- Əli Şirin müəllim, "Xoşbəxtlik ehtimalı" kitabı haqqında danışacağıq. Əslində, sizin ayrı-ayrı şeirləriniz də söhbətin mövzusu ola bilərdi, lakin mən kitabı bir daha xatırlatmaq, oxucuya yenidən qazandırmaq üçün belə seçim etdim.
- Əslində, doğru etmisiniz. Məncə də bu barədə danışmağa dəyər, hətta bir qədər gecikmiş olsa da belə. "Xoşbəxtlik ehtimalı" adlı bir şeir-esse yazmışdım və poeziyasına, intellektinə, mövzu seçimindəki orijinallığa heyran olduğum polyak şairi, Nobel mukafatçısı Vislava Şimborskaya həsr etmişdim. Şeir 2011-ci ildə yazılmışdı. Elə həmin il bu əsər Polşanın Azərbaycandakı səfirliyi və AYB-nin təşkil etdiyi "Çeslav Miloş ili - 2011" ədəbi müsabiqəsinin qalibi oldu. Beləliklə, "Xoşbəxtlik ehtimalı" adlı kitab ərsəyə gəldi. Kitab "Şərq-Qərb" nəşriyyat-poliqrafiya müəssisəsi tərəfindən 2011-ci ildə nəşr olunub.
- Kitabdakı şeirlər uzun bir dövrü əhatə edir.
- Elədir. Kitab üç hissədən ibarətdir. Birinci hissə 2005-2011-ci, ikinci hissə 2000 - 2005-ci, üçüncü hissə isə 80-ci illərin axırı və 90-cı illəri əhatə edir. Demək olar, poeziya üzrə yaradıcılığımın 2011-ci ilə qədər olan dövrü bu kitabda öz ifadəsini tapıb. Bu kitaba qədər üç bədii kitabım nəşr olunmuşdu. "Xoşbəxtlik ehtimalı" kitabına demək olar, o biri kitablarda olan bütün şeirlərim daxil edilib. Necə deyərlər, yazdığım şeirlərin heç birindən imtina etməmişəm, baxmayaraq ki, şeirlərin illər üzrə dinamikasına nəzər salsanız, oxşar məqamlarla yanaşı xeyli fərq olduğunu da müşahidə etmək olar. Obrazlı ifadə etsək, bu kitab 80-ci illərin axırından ta 2011-ci ilə qədər mənim şeir taleyimdi. 2011-ci ildən sonra isə yaradıcılığımda yeni bir mərhələ başladı.
- Bəli, artıq siz əvvəlki gözəl şeirlərinizi yazmırsınız. Hətta son illərdə onlar barədə danışmırsınız da. Şair hər yerdə ola bilər, lakin poeziya onun sığınacağıdır. Amma siz bir qədər əksini etmisiniz həmin kitabdan sonra, sanki "Xoşbəxtlik ehtimalı" ilə bir bölümü qapadıb, digərinə keçmisiniz, şeiri olduğunuz yerə aparmısınız.
- Mən sizi anladım. "Olduğunuz yer" deyəndə yəqin elmi fəaliyyətimi nəzərdə tutursunuz. Əvvəlki şeirlərim barədə söylədiyiniz xoş sözlərdən müəllif olaraq mən də məmnunam. Amma yaradıcılığımın növbəti mərhələsini təşkil edən şeirlər elə o şeirlərin davamı, dinamikasının nəticəsi olduğundan, hesab edirəm, daha mükəmməldir.
- Haqsızlıq etmirsiniz ki? "Xoşbəxtlik ehtimalı"da olan şeirləriniz kifayət qədər düşündürücü və gözəl şeirlərdir. Bu yaxınlarda tələbələrimdən biri oxudu kitabınızı, haqqında qeydləri çox düşündürücüydü, məsələn, yazmışdı ki, müəllif çox dərinə gedib, o qədər dərinə enib ki, onun ardıyca ora düşüb sonra çıxmaq çətin görünür, qorxudur hətta...
