudan da bir şair hər şey - hamı olur - anlamamağın işarəsi kimi. Bizdə Füzuliyə belə bütpərəst münasibət çoxdan var, ancaq qalın pərdələri azca aralayıb şairin yazmaq istədiyi kədərə "baxanda" insan sarsılır. Ancaq insanı təkcə bu şəkildə, bütün enerjisini bir nöqtəyə cəmləyib, dünyanın gəlib-getmişini bir hadisə, mənzərə kimi seyr edib onu bir cizgi, rəssam fırçasının ani hərəkətiylə verməkdən başqa üsullar da mövcuddur. Bu yol, yəni Füzuli şeiri o şəkildə sözdən vaz keçib onun dərinliyini göstərmək üçün ən etibarlı estetik meyar idi.
Henri Çarlz Bukovski (1920-1994) sərt və zalım gerçəkliyin şairidir. Onun gözü daha çox insanların davranışlarındakı kənaraçıxmaları tutur, fokusa gətirib "Amerikan arzusu" seriyasından olan insan obrazının puçluğunu göstərməyə çalışırdı. Onun qəhrəmanı uduzmuş və bəxti gətirməyən insandı.
"Həyat boz və adidən adi olanda adama elə gələ bilər ki, burda parlaq yaşantıların, dərin hisslərin, enerji "partlamasının", belə deyək, dağlar arxasında çaxan şimşəklərin izinə rastlanmaq mümkünsüzdür". Çünki boz və mənasızdır... Ancaq Bukovski o dərin hissləri, enerji daşqınını, dağların arxasında çaxan şimşəklərin izlərini ən adi əşyalarda kəşf etmişdi. Yəni bu poetik sistemin anlamı o idi ki, sən adi yağışdan da yazanda mövzu istər-istəməz bütün dünyanı və gerçəkliyi, ideoloji və siyasi səbatsızlığı, həyatın faniliyini və anın bəxş etdiyi xoşbəxtliyi əhatə edə bilərdi. Təqribən bu şəkildə: itlər yağış altında hürüşəndə // həyat lazımsız şeyə çevrilir// elə köhnə, yırtılmış ayaqqabılar kimi// bəzən yaşama davam etmək üçün// bütün hüceyrələrin silkələnməli, özündən çıxmalısan. Yəni Bukovskinin fikrincə, həyatın dözülməz ağırlığı, gərginliyi altında nəfəs alan insan hərdən yadına salmalıdır ki, hirslənə, qəzəblənib özündən çıxa bilər və bu çox faydalıdır. "Qəzəb həyatın sevindirmədiyi, güldürmədiyi insanlar üçün bir bəxşişdir, yalnız qəzəblənməklə hisslərini təlatümə gətirə bilərsən, o şəkildə ki, "ayılanda" güləsən, təbəssümün nə olduğunu hiss edəsən. Səni qorxudan, ağlını başından alan, səni yaşamağa qoymayan hər şeyə gülmək lazımdır. Və birdən anlayarsan ki, sənin bu zir-zibil həyatın çox, lap çox gözəlmiş... Və bu dəhşətli gerçəyi qəbul etməlisən...". Poeziyada hisslərin təsvirinin bu dinamikası istər-istəməz yazılan mövzunun çevrəsini genişləndirir, yaxşıyla pis, çirkinlə gözəl... hər şey adicə yağış damcısının içinə toplanır, ordan zühur edib yeni gerçəklik yaradır, insanın qəlbinin ikrah etdiyi bu gerçəkliyə qarşı.
Bu mənada Çarlz Bukovski poeziyası yeni estetika, orijinal poetik sistemdir.
