KORONAVİRUS DÖVRÜNDƏ UŞAQLAR - Zahid XƏLİL

Uşaq ədəbiyyatı oxucusuna daim bir həqiqəti xatırladır: Sən insansan, təbiətin ayrılmaz hissəsisən. Ağac kimi, çiçək kimi, quş kimi, böcək kimi! Təbiəti sevməklə özünə hörmət edirsən. Buna görə uşaq poeziyası təbiəti tərənnüm etməkdən doymur.

"Evdəqal"ın ilk günlərində elə əvvəlki ruhla bir şeir yazdım.

Tütək çalan quş

Qaraca bir quşcuğaz

Oyandırdı dünyanı.

Balaca bir tütəklə

O yandırdı dünyanı

Şaqqıldadı havada

Leyləklərin qanadı.

Sevincindən lalənin

Yanaqları qanadı

Sonra birdən elə bil

Çilikləndi şüşələr.

Çik-çirik, çik-çik çirik

Dilə gəldi meşələr.

Bu dünyanı sarsıtdı

Əzilmiş şüşə səsi

Deyəsən, göy üzünün

Qırıldı pəncərəsi.

Kimsə söylədi: - Kəsin

Şüşə zənguləsini!

Bu yandan ağacdələn

Taqqıldatdı meşəni.

Ayırmaq olmur qəti,

Bülbülü oxumaqdan.

Qaratoyuq meydanda

Tüğyan edir bayaqdan.

Hamı ilhama gəlib

Bütün meşə oxuyur.

Xoruzların pipiyi.

Şişə-şişə oxuyur.

Bu səsdən, bu həvəsdən

Meşə nura boyandı.

Tək bir tütək səsindən

Bütün cütlər oyandı.

- Ey balaca quşcuğaz,

Oyandırdın dünyanı,

Niyə tək oxuyursan,

Bəs sənin dostun hanı?

- Tütəyə üfürdüyüm

Nəfəs deyil, şeirdi.

Oxuduğum nəğmələr.

Möcüzədi, sehrdi.

Eh, mənim tütəyimdən

Bütün meşə durursa,

Hamını silkələyən

Bir toy-büsat qurursa,

Deməli, bu dünyada

Tək deyiləm hələ mən.

Hamının ürəyini

birləşdirən teləm mən.

"Evdəqal" tərslikdən elə məqamda yarandı ki, təbiət gözəl nəğmələrini oxumağa başlamışdı. Belə anlarda insanın ürəyi təbiətə can atır. Mənim ən yaralı yerim Goradildəki bağım idi. Mən oradakı ağacları əziz adamlarım qədər sevirəm. Hər ağacın ilk tumurcuğundan tutmuş, bütün inkişaf prosesini həvəslə izləyirəm. Bu yandan da "Evdəqal" həyəcanı başladı. Aşağıdakı şeiri yazmaqla rahatlıq tapdım.

Sözdən çiçək yağdıraram

Nə zamandır gizlənmişəm,

Balaca bir otaqda!

Hamı mənim ürəyimdə,

Mən hamıdan uzaqda!

İndi, yəqin, Goradildə

Hava qızıb, bağ yanır.

Yol gözləyən ağaclarım

Hasarlardan boylanır.

Həsrətimdən çiçəkləyib

Şaftalılar, alçalar.

Onlar məni qəfil görsə,

Qıyya çəkər, əl çalar.

İndi, yəqin, əriklərin

Ləçəkləri allanıb.

Zoğal çoxdan oyanmışdı,

Qaşqabağı sallanıb.

Yarpağından yaşıl işıq

Sönməz qəti, zeytunun.

Heç qışda da azalmayır,

Məhəbbəti zeytunun.

Gözləməkdən xan çinarın

Çatılıbdı qaşları.

Ağlamaqdan saralıbdı,

Limonun göz yaşları.

Ağ paltarda görəmmədim,

Gözəl Badam bacını.