- Nəyi nəzərdə tuturdum əslində. Bu kitaba 2011-ci ilə qədər dövrü əhatə edən şeirlər daxil edilib. Sonra yeni mərhələ başlayıb, yuxarıda qeyd etmişdim. O şeir nümunələri və onların ərsəyə gəlməsini əsaslandıran nəzəri movzularla qismən də olsa tanışsınız. Yaradıcılıq fakültəsində bu mövzulara aid oxuduğum mühazirələrin dinləyicisi olmusunuz. Xatırlayıram o mühazirələrdə ən aktiv dinləyicilərdən biri idiniz və hətta mövzulara savadlı şəkildə müdaxilələr də edirdiniz.
- Lakin, bağışlayın, əgər elmi düşüncə gərəkdirsə, yetərincə məlumat var, oxunar. Hətta elm adamı da mənəvi dinclik üçün poeziyaya üz tutacaqsa, sizin yeni yazılarınıza üz tutmayacaq, əvvəlkiləri vərəqləyəcək.
- Düzdür, indiki şeirlər əvvəlkilərdən xeyli fərqlənir. Elmi informasiyalardan daha çox istifadə olunur. Amma bu təkcə elmi informasiya deyil həm də. Mövzuya çevirdiyimiz hadisə ilə fəlsəfi düşüncə vasitəsilə adekvatlığı tapılan elmi informasiyalardı. Həm də bu informasiyaların bədii-estetik şəkildə ifadəsidi ki, hesab edirəm bunun sayəsində mətnin informativliyi, fəlsəfi tutumu artır. Təbii belə mətnlər yeni ifadə vasitələri, yeni bədii dil faktoru da yaradır ki, geniş oxucu kütləsinin zövqünü oxşamır. Amma belə mətnlərin də, yəni ədəbiyyatın intellektual qoluna aid əsərlərin oxucusu var. Bu, cəmiyyətin müxtəlif zümrələrini əhatə edir. Bunların sırasında yazıçı da var, alim də var, digər peşə sahibləri də var. Əsas niyyətdi, elə oxucu var təkcə lirik-sentimental hisslərin ifadəsi mətnlərlə deyil, informativ mətnlərlə dincələ bilir. Məsələn, elə sizin kimi, yəqin sizi həmişə lirika məftun etmir, doğrudur? Elmi-fəlsəfi tutumu olan əsərlər də zövqünüzü oxşayır. Axı sizin yaradıcılıq istiqamətinizdə də bu meyil hiss olunur. Bəli, boynuma alıram ki, mənə də bəzən anlaşılmaz şeirlər yazdığımı deyirlər. Bəli, sizin şeirləriniz mənə çox yaxındır, hətta bəzən elə olub ki, nə haqdasa düşünmüşəm, siz bunu demisiniz və həmin şeiri oxumaq məni yazmaq əzabından qurtarıb. Lakin bu, başqa şeydir. Üstəlik mən bu yaxınılığı əvvəlki şeirlərinizdə tapıram. Elmlə maraqlanıram, lakin bu sadəcə maraqla bitir, siz isə dediyim kimi, elmi sonrakı mətnlərinizə gətirmisiniz
Həm o, həm də fərqli mətnlər, fərqli üslub yaratmaq meyli. Yaradıcılıqda yenilik yoxdusa və ya yazar buna köklənməyibsə, çarpışmaları hədərdi. Nə qədər fərqli poetik ifadələr tapsa da, köklü dəyişiklik baş verməyəcək, yeni mövzu dairəsi, mövzuların yeni bədii həlli yaranmayacaq. Bir həqiqət də var ki, çoxluq daha çox siz qeyd etdiyiniz mətnlərin tərəfindədi, ona tanış poetik parametrlərə uyğun, ona dinclik gətirən mətnlərin. Bu məsələdə təkcə geniş oxucu auditoriyası deyil, elə peşəkarlar da eyni fikirdədi. Yaradıcılığa da induksiya metodu ilə yanaşırlar; bura qədər belə olub, bundan sonra da belə olmalıdı. Amma bədii əsərlərə peşəkarlar apriori - nəzəri yanaşmalıdılar həm də. Qaldı əvvəlki şeirlərə qayıtmaq, yəqin çətin olar, çünki irəliyə yol bitməyib, bitəndə fikirləşərik qayıtmağa dəyər, ya yox.
- Sizin şeirlərinizin birindən digərinə keçdikcə, hər birində başqa bir məna, lakin hər şey bir bütövün parçalarıdır. O parçaları ki, bəzən onlar haqda düşünmək ömrümüzün hamısını alır. Necə bacarmısınız kiçik şeirlərdə bu qədər çox şey gizləməyi?