Bukovski gerçəklik və zamanın həqiqətlərini bir başqa şəkildə kəşf edir, onlara tam fərqli bucaqdan baxır. Bu ifadə sistemi təsdiqləyir ki, biz heç də həmişə həyat tərzini seçmirik, yaxud seçə bilmirik, daha çox o bizdən yapışır və istədiyi yerə sürükləyir. Bukovskinin dünya duyumu şeirlərindən aydınca görünür, bu, sosial autsayderin dünyaduyumudur. Bukovski elə nəsnələrdən danışır ki, bu məqam, yəni danışıq riskdir, yəni hər kəs düşdüyü vəziyyət, keçirdiyi hisslərdən belə açıqlıqla bəhs edə bilməz. Elə hisslər, elə hallar var ki, insanlar bunları gizlətməyə, dəfn etməyə meyil edirlər. Bu, əksər insanın sosial baxımdan məğlub olduğu bir həqiqətdir - Bukovski bundan danışır. Yəni susmaq əmri verilən cəmiyyətdə şairin dili açılır. Dili açılan, danışan şair hadisəyə çevrilir. Onun ən yaxşı mətnlərində Henri Milerin "Xərçəng tropikləri"nin şırımları var. Bir də böyük Komminqsin poeziyası.
Mətnlərində Bukovski əvəzsiz memardır, və...
Ən gözəl memar elə ən böyük şairdir, o qədər böyük ki, onun mətnində bir misralıq şeirə belə rast gələ bilməzsən.
Çarlz Bukovski
Hər kəslə tənha
Sümüklərimizin üstünü örtər
bədənimiz
ağıl
gələr üstünə,
bir az da qəlb bəzən,
qadınlarsa
divara çırpar güldanları
kişilər içdikcə içər
ancaq kimsə axtardığını tapmaz,
tapmasa da usanmaz
axtarmaqdan
çarpayıda sürünərək
iməkləyərək yerdə.
Bədən sümükləri örtər
bədən
başqa bədənləri axtarmaqdan
bezməz, usanmaz.
Şansımız yoxdu əsla:
biz hamımız
bir taleyin
tələsinə düşdük
qəfildən.
Kimsə
Axtardığını tapmaz
bu kor dünyada.
Dolar
şəhər zibillikləri,
köhnə avtomobil məzarlığı
dəlixanalar,
xəstəxanalar da eləcə
qəbiristanlıqlar
dolar, yer qalmaz daha
dolmağa bir şey qalmaz...
Yarpaqların faciəsi
Ölən yarpaqların quruluğuna oyandım,
dibçək bitkiləri qarğıdalı kimi saralmışdı;
qadınım tərk etmişdi məni
boş şüşələrsə qana bələnmiş cəsədlərdi
dövrəyə almışdılar məni ümidsizcəsinə
öz vecsizlikləriylə;
ev sahibəsinin məktubu "borcunu ver", - deyə qışqırırdı,
dil boğaza qoymurdu
sarı ləkələr düşürdü döşəməyə bu acıqlı sözlərdən
indi neyləmək lazımdı -
nə məzəli adamdı, yumoristdi eynən
absurdun ağrısından zarafatlar eləyir,
ağrı özü də absurddu, mənasızdı -
çünki artıq o xəyal deyil, mövcuddu, başqa heç nə...
astaca köhnə ülgücə sarı getdirəm -
bir zamanlar gənc olan,
dahi adlanan insan, mən...
ancaq belə deyək, bu elə yarpaqların faciəsidi,
ölmüş güllərin yası;
qaranlıq dəhlizdə addımladım,
harda ki ev sahibəsi dayanmışdı
qəzəbin son həddində məni başından eləyən, söyən,
əndamını, ətli qollarını yırğalayıb
səsini başına atan,
kirə haqqını ver, əclaf - deyən...
ancaq dünya aldatmışdı bizi,
hər ikimizi.