Yəqin, nar da çiçəkləyər,

Qoyar qızıl tacını.

Hər il yazın şərəfinə,

Toy eləyir ağaclar.

Çiçəkli tül parçalardan,

Paltar geyir ağaclar.

Nə zamandır gizlənmişəm,

Balaca bir otaqda!

Hamı mənim ürəyimdə,

Mən hamıdan uzaqda!

Ana günəş qoy geyinsin,

O qızılı tacını!

Yoluşdursun bu yaramaz

Tacvirusun saçını!

Yəqin, bir gün dözə bilməz,

Yeri, göyü yandırar!

Cəhənnəmə vasil edər

Bu Tacvirus andırı!

İçimdə bir alov yanır,

Dözəmmirəm tüstümə.

Muştuluğa yüyürərəm

Dost tanışın üstünə.

Sonra qaçıb dırmaşaram,

Babadağın qaşına!

Sözdən çiçək yağdıraram,

Bu dünyanın başına!

Yəqin ki, illər keçəcək, bu şeiri oxuyub qurtarandan sonra oxucu düşünəcək:

- Müəllif balaca bir otaqda kimdən gizlənirdi? Hamını qəlbində əzizləyən şairi insanlardan ayrı salan nə idi? Bunun əsl səbəbi dünyanı lərzəyə salan, əslində isə nə xarici görünüşü, nə də həqiqi siması kimsəyə bəlli olmayan koronavirus idi. Xüsusi adların böyük hərflərlə yazıldığını bilirəm. Amma onun adını qəsdən kiçik hərflə yazıram. Heç olmasa ürəyimdən tikan çıxsın. Bu yaramaz təkcə canlıların səhhətinə hücum çəkmir, o, hətta ədəbiyyata da soxulur, az qala ədəbiyyatın mövzusunu müəyyənləşdirir. Bir dəfə kiçik nəvəm əl çəkmədi, iki ayağını bir başmağa dirədi ki, ona virus haqqında danışım. Mən də nə qədər çalışdım ki, bu yaramazın adını çəkməyim, nəvəm əl çəkmədi. Axırda nəvəmlə belə bir dialoqumuz yarandı:

Baba ilə nəvənin söhbəti

- Baba, bir söhbət elə,

Nə altdan-üstdən danış

Daşı tök ətəyindən,

Bizə virusdan danış.

- Qoyun sizə danışım

Baharın gəlməyindən.

Böcəyin ucmağından,

Çiçəyin gülməyindən.

Görmürsənmi zəmidə

Sünbül necə nazlanır?!

Çəmənzarın içində

Bülbüllər pərvazlanır!

"Virus"

İblis deməkdi.

İblislərin işidi

Yaxşılıq bacarmayan

O pislərin işidi.

O, baharı tanımır

Virus qışın işidi.

Gəlib qışın qəlbinə

Tuşlanan ox -

Qaranquş.

Sinəsi bir ağ süfrə

Qanadı şux -

Qaranquş.

Qoy mən sənə danışım,

Bal daşıyan arıdan.

Ərköyünlük eləyib

Sözü kəsmə yarıda.

- Yox, sən

Virusdan danış!

Mənə iblisdən danış!

- Çəmənin ortasında

Qızıl lalə alışır.

Bulaqlar, ilk bahara

Sevgisindən danışır.

Çiyələyin yanağı

Gör nə gözəl allanıb.

Lobyanın ayaqları

Budağından sallanıb.

- Virusu kim yaradıb?

- İblisin qohumları!

- İblisi kim yaradıb?

- Virusun qohumları!

Axı mən sənə dedim.

Gəl əl çəkək bu işdən

Dünya çoxdan yorulub

Belə gəliş-gedişdən

İblisi məhv edəcək

Virusun öz xisləti.

İnsanı da məhv edir

Varlanmaq xasiyyəti.

O quşa bax, taqqataq

Camaatı bezdirir.

Var-yoxu bir daraqdı

Təpəsində gəzdirir.