- Çox işlənsə də, məncə, gerçəkliyi yaxşı ifadə eləyir bu fikir: yazıçı ömrü boyu sanki eyni əsəri yazır. Mənim də yazdıqlarım həyatdan, yaşantılardan, müşahidələrdən, öyrəndiklərimdən gəlir. Çalışıram yazdıqlarım hadisənin eynilə təsviri olmasın, görünməyən tərəflərinə nüfuz eləyə bilim. Bu işdə daha çox elmi informasiya və fəlsəfi düşüncə köməyimə gəlir.
- Əli Şirin müəllim, hər şeyin bu dərəcədə müşahidəsi və şeirə çevrilməsi sizi incidirdimi? Çoxlarının yanından görməyərəkdən ötüb keçdiyi "xırda" şeylər var ki, siz onları axtarıb tapmırsınız, bəlkə də heç axtarmamısınız, tapmısınız. Bunlar sonra sizi narahat edirdimi? Ya şeirə çevriləndə artıq rahatlayırdınız? Bu qədər həssas olmağınızı "xaraktercə zəif adamam" - deyərək izah edərkən içinizdəki şairi görməzdənmi gəlirdiniz?
- İncidirdi təbii ki. Elə olur, mövzular məni tapır, elə də olur mən mövzuları tapıram. Yaradıcılıq elə yenilik deməkdi də. Hər mövzu üzərində elə işləmək lazımdı ki, sanki elmi axtarışdasan, əks halda əsərin bədii-fəlsəfi dəyəri olmaz, ən azından aşağı səviyyədə olar. Ənənəvi olmayan mövzuları ədəbiyyata gətirmək özü də bir göstəricidi, məncə, əsas göstəricilərdən biridi. Yaradıcılıq doğum prosesinə oxşayır, hər hansı bir əsər bitdisə, bir müddət rahatlıq başlayır. "Xaraktercə zəif adamam" .... Bəzən müəyyən psixoloji vəziyyət insana elə hallar aşılayır, onun təsirindən qurtulmaq çətin olur. Çoxlarının güc kimi gördükləri şairi bəzən zəif edir. Bir şeirimdə belə misra var: mən məğlub olanları sevirəm.
- Özünüzü məğlub hesab etdiyiniz olubmu? Axı hərənin öz doğma ağrısı var? Və bəzən "insan özü çırpılır zərbələrə"?
- Bəzən fikirləşirsən görən mən keçirdiyim hissləri başqaları necə yaşayır?.. Başqaları necə sevir, necə nifrət eləyir, ağrıları, sevincləri mənimkinə bənzəyirmi? Axı həyatda mütləq bərabər heç nə yoxdu. Mənə elə gəlir, bu həyatda hər kəs, hər şey yaranışdan məğlubiyyətə düçardı. Bilirsiz niyə? Yaranan nə varsa, üstünlüyə can atır, elə məğlubiyyət də bundan başlayır. Yenə bir şeirimdən misranı xatırladım: qələbəyə canatım əbədi məğlubiyyətə düçar edib bəşəriyyəti.
- Mən isə A-lardan, B-lərdən, C-lərdən birinin bətnindən gəlib o birinin bətninə dönüşü xatırladım. Bəs bütün bunları insanlara niyə anlada bilmirik, bu zülmlər, ehtiraslar, savaşlar, qanlar sadəcə, bir bərabərlik formuluyla həll olunursa… Sanki surətçıxaran aparatdan çıxmışıq kimi, amma ilkinimiz eynidir, sonramız başqa, sonumuz yenə eyni. Kimə niyə, nə üçün məğlub oluruq eləsə?
- Bilirəm cavabların çoxu sizə elmi yanaşma təsiri bağışlayır, amma siz məni daha çox şair kimi danışdırmaq istəyirsiz. Axı sizə də məlumdu ki, mənim üçün çox vaxt elmi-fəlsəfi fikir ilə poetik ifadənin, elə poeziyanın da sərhədi itir. Onlar məndən asılı olmadan bir-birinə elə gözlənilməz keçir ki, keçid nöqtəsini, keçid anını tapmaq asan olmur. Nəyə məğlub oluruq? - Bu suala şair kimi cavab versəm, deyərdim ki, insan elə doğulandan məğlub doğulub, yaşadığı həyata əvvəlcədən uduzub.
- Bəs əslində poeziyanın duyduğu həyat nədir, ölüm nədir və ya yaranma və yoxolma nədir? Yaşadığımız hansıdır? Doğrudanmı son gələndə doğuluruq?
- Bilirsiz, bu məsələlər daima insanları düşündürüb. Elmi-fəlsəfi düşüncəni məşğul edib, dini dünyagörüşlərdə əksini tapıb. Ətrafında müxtəlif, paradoksal, maraqlı fikir şəbəkəsi yaradıb. Anladığımız səviyyədə izah verməyə çalışaq. Ətrafa baxsaq, hər şey sondan yox, sonsuzluqdan xəbər verir. Sonsuzluğu isə əvəzetmələr, dəyişmələr yaradır. Yaranan heç nə yox olmur, yalnız dəyişir. Məsələn, adi kağız parçası; nə qədər cırıb hissələrə ayırsaq da, yox olmur, əksinə, sanki çoxalmağa başlayır. Bu məntiqlə yanaşsaq, son bildiyimiz bir şey yeni başlanğıcdı. Bir şey ki, yarandı, o öz-özünü dəyişmiş şəkildə olsa da belə, sonsuz təkrar edəcək. Bu mənada yoxolma mövcud deyil, yalnız dəyişmələr var.
- Qəribədir, mən sizə sualları şair kimi verirəm, siz elm adamı kimi cavablayırsınız. İllərin o tayından baxanda bu taydakı şair hardadır?
- Əslində, həm də şair kimi cavab verirəm. Bir də sizin suallar elə dərin mətləbləri əhatə edir, onlarla elmi-fəlsəfi yanaşma olmadan davranmaq müşküldü. Hesab edirəm poeziyanın duyduğu həyat ölümün əvvəli, ölüm isə həyatın davamıdı. Bu mənada son və başlanğıc hər zaman üst-üstə düşür. Yenə bir şeirimdən misranı xatırlatdız mənə; ölüm həyatın davamı, həyat ölümün.
- Artıq o cür şeirlər yazmamaqda özünüzə xəyanət etmirsiniz ki? Yoxsa düşünürsünüz ki, o cür nə deyəcəkdinizsə, dediniz, bitdi.
- Əslində, sizin suallar tezislər şəklində "Xoşbəxtlik ehtimalı" kitabından və yaradıcılığımın sonrakı mərhələsini əhatə edən əsərlərdən iqtibaslar kimi gəldi mənə...
- Əlbəttə, axı biz sizin kitabınız, ümumilikdə şeirləriniz haqqında danışırıq?
- Axı sizə də məlumdu ki, mənim bədii laboratoriyam elmi informasiya, fəlsəfi düşüncə və bədii təfəkkürün hesabına formalaşıb. Yəni yaradıcı müstəvidə nə edirəmsə, bu üç ardıcıllığın formalaşdırdığı bədii modeldən kənara çıxa bilmirəm. Hazırda yazdığım mətnlər elə əvvəlkilərin davamıdı, yuxarıda qeyd etdiyim kimi, dinamikasının nəticəsidi. Yazar daima eyni cür yaza bilməz axı. Düşünürəm əvvəlki şeirlərə xəyanət etmirəm, əksinə, mükəmməlliyə can atmaqla onlara yeni ömür bəxş edirəm. Hiss edirəm siz daha çox əvvəl yazılan şeirləri bəyənirsiniz. Ədəbiyyatın intellektual qoluna aid etdiyim əsərlərin çox qismi bir qədər çətindir, xüsusi hazırlıq tələb edir, geniş oxucu auditoriyası üçün nəzərdə tutulmayıb - bunları mən də anlayıram. Elə əsas məqsədim də, "qulaq şeiri" effektindən kənarlaşmaq, şeiri esseyə yaxınlaşdırmaq, ona yeni forma və məzmun verməkdən ibarətdi. Artıq təcrübə göstərir ki, bu formatda şeirlər dünya ədəbiyyatında daha çox qəbul olunur, sanballı mükafatlara layiq görülür. Biz isə bu işi təxminən 15 il əvvəl başlamışdıq, şeirlərimizin bir qismini "şeir-esse" adlandırırdıq. Çünki şəxsən mən şeirdə, ümumiyyətlə, bədii əsərdə daha çox düşüncə qatına üstünlük verirəm və bədii əsərdən həm də düşünməklə zövq almağın tərəfdarıyam.