Qızılbalıq
Qızılbalıqlarımız vardı, onlar
pəncərənin qabağını kəsən ağır pərdələrin yanında
stolun üstündəki akvariumda
elə hey fırlanır, dönüb-dolanırdılar
anamsa həmişə gülərdi və istərdi ki, biz hamımız
xoşbəxt olaq,
mənə də deyərdi: "Gülümsə, Henri!"
anam haqlıydı: ən yaxşısı xoşbəxt olmaqdı
imkan varsa, şübhəsiz,
ancaq atam hərdən onu döyərdi
elə məni də,
həftədə bir neçə dəfə
dərisi hirsdən yanıb qaralana qədər
çünki atam anlamazdı ki, döyməklə
incidir, içini əzir, yandırır
anam, bədbəxt balıq, xoşbəxt olmaq istəyirdi,
həftədə iki-üç dəfə döyülməklə,
deyərdi mənə: "Gülümsə, Henri, xoşbəxt ol!
niyə üzün gülmür sənin?".
Sonra mənə baxıb gülümsərdi,
bax, belə, - deyərdi,
bu o vaxtacan gördüyüm ən kədərli gülüşdü,
günü gəldi, qızılbalıqlar öldü,
beşi də suyun üstünə çıxmışdı, sonra kənarına,
gözləri hələ də açıqdı,
atam evə gələndə onları
götürüb mətbəxin döşəməsinə
pişiyin qabağına atdı,
biz...
anam necə gülmüşdüsə, qüssəli
gözlərimiz eləcə bərələ qalmışdı..
Bir bülbül yaşar...
Bir bülbül var köksümün altında, dimdiyi göy
çıxmaq istər ordan
ancaq onun üçün daş qəfəsəm, zindanam
deyirəm ki,
qal orda
səni kimsəyə göstərmərəm, əmin ol.
Bir dimdiyi göy bülbül var ürəyimin içində
çıxıb getmək istəyir
ancaq onu mən viskiylə suvarıram hər gün
siqaret dumanıyla
Nə fahişələr, nə bar sakinləri
adi alverçilər belə
orda kimin olduğunu bilməzlər əsla
Köksümün altında
bir bülbül var,
uçub getmək dilər.
Ancaq aşa bilməz daş hasardan
deyirəm ki, sakit ol,
qal ürəyimin xarabalığında
axı sən nə istəyirsən
iş-gücümü havayamı sovurmaq istərsən
işimi cəncələ salmaqmı?
kitablarımın Avropada satışının içinə
tüpürməkmi?
Ürəyimin içində bir bülbül var,
çıxıb getmək, qanad açıb uçmaq istər.
Ancaq ağlım başımdadı, onu çölə buraxmaram.
ancaq bəzi gecələr
hamı özünü yuxuya təslim edəndə
ona deyirəm ki, bilirəm, ordasan
kədərlənmə,
qəmlənmə.
Sonra onu əlimlə yuvasına qoyuram,
ancaq orda da oxuyur bir az
içəridə kirimir; ölməyə qoymaram,
nəfəsi mənimlədi
birgə yatırıq
bu bizim
ikimizin sirridi
bilirsiniz,
kimisə ağlatmaq
çox yaxşıdı, ancaq mən
ağlamıram,
bəs sən?
Gülən ürək
Həyat sənin həyatındır
Onun mütilik yuvasında zərbələr yeməsinə yol vermə.
Ayıq ol,
Çıxış yolu var həmişə.
Hardasa işıq var,
Çox olmasa da işıq payı
Qaranlığı kəsib-doğramağa bəs edər.
Ayıq ol, yatma.
Tanrılar sənə imkan verəcək
Bil bunu.
Götür onu.
Ölümü döyə, qova bilməsən də
bəzən həyatda bunu öyrənə bilərsən,
daha çox işıq doğacaq,
daha çox.
Həyat sənin həyatındı.
Sənin olanda bil bunu.
Qeyri-adisən
tanrılar içindədi
işıq işində.