Bənövşələr hələ də

Kol dibində gizlənir.

Durnalar göy üzündə

Qatarlanır, düzlənir.

Dənizin ortasında

Rəqs edir ağ ayılar

Bizə qanadlarıyla

- Gəl deyir qağayılar.

- Bu iblisi biz necə

Tora salaq, ay baba.

Bəlkə onu aldadıb

Dara salaq, ay baba.

- İblisi tora salmaq

İblislərin işidi

Ağılla yola salan

Əlbət ki, mərd kişidi

Burunluq tax üzünə

Yayılmasın nəfəsin.

Sən özünü qoru ki,

Dostun xəstələnməsin.

Allahın kəpənəyi

Göstərir inadını

Çiçəklərin üstünə

Sərir öz qanadını.

Dünyanı qurtaracaq

Dünyanın öz birliyi.

Həm əqidə birliyi

Həm də ki, söz birliyi.

Şeir yazılandan sonra onu bir neçə dəfə oxudum. Son bənddəki fikri, deyəsən, elə hamı deyir. Bəs mənim kəşfim hanı?! Yox, bu məni təmin etmədi. Dünyanı insanların adi birliyi yox, bu virusları məhv etməyə qadir olan elmi birliyi xilas edər. Uşaqlar isə bu birliyi məktəbin timsalında başa düşə bilər. Buna görə də, hətta məktəblərin açılmayacağını bildiyim halda "Deyirlər, məktəblər açılacaqdır" şeirini yazdım.

Bu gecə yatmayıb güllər,çiçəklər,

Uyuyub bir gözəl qoxu içində.

Sabah açılacaq bütün məktəblər,

Dünyamız bir şirin yuxu içində.

Yenə günəş doğur, dağlar dikəlir.

Saxta sevgi kimi duman çəkilir

İnsanın üzündən işıq tökülür

Təmiz bir duyğu var, axı içində

Görüb yer üzünün bu hallarını,

İnsanlıq qorudu halallarını.

"Virus öləcəkmi?" suallarını

Gizli saxlamışdı çoxu içində.

Nöqtədən kiçikdi, bu virus andır.

Dünya hüzurunda hazır dayandı.

İnsan öz boyuna baxıb utandı,

Hesabı içində, nırxı içində.

Çoxu bu tufana gərmədi sinə,

Fələyin gərdişi döndü tərsinə

Bəşər hazır deyil bu gün dərsinə

Dağıldı dünyanın çərxi, içində

O, yalquzaq kimi uladı bərkdən

Bəxti gətirənlər çıxdı kəmənddən

Çox imiş dünyanın mərdi namərddən

Qorxaqlar məhv oldu qorxu içində.

Səsini eşidib şəkləndi dünya,

Bir nöqtə önündə təkləndi dünya.

Nə hücum elədi, nə dindi dünya

Soldu, xəzan oldu şaxı içində.

Çaxdı şimşək kimi, burulğan kimi,

Dünya çalxalandı okean kimi

Hayqırdı, fırlandı dəyirman kimi

Acı, yalavacı, toxu içində.

Ey məktəb, həyətin açıq sinədi,

İndi ümidimiz bir tilsimədi

Göydə Allahadı, yerdə sənədi

Dünyanın həm varı, yoxu içində.

Doğrusu, bir qədər böyüklər üçün yazılan poeziyaya daha yaxın olsa da bu şeir əsas məqsədimə yaxın idi. Dünyanı ən ağır bəlalardan millətlərin əqidə və elmi birliyi - ümumi şəkildə desək, məktəb xilas edə bilər. Məktəb isə dildi, sözdü, kitabdı. Bu fikri şeir şəklində belə ifadə etdim:

Mənim dilim

Günəş öz xonçasını

Saçır mənim dilimdə.

Çiçəklər qönçəsini

Açır mənim dilimdə.

Qoy bunlar görünməsin

Sənə bir şübhə kimi.

