Bir şairin gündəliyi - Yorqos Seferis - Gündəlikdən parça

(1945-1951)

12 oktyabr 1946. Şənbə.

Səhər Eliotun "Dörd kvartet"ini oxudum. (Misir sahillərini birinci dəfə görəndə, Port-Said limanının coğrafiyası məni çox təsirləndirmişdi. Bu şeirlərlə müqayisədə Kavafisin şeirləri məhz həmin coğrafiyanı xatırladır mənə). Elə bil bu şeirləri birinci dəfə oxuyuram, onların tempini birinci dəfə hiss etdim (Bethovenin "On beşinci kvartet"i kimi). Bu misraları 1935-ci ildə oxusaydım, "Mifik hekayə"yə1 epiqraf qoyardım:

Qocaldıqca biz,

Dünya yadlaşır, qarışır şəkilləri

Ölülərin və dirilərin. Gərgin an deyil ayrılan,

Keçmişsiz və gələcəksiz.

Amma həyat boyu alovlanan anlar var,

Və təkcə bir adamın həyatı boyu yox,

Amma yazılarını başa düşmədiyimiz

qədim daşların həyatı boyu.

("East Coker"dən)2

Qeydlərimi qaydaya salıb yekunlaşdırdım. Bura keçən həftənin çərşənbə günü, axşamüstü gəlib çatmışdım. Cümə axşamı və cümə günləri yığılıb qalmış məktubları yerbəyer etməklə keçdi. Sonra işlərim tamam başqa məcraya düşdü. İllər əvvəl külqabıları da boşaltmadan tələsik tərk etdiyiniz evə qayıtmaq hissi; kif qoxuyan ağır hava adamı ağuşuna alır; əl-ayağınız çözülür, özünüzü sınıq-salxaq hiss edirsiniz.

Dünən-bu gün hava buludludu. Dünən yağış da yağmışdı. Leysan yağış. Qış yaxınlaşır. Bayırdakı mənzərə diqqətimi çəkir. Pəncərədən baxanda küləyin oynatdığı şam ağaclarını görürəm. Amma işləmək lazımdır, gün boyu pərdələri çəkib elektrik işığında işləmək lazımdır.

Günəş görə bilməyəcəyin günəş ölkələri,

İnsan görə bilməyəcəyin insan ölkələri.

13 oktyabr. Bazar

İllər sonra ürəyimi sevindirən yuxu gördüm. İndi fikirləşirəm ki, 1940-cı ilin yayından bu yana gördüyüm bütün yuxular qarabasma imiş.