Mən və Folkner
Bilirəm, əminəm ki, bu barədə eşitməkdən yorulmusan, ancaq
bir çoxları eyni mövzunu dəfələrlə çeynəməkdən bezmir, bu
o deməkdi ki, onlar nəyinsə bir belə qəribə,
qeyri-adi və mühüm olmasını
kəsdirmək həvəsindədirlər, bir də bunu hamı edir, çünki
hər bir insan fərqli forma və məzmuna malikdir və
hər bir insan hər dəfə
qarşısında nəyin durduğunu ayırd etməlidir,
çünki bu onların kiçik də olsa sirləridi
bir qırıq imkandı, şansdı deyək,
indi də, keçmişdə, elə ona qədər də mən ağır-ağır, tələsmədən
bu gözəl qırmızı şərabdan içirdim və
indi solumdakı bu qara radiodan
simfoniya simfoniya dalınca dinləyirdim, bəzi simfoniyalar
mənə bəzi şəhər və otaqları xatırladardı,
beynimə yeridərdi ki, elə insanlar var,
hə, artıq dünyadan çoxdan köçmüş insanlar
məzarlardan, tələlərdən, qəfəs və sümüklərdən,
elə özlərindən də
can qurtara biliblər
sevinc və sərsəmliklə, bir də, qarşısıalınmaz güclə
kirayə edilmiş xəfə otaqlarda yerindən qopan insanlar,
təəccübün ildırımı vururdu məni
və hətta üstündən on illər keçdikdən sonra belə,
o səsləri elə dinləyərəm
elə bil ilk dəfədi qulaq asıram, hə, əvvəlki kimi
yenə gözəldi, şəfəqlərini üstümüzə səpən yandırıcı günəş kimi
insan təəccübünü birə-on artıran
göylərə bülənd olan musiqinin səmasından doğan
nə qədər substrat var
bunlar görmə və hissetmə üzvləri
vərəqin kənarlarında bitən
imansız yazıçı-tədqiqatçılardır, halbuki, musiqiçilər elə indi
məkanın hüdudsuzluğuna endilər, hesab elə ki,
bunlar Çaykovskinin köhnə fəryadlarıdı
özlərinə 5-ci simfoniyadan keçərək yol açıblar, ancaq
sanki ilk dəfədi dinləyirəm onu
necə də gözəldi
ən çox sevdiklərimdən biri olan Erik Koatsı
neçə vaxtı dinləməmişəm.
Ancaq bilirəm ki, əgər gözəl
qırmızı şərabı içərkən onu dinləsəm
tək qalmaram,
bir çox başqaları da təşrif gətirər.
Əgər belədirsə, demək, bu
elə içmək və dinləmək haqqında başqa bir şeir olacaq
təkrar çalınsın, deyilmi?
Ancaq Folknerə baxın, o, təkcə eyni şeyi dəfələrlə demədi
eyni yeri nişan verdi həm də, dəfələrlə
elədirsə, icazənizlə bu nəhəngi həyatımızdan qaldırıb ataq
bir daha: dövrümüzün və keçmişin klassik bəstəkarları
boğazıma keçən kəndiri boşaltdılar,
elə sizin də.
Uzaqdan məktub
Mənə
Sena yaxınlığındakı
balaca bir otaqdan yazırdı,
deyirdi ki,
rəqs dərslərinə gedir, səhər
erkən, saat 5-də qalxır yerindən
sonra şeir yazır,
ya da rəsm çəkir,
ağlamağı gələndə
çayın kənarında bir skamya var -
ora gedir.
Mahnılar kitabı
çıxacaq
payızda
bilmədim, nə cavab verim
dedim ki,
xəstə dişini çəkdirsin
və fransız məşuqlarla ehtiyatlı olsun bir az
şəklini radioqəbuledicinin yanına qoydum
ventilyatorun önündə
canlıymış kimi
hərəkət elədi
baxdım, gözümü ayırmadım heç,
qutuda qalmış 5-6 siqareti çəkib qurtarana qədər.
Sonra ayağa qalxdım
Yatmaq lazımdı.
İngilis dilindən tərcümə: Cavanşir YUSİFLİ
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