Bu dildə nəğmə deyir

Bulaqlar sübhə kimi.

Diqqət elə, rəqs edir,

Meh zəminin telində.

Sünbül nağıl danışır

Çölə, mənim dilimdə.

Bu dildə cəh-cəh vurur

Göyərçinlər, sərçələr.

Bu dildə haraylayır

Anasını ətcələr.

Ceyran, cüyür mələşir

Geniş Muğan çölündə

Balasını səsləyir

Onlar mənim dilimdə.

Bu dildə şəlalələr

Nəğmə deyir şırhaşır?

Baharın gəldiyini

Qayalara danışır.

Mənim dilim sevginin,

Sədaqətin dilidi.

Sözü baldan da şirin

Bir millətin dilidi.

Kimsə yaxşı deyib: İnsan döyüşə-döyüşə daha yaxşı döyüşmək öyrənir. Mən də bu virusla mübarizə apara-apara, daha doğrusu, ondan qoruna-qoruna məktəbi, elmi təbliğ etməyin yeni mövzularını araşdırdım. Amma gördüm ki, klassiklərimiz onların hamısını qələmə alıb. Burda bircə qalır "Sən nə deyəcəksən?"sualının cavabı. Düşündüm ki, Ana dilini öyrədən şəxsiyyət müəllimdir. Ənənəvi mövzuya yeni bir deyimlə müraciət etmək heç də pis olmaz.

Qoy sənə Günəş deyim...

Ey müəllim, bilmirəm

Səni nəyə bənzədim.

Bir sinədə döyünən

Min ürəyə bənzədim.

Qoy sənə ümman deyim,

Qumlu, sahilli ümman!

Vətənin qucağında

Xoşbəxt-xoşbəxt dalğalan.

Ləpələr sahilini

Sığallasın, düzləsin.

O büsatı yerdə biz

Göydə ulduz izləsin.

Qoy sənə çiçək deyim.

Yazı gətirən çiçək!

Bir meh pıçıltısından

Tir-tir titrəyən çiçək!

Axşamacan qız-gəlin

Əlvan çələng toxusun!

Quşlar versin səs-səsə,

Dünya cənnət qoxusun!

Qoy sənə mələk deyim, -

Cənnətdən gələn mələk!

Ay kimi şölə salan,

Gün kimi gülən mələk.

Qoy mən səni bənzədim

Şölə saçan Günəşə

Ətrafında işıqlar

Dövrə vursun həmişə.

Qoy sənə çıraq deyim,

Gur şöləli bir çıraq.

Bu işığın şöləsi

Min evə daşınacaq.

Hər tələbən dünyaya

Şölə saçan böcəkdi.

Demək sənin işığın

Heç vaxt sönməyəcəkdi.

Qoy sənə Günəş deyim!

Qoy sənə çiçək deyim!

Qoy sənə dəniz deyim!

Qoy sənə mələk deyim!

Doğrusu, bu şeirləri yazan prosesdə mən bir necə məktəbdə virtual görüşlər keçirdim. Bakı şəhər Mədəniyyət Baş İdarəsinin "mənoxudumsəndəoxu" layihəsində, Yevlaxdakı 2 saylı məktəblə, Bakıdakı, Sumqayıtdakı, Cocuq- Mərcanlıdakı məktəblərdə keçirdiyim görüşlərdə müəllimlərin necə sevindiyinin şahidi oldum. Görüşdə iştirak edən şagirdlərin əksəriyyəti 4-cü siniflər idi. İbtidai məktəbin son sinfi. Uşaqlarla müəllimlərin ayrılıq çağı. Bu anın poeziyasını duymamaq olmur.

İbtidai sinif müəlliminin düşüncələri

Siz məktəbə gələndə

Hərəniz bir çiçəkdiniz

Sinfə girdim elə bildim

Otaq boyda çələngsiniz.

O zamandan dörd il ötüb

Beşinciyə kecirsiniz

İndi bütün kitabları

Lap su kimi içirsiniz.

Amma daha yollar gedir,

Elmin əsl dəryasına

Bu yollarda bir sənət seç

Öz gücünü yaxşı sına.

Uçun körpə qaranquşlar,

Möhkəm olsun qanadınız!

Sizi böyük arzulara

Çatdıracaq inadınız.

Elm yolu dərin səma,

Bu yolları yarın, keçin,

Hər biriniz körpə tərlan

Hərəniz bir ağ göyərçin

Yollar sizi qorxutmasın

Uçun, uçun sona kimi

Biz də baxıb sevinərik

Ata kimi, ana kimi.

İnsan ən çətin anlarında sevinmək üçün bir bəhanə tapırsa bu onun dözümünü artırır. Amma bunun üçün gözəl bir əsas varsa, onda sən gecə-gündüz " virus" deyib ah-nalə eləsən, onda gərək əzraildən inciməyəsən. Gərgin günlərdə Avropada doğulub bir yaşına çatan nəvəmlə gündə bir neçə dəfə görüşürdüm. Bu uşağın həyatında baş verən hər bir kiçik hadisə mənə bayram olurdu. Bu gün dişi çıxdı. Bir addım atdı. Yeridi. Onun ən kiçik hərəkəti bir şeirin süjeti idi.

Tomris

Uzaq eldə yaşayır

Nəvəm - Tomris adında

İgid Tomris yaşayır

Gözlərinin odunda

Çatıbdı bir yaşına

Yumru, qəşəng qızdı o.

Gündüz Günəşə bənzər

Gecələr ulduzdu o.

Hamı deyir ki, bu qız

Gözəl-göyçək baladı

Yanaqları çiyələk

Saçı çiçək baladı.

Çox şeylə barışmayır

Nəyi görsə dağıdır.

Bütün ev əşyaları

Onun oyuncağıdır.

Tomris deyir: - Bu evdə

Hər şey durub tərsinə.

O hər səhər başlayır

Evi qurmaq dərsinə.

Deyir: - Harda görünüb

Ev-eşik bu biçimdə?

Oyuncaq qalmalıdır

Tozsoranın içində.

Velosiped üşüyər

Otağa köçməlidi.

Ayaqqabı qəşəngdi

Yatağa köçməlidi.

Onun gördüyü işlər

Bir-birindən gözəldi.

Anasının səhvini

O dəqiqə düzəldir.

- Kim düzübdü şkafa

Yenə qabı, qaşığı?

Kitabı qoyub rəfə

Hirsləndirib uşağı?!

Yazıq qız səhər tezdən

Tökür yerə qabları.

Sonra da döşəməyə

Dağıdır kitabları.

Səliqəylə yığılır,

Bu qab o qabın üstə.

Qaldı pişik yeməyi

Qoyaq kitabın üstə.

Kukla divanın altda

Yatıbdı, gəlmir səsi.

Məncə, daha düzəldi

Otağın səliqəsi.

Hamı sevir Tomrisi,

Ağıllıdı, zirəngdi.

Onsuz bu qədər işi,

Axı kim görəcəkdi?!

Virus pandemiyası insandan güclü ola bilməz. İnsan özünün daxilindəki tükənməz duyğuları lazımi məqamlarda hərəkətə gətirsə, qarşısıalınmaz bir gücə çevrilə bilər. Həmin hisslərimi hərəkətə gətirdim. Ev-eşik qurmağa gecikən, bağ qonşularım olan cavan oğlanlara zarafatla bir şeir həsr etdim.

Ay bizim elli qızlar

Ay zərif telli qızlar,

Ay şirin dilli qızlar!

Paltarı güllü qızlar,

Ay bizim elli qızlar!

Üç-dörd ayın içində

Şimşək olub çaxdınız.

Mən gözümü açınca

Hara yoxa çıxdınız?!

Bir də gördüm evlərdə

Yandınız çıraq kimi.

Körpələrin paltarı