Başqa bir şəhərdəyəm, ya Parisdi, ya da London. Axşamdı. Dayanıb tütünsatanla söhbət edirəm. Ağ rəngdə işıq dükanın içini aydınladır. Deyəsən, yanımda bir yoldaşım var, onun üçün kirayə otaq tapmağa çalışıram. Tütünsatan yunan "qaçqın"dı, canayaxın, əhlikef adamdı. Çətin ki, axtardığımı tapmaqda mənə köməyi dəysin. "Heç olmasa bir neçə saatlıq otaq tapa bilmərəm?" - deyə soruşuram. "Bir neçə saatlıq istəyirsənsə, mən verim də..." - deyir. Gülüşüb ayrılırıq. Yoxuş küçəylə gedirəm. Amerikan fəhlələrin və ya əsgərlərin gəzdiyi maşınlardan birini görürəm. Yanımdakı yoldaşımın üzünü seçə bilmirəm. Maşının təkərləri çox sürətlə fırlanır, elə bil havadadırlar. "Təzə "Ford"lardandı, deyəsən", - deyə fikirləşirəm. Maşının qabağında avtobus var, Kifisiyaya3 gedən avtobuslara oxşayır, amma rəngi sarı deyil. Avtobus dayanıb. Amerikanlar maşından düşür, mübahisə başlayır, az qala əlbəyaxa olacaqlar. Camaat yığışıb tamaşa edir. Mübahisə əsnasında tramvay gəlib camaatın qabağında dayanır. Bura Afina meydanına oxşamır, deyəsən, Parisdəki Malzerb bulvarıdı. Tramvayın sürücüsü yerə düşür. Tünlüyü dağıtmağa çalışır. Amerikanlar, avtobus sürücüsü və tramvay sürücüsü camaatı yarıb qotik üslubda tikilmiş bir binaya tərəf gedirlər. İçəri girirlər. Birdən hamısının evin eyvanında oturduğunu görürəm. Beləcə sakit-sakit danışırlar. Aşağıdakı adamlar onlara baxır. (Bir dəfə evimizin eyvanına çıxanda başım fırlanmışdı. Maroya4 demişdim ki, məni tutsun. İndi onlara baxanda fikirləşirəm: Mən eyvana çıxan kimi başım gicəllənmişdi, amma bunlar oturub söhbət edirlər). Yuxarıdakılar mübahisəni həll edir. Aşağı düşüb hərə öz yoluna gedir. Camaat da dağılışır. Birdən özümü Temzanın sahilində, ya da Venesiyada, rəngbərəng kloun paltarları geyinmiş (yaşıl, qırmızı, ağ paltarlar) aktyorlarla bir yerdə, skamyada oturmuş vəziyyətdə tapıram. Olduqca rahatam, amma həm də ürəyimdə həyəcan var. "Axır ki, Şekspirin dünyasına düşdüm!" - deyəndə oyanıram. Ən qayğısız illərimdə də yuxudan belə gümrah oyanmağım yadıma gəlmir. Adətən hər şeydən hürkən günahkarlar kimi təşviş içində oyanıram.

Bütün günü yağış çisələdi. Narın yağışın gözəlliyi məni heyran edir. Kanal böyük ayna kimi hər şeyi əks etdirir. Buludlar dağların üstündə ilişib qalıb. Pəncərədən şam ağaclarının iyi gəlir.

Dünən Eliot haqqında fikirləşəndə B. yadıma düşdü. Sentyabrın axırlarında Pireydə5 görüşmüşdük. Bir yerdə şam yeməyi yemişdik.

B. çoxdanışan adamdı. Avropa şairlərindən elə danışır ki, elə bil hamısıyla tanışdı. Pasternakdan Lorkaya qədər, yaşadığımız dövrün məşhur şairlərinə aid xeyli uydurma hekayə bilir.

"Bəhrəsiz torpaq"dan danışırıq. Missis Porterlə6 qızından danışır. "Qahirədə bir fahişəxana vardı. Anzaklar7 oranı dağıdıb yandırdı (K. bu əhvalatı neçə dəfə danışıb). Missis Porter bu məşhur fahişəxananı işlədirdi. Eliotun işlətdiyi nəğmənin sözləri "Ayaqlarını sodalı suda yuyarlar" deyil, çox biədəb sözlərdi". - deyir.

İzahlar:

1 "Mifik hekayə" - Yorqos Seferisin poemasıdır.

2 "East Coker" - Tomas Sternz Eliotun "Dörd kvartet" silsiləsindən ikinci poema.

3 Kifisiya - Yunanıstanda şəhər.

4 Maro - Seferisin həyat yoldaşı.

5 Pirey - Yunanıstanda şəhər.

6 Missis Porter - Avstraliya əsgər nəğməsində personaj. Eliot bu nəğməni Birinci Dünya müharibəsi vaxtı eşitmişdi. Sonralar bu personajı "Bəhrəsiz torpaq" poemasında işlətdi.

7 Anzak - (Australian and New Zealand Army Corps; ANZAC) - Birinci Dünya müharibəsində ingilis ordusunda döyüşən, Avstraliya və Yeni Zelandiya əsgərlərindən ibarət birləşmiş ordu hissəsi.

Tərcümə edəni: Həmid PİRİYEV