Rusiya və ABŞ şairi, esseist və dramaturq. 24 may 1940-cı ildə Leninqradda (indiki Sankt-Peterburq) doğulub. Atası Aleksandr İvanoviç Brodski foto-müxbir kimi SSRİ Hərbi Dəniz Donanmasının kapitanı, anası Mariya Moyiseyevna Volpert mühasib olub. Erkən uşaqlıq dövrü Leninqrad mühasirəsi illərinə təsadüf edib. Mühasirədən sonra təxliyyə olunanlarla birlikdə anası onu Çepovetsə aparıb. 1944-cü ildə yenidən Leninqrada qayıdıblar. 1954-cü ildə sənədlərini İkinci Baltik dəniz hərbi məktəbinə versə də qəbul olunmayıb. Brodskinin estetik baxışları 1940-1950-ci illərdə Leninqradda olarkən formalaşmağa başlayıb. Müharibə dövründə bombardmandan ciddi ziyan çəkmiş klassik memarlıq, Leninqrad ətrafının sonsuz gözəllikləri, su, rəngbərəng çalarlar - bütün bunlar onun uşaqlıq və gənclik yaddaşında, eyni zamanda gələcək yaradıcılığında silinməz izlər buraxıb. 1955-ci ildə 16 yaşı tamam olan, 7-ci sinfi bitirib 8-ciyə keçən Brodski təhsili yarıda saxlayaraq "Arsenal" zavodunda çilingər şagirdi işləməyə başlayıb. Bununla yeniyetmə İosif ailəsinə maddi dəstək olmaq istəyib. Sualtı qayıqçılar məktəbinə qəbul olunmaq cəhdləri baş tutmayıb. Bundan sonra bir aya yaxın vilayət morqunda prozektor köməkçisi işləyib, cəsədləri yarıb, içalatını təmizləyib. Tezliklə bu işdən də uzaqlaşıb. O dövrdə istixanada qazançı, mayakda matros kimi çalışıb. Gənc yaşlarında müxtəlif ekspedisiyalara qoşularaq Ağ dənizdə, Şərqi Sibirdə, Şimali Yakutiyada olub. 1961-ci ildə əsəb sarsıntısı keçirdiyindən Leninqrada qayıtmağına icazə veriblər. Həmin dövrlərdə mütəmadi olaraq ingilis və polyak dillərində ədəbiyyat oxuyub. 1959-cu ildə Yevgeni Reyn, Anatoli Naym, Vladimir Uflyand, Bulat Okudcava, Sergey Dovlatovla tanış olub. 1959-60-cı illərdə gənc şairlər dərnəyinə yazılıb. 14 fevral 1960-cı ildə ilk dəfə böyük tamaşaçı auditoriyası qarşısında şeirləri ilə çıxış edib. Oxuduğu "Yəhudi məzarlığı" şeiri böyük hay-küyə səbəb olub. 1960-cı ilin dekabrında Səmərqəndə gedərkən keçmiş təyyarəçi dostu Oleq Şaxmatovla birlikdə təyyarəni xaricə qaçırmaq planı qurub, lakin son məqamda bu fikirdən daşınıblar. Bir qədər sonra qanunsuz silah saxladığına görə həbs olunan Şaxmatov DTK-da Brodski ilə təyyarə qaçırmaq planını açıb. 29 yanvar 1961-ci ildə DTK tərəfindən həbs olunan Brodskini 2 sutkadan sonra azad ediblər. 1964-cü ildə siyasi-poetik şeirlərinə görə yenidən həbs olunan şairi məhkəmənin hökmü ilə məcburi psixi-müalicə xəstəxanasına yatırıblar. Bundan sonra 24 yaşlı Brodski həbs olunaraq sürgünə göndərilib və 25 yaşlı yetkin şair kimi sürgündən qayıdıb. 1962-1965-ci illərdə qələmə aldığı şeirlərdən ibarət "Qış poçtu" kitabını nəşriyyata versə də, çap olunmayıb. 1974-cü ildə Brodskini pasport qeydiyyat idarəsinə çağırıb, təcili olaraq SSRİ-ni tərk etməyi məsləhət biliblər. Şair vətəndən getməyi təxirə salmağa çalışsa da, hökumət vaxt itirmədən ondan canını qurtarmaq istəyib... Maraqlı, təzadlı həyat hekayəsi olan İosif Brodski əvvəlcə Vyanaya, daha sonra ABŞ-a mühacirət edib. "Nitqimin bir hissəsi" (1977), "Səni düşünmək..." (1985), "Atamın xatirəsinə: Avstraliya" (1989), "Otağın yarısı" (1985) və başqa kitabları ona dünya şöhrəti bəxş edib. Şair "hərtərəfli yaradıcılığına, fikir aydınlığına və poetik ehtiraslarına görə" 1987-ci ildə ədəbiyyat üzrə növbəti Nobel mükafatına layiq görülüb. 56 yaşlı Brodski 1996-cı ildə, Nyu-York ştatının Bruklin şəhərində vəfat edib.
Ağ səma
dolanır başıma mənim.
Boz torpaq
ayağım altında əsir.
Solumda ağaclar.
Sağımda bir göl
daşlı sahilləri,
ağaclarla bol.
Çəkib çıxarıram ayaqlarımı,
bataqlıq ayağım altında qaçır.
Günəş öz balaca şəfəqləriylə
başım üstə durub mənə nur saçır.
Əlli səkkizinci ilin
səhra mövsümü.
Yavaşca çatıram
Ağ dənizə mən.
Çaylar şırıltıyla şimala axır.
Çayda su qalxıbdır qurşağa qədər,
uşaqlar sürünür.
Başımız üstə bəyaz gecə
göz vurur yüngülcə.
Axtarıram. Özümdən
adam düzəldirəm.
Axır ki, tapırıq sahili,
biz dəli, sular dəli.
Masmavi külək
yüyürüb yetişir bizə.
Torpaq şappıltıyla
özünü çırpır dənizə.
Əllərimi qaldırıram,
başımı dik tutub baxıram səmaya,
və dəniz yaxınlaşır mənə
öz şəfəqlərini yaya-yaya.
Kim var xatirəmizdə,
kimi unuduruq indi,
biz nəyə qadirik,
nəyə qadir deyilik - demək çətindi;
budur, dayanmışıq sahildə,
səma yuyunur ağ buludlarda,
bu dəfə də izlərimiz
boğulur sularda.
***
Deyirlər, vaxt çatıb, getmək dəmidir,
Hə-hə. Çox sağ olun. Çıxıram həmən.
Hə-hə. Anlayıram. Yola salmağa
ehtiyac duymuram. Yol azmaram mən.
Hə, düz söyləyirsiz - yolum uzundur.
Hardasa bir kiçik dayanacaq var.
Narahat olmayın. Baş çıxararam.
Yüküm - bir çamadan. Tərpənmək olar.
Hə. İndi çıxıram. Siz də sağ olun.
Hə-hə. Anlayıram. Vaxt çatıb daha.
Vətənin kədərli qış səhərini
ağaclar daşıyır üzü sabaha.
Əlbəttə elədir. Etirazım yox.
Əlimi yelləyim - salamat qalın.
Tamam sağalmışam. Getmək vaxtıdır.
Hə-hə. Ayrılıqdan təsəlli alın.
Taksi, tez ol məni yetir vətənə,
Elə bil ünvanı unuduram mən.
O susqun çöllərə qovuşum yenə,
Bilirsən, yolumu gözləyir vətən.
Elə bil ünvanı unutmuşam mən:
tərli pəncərədən yapışıb bir də
qoca qayıqçını səsləyəcəyəm
o sevdiyim çayın lil sahilində.
(Daha olan-oldu. Heç tələsmirəm.
Tez ol, geri qayıt, Allah xətrinə.
Boylanım səmaya, bir nəfəs alım,
Bürünüm sahilin doğma ətrinə.)
Budur, köç zamanı gəlib yetişdi.
Tez ol, geri qayıt, qəmdən gen dayan.
Elə ki, Vətənə basdın qədəmi
Səni səsləyəcəm sahildə o an.
Qladiatorlar
Vidalaşaq.
Görüşərik məzarda.
Vaxt tamam olur.
Neyləmək olar?
Qalib gələmmədik.
Öləcəyik meydanda.
Buna da şükür.
Qadın üzündən, içkidən
tökülməyəcək saçlarımız.
...Kolizeyin səması da eynən
həqiqət,
bir də romalıların var-dövlətinə
qovuşmaq ümidilə
tərk etdiyimiz
doğma vətən kimidir.
Nə isə,
nə vecimizə.
Məgər bu da işdi?
Neyləmək olar,
görünür həyat
taleyimizi dəyişdi...
Vaxtımız çatır.
Öləcəyik meydanda.
Adamlar da əyləşib.
Onlar tamaşaya baxmağa öyrəşib.
***
Hər zaman savaş.
Sakitliyi ancaq yuxularda görürük.
Qoy yuxularımıza
haram qatmasın başqa heç nə.
Bəyaz gecə,
və bir də mürgü döyən quşlar,
yellənir gecənin maviliyində.
Və hər zaman savaş.
Dan yeri söküləndə hücum.
Və nəğmə söyləməyə
alışmış güllələr
hələ ölməzlik də var, - deyib,
çığırırdı qulağımıza.
...Bizsə sadəcə sağ qalmaq istəyirdik.
Bağışlayın bizi.
Əlimizdən gələni elədik,
və bu dünyanı
özümüzə sipər bildik.
Ürəklər parçalanırdı,
titrədirdi dağı-daşı,
qovrulur, fınxırırdı
kəhər atlar kimi,
yağanda artilleriya yağışı.
...Deyin ki... oralarda daha...
haram qatmasınlar yuxularımıza.
Qoy heç nə narahat
eləməsin bizi.
...Nə olsun, qalib gələ bilmədik,
qarşılamadıq bir açılan səhəri?
Nə olsun
qayıtmadıq geri?
Nəğmə
"Bircə damla göz yaşını
gətirəcəm gələcəkdən,
üzüyünə qoyacağam
almaz əvəzi qaş yerinə.
Bircə özün baxacaqsan,
bu qəfil tənhalığına
tax onu adsız barmağına."
"Başqa kişilər qadına
qızıl üzüklər bağışlar,
ala-bəzək sırğalar.
Mənim hədiyyəm - göz yaşı,
yanaqlarım
maye firuzə kimi
göz yaşlarında boğular."
"Nə qədər ki, bərq vurur
o üzüyü çıxartma
barmağından;
sonra başqasını taparsan.
Elə ki bezdin
gizlətmək üçün çıxarıb
quyunun dibinə atarsan."
.jpg)
Tərcümə etdi: Əyyub QİYAS
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
