Rüstəm KAMAL
1. Selincer effekti
C.Selincer 9 hekayədən və bir povestdən sonra ömrünün son gününəcən susub. Müsahibə verməkdən də qaçıb. Qapalı həyat tərzi keçirib. Hamı nəsə yazdığını güman edib.
Meksika yazıçısı Xuan Rulfo da beş-altı hekayədən və "Pedro Paramo" romanından sonra ömürlük susdu.
Görəsən, müasir Azərbaycan ədəbiyyatında "Selincer effekti" ilə yaşayan yazıçı, şair varmı?
Hamı görünməkdən, tanınmaqdan ötrü dəridən-qabıqdan çıxır. Sosial şəbəkədə bir gün görünməsə, mətbuatda bir gün adı çəkilməsə, həmin günü ömürdən-gündən saymayanlar var.
Azərbaycan nasiri Saday Budaqlı da çoxdandır, 90-cı illərdən bəri nəsə yazır. Bu arada xeyli tərcümələr edib. M.Bulqakovun "Ustad və Marqarita" romanını gözəl tərcümə etdiyini deyirlər. Razıyam.
Bir xəbərçilik edim: Qazaxda, ata evində masasının üstündə əlyazmalarını gördüm. Marağımı görüb dedi ki, bir roman yazır. Dedim, qağa, hazır olanda ver, oxuyum. Sonra əlavə etdim ki, niyə çap etmirsən?
Susdu...
Amma gənc yazıçılar hələ də onun köhnə povestlərini oxuyurlar - onu müasir nəsrimizin usta adları sırasında görürlər.
Bir rus yazıçısı var - Saşa Sokolov. Kanadada yaşayır. Son illər heç nə çap etmir. Onu Rus Selinceri də adlandırırdılar; ədəbi gündəmdə olmağa heç bir ehtiyac duymur. Amma dediyinə görə, nəsə yazır. Çap üçün hazır mətnlər də var...
Müsahibələrinin birində Saşa Sokolov bir hadisədən çox təsirləndiyini qeyd edir. Yunanıstanda bir xanım yazarla tanış olur. Həmin xanımın çox yazdığını, amma yazdıqlarını çapa vermədiyini eşidir. Rəflər yaşı əllini keçmiş bu xanımın əlyazmaları ilə dolmuşdu. Özü də günün 12 saatını yazırdı, bu işdən də ləzzət alırdı. O vaxtdan Saşa Sokolov bu üsuldan istifadə etməyə çalışır. Onun üçün ədəbi cameədə qətiyyən görünmək maraqlı deyildi...
Yazdıqlarını çapa verməmək bir sufi iradəsi, sufi davranışıdı düşüncəsindəyəm...
2. Qovaq yarpağı
Çində qəribə adətlər, rituallar çoxdur. Onlardan biri də ayrılıq zamanı qovaq yarpağı bağışlamaqdır. Deyilənlərə görə, Tan dövrü şairləri ayrılarkən, xatirə olaraq bir-birinə söyüd və qovaq yarpağı bağışlayırlarmış.
Çuvaş şairi Gennadi Ayqinin 1964-cü ildə yazdığı iki misralıq "Dostluq səhifələri" şeirini oxuyanda həmin adət yadıma düşdü. Şeirin məzmunu belədir ki, şair gəzinti zamanı yerə düşmüş yarpağın şeir kitabında iki səhifə arasına qoyulmasını xahiş edir.
1936-cı ildə Zadonskda Osip və Nadejda Mandelştam cütlüyünün yaşadığı Karl Marks küçəsi, 8 nömrəli evin qabağında qoca qovaq ağacından çağdaş rus şairi Vladimir Aristov bir esse yazıb: "Mandelştamın qovağı". Həmin yazını internetdə axtarışa verib tapdım. Bu mövzuda "Mandelştamın söyüd və qovaq yarpağını Du Funun kitabının arasına qoyaraq" adlanır (Şeirin bir parçasını rus dilindən sətri tərcümə etdim).
Zadonskda evinin qabağında -
K.Marks küçəsi, nömrə 8-də
məhz həmin,
daha doğrusu, həmin yeganə
söyüddən, həmin söyüddən və qovaqdan
ovcumla qoparılmış yarpaq
Tan dövrü səkkizinci əsr
sənə bərabər olan yeganə şairin bioqrafiyasının
səhifələri arasına qoyulmuş...
Hüseyn Arifin ev kitabxanasında, Əhməd Cəmilin bağışladığı şeir kitabının arasında qurumuş qovaq yarpağını görənlər olub. Qovaq yarpağı Əhməd Cəmilin bu şeiri olan səhifənin arasına qoyulub:
Qoşa qovaq kölgəsində
Bir gəlin durmuş bayaqdan.
Sanki solğun bir yarpaqdı,
Külək salmış budaqdan.
Beləcə, bir qovaq yarpağı VIII əsr Çin şairi Du Funu, rus şairləri O.Mandelştamı, V.Aristovu, Azərbaycan şairləri Ə.Cəmili, H.Arifi, çuvaş şairi G.Ayqini bir yaddaş məkanında yaşada bilir...
3. Uzaqdan salamlaşmaq
Aleksandr Blok Puşkinin evinin yanından keçəndə həmişə şairin evinə salam verirmiş.
Nə gizlədim, hər dəfə Gəncədən keçəndə Şeyx Nizaminin məqbərəsini salamlamağa "bir növ adətkərdə olmuşam".
H.Arif Fəxri xiyabanın yanından keçəndə S.Vurğunu salamlamağı ustadına bir ömürlük ehtiram borcu hesab edirdi:
Nə göydən haray var, nə yerdən aman,
Sükuta bürünüb Fəxri xiyaban.
Yaz da, qışda da onun yanından
Bir dəfə salamsız ötmədim, ustad!
1989-cu ildə "Moskovskiy Komsomolets" qəzetində uşaq yazıçısı Yuri Kovalın bir müsahibəsi qarşıma çıxmışdı. Müsahibədə onun bir etirafı o qədər xoşuma gəldi ki, dəftərçəmə köçürdüm. Y.Koval deyir: "Mənim sevimli yazıçım Nikolay Vasilyeviç Qoqoldur. Hərdən düşünməyə belə qorxuram ki, əgər təsadüfən N.Vasilyeviçə rast gəlsəm, mən nə edərdim? Gözəl yazıçılar ilə - Anna Axmatova ilə, Mixail Zoşşenko ilə, Yuri Oleşa ilə mənə görüşmək nəsib olub. Amma Qoqola yaxınlaşmaq mümkündürmü? Uzaqdan salamlaşmaq - ən doğru yol budur".
Bir neçə dəfə İsmayıl Şıxlı qarşıma çıxıb. Salam verib özümü təqdim etmək şansım olub. Ən azından, bir kənddən olmağımı bəhanə də edə bilərdim.
Amma böyük yazıçıya və şəxsiyyətə uzaqdan salam vermək daha münasib idi. Çünki ədəbi və əbədi Ruh ilə əl verib görüşəsi deyildim ki...
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