- Şeirin əslində bir yerlərdə var olan duyğu olduğuna və zamanı gəldiyində, hərçənd biz zaman-məkan anlayışına bir qədər gərəksiz yanaşırıq - inanırsınızmı?
- Düzdür, bəzən adama elə gəlir deyilməyən heç nə qalmayıb. Amma hesab edirəm sizin istedadınız imkan verir ki, tanış məqamlara belə fərqli bədii don biçə bilsin. Şeirin hardasa bizə qədər hansısa fərqli məkan-zaman müstəvisində mövcud bir duyğu olduğunu söyləyirsiniz və indi bu fikriniz ağlıma batır. Doğurdan da, görünür, əsl həqiqətdə təkcə şeir deyil, elə nə varsa, bizə qədər hardasa mövcuddur və məqam yetişəndə bizə gəlib çatır.
- Bu bir yandan da şeir yazmaq bütövlüyü dərk etməməkdirmi? Sanki o dərk olunarsa, daha bunu etmərik?
- Yox. Şeir daha çox dərk olunanların ifadə formalarından biridir. Çünki insanın hadisələr, varlıqlar barədə müxtəlif, çoxsaylı fikir variasiyaları ola bilər və bu variasiyalardan biri də poetik dərketmədi. Bu dərketmədə rasional təfəkkürlə yanaşı, irrasional, metafizik düşüncənin də rolu danılmazdı. Qaldı bütövün dərk edilməsi məsələsi, bütöv bir ümmana bənzəyir, insan düşüncəsi də bu ümmandan su götürən fincana. Bu mənada nə qədər dərk etsək də, dərk olunmayanlar bir o qədər artacaq.
- Sizi o şeirlərin havasına qaytarmaq istədiyimin fərqindəyəm. Bu, xatirələrə qayıtmaq kimi olacaq yəqin.
- Danışaq, danışaq. Onsuz da müəyyən mənada onlar barəsində danışırıq.
- "Dağınıq düşüncələr"i oxuyanda düşünürdüm ki, deyəsən bu şeirdə çox şey cəmlənib. O yerdə cəmlənib ki, orada ancaq əllərdən danışmaq istəyirsən, amma əlləriylə düşünən, əlləriylə tanıyan, əllərini ayrıca bir məzarda dəfn etdirmək istəyən adam hər şeyi sadə görünən əslində mürəkkəb ardıcıllıqla həyatın mənzərəsini yaradıb...
- Maraqlı yanaşmadı. Bəzən oxucu və ya düşüncə adamı mətndən daha çox məna hasil edə bilir. Əllər bu əsər üçün bir bədii vasitədi, necə deyərlər, hadisədən-hadisəyə keçid etmək üçün açar rolunu oynayır. Həm də o şeirdə bu məsələ həqiqətdi; adamları daha çox əlləri ilə xatırlayıram.
- İndi, altı il əvvəlki kitabınız haqda danışmaq necə bir hissdir? Onu az qala unudublar.
- Əslində, yaxşı hissdir. Niyə? Bu qədər kitab bumunda qələm dostumun altı il əvvəl nəşr olunmuş kitabı xatırlaması, gözəl şeylər deməsi müəllifdə yalnız xoş duyğular oyadır təbii. Bu, yaxşı haldı, çünki mən kitablarımın təbliği ilə məşğul ola bilmirəm. Görünür, hər zaman belə olub - çoxluq həm də azlıq yaradır, nəinki yaxşı şeir, ümumiyyətlə, yaxşı hər şey çox olmur.
- Əli Şirin müəllim, sizin şeirlərinizin həm qəribə bir səsi var, həm də qəribə yazısı, şeirlərinizlə birlikdə sizin bütün ömür yolunuzu vərəqləmək mümkünmüş kimidir.
- Doğrudur, yaradıcılıq həm də yazarın həyat hekayətidi hardasa.
- Səs. Müqəddəs səs. Müqəddəs iç səs. Ona mane olurlar, eləmi? Ən doğma səslərin yerini yad səslər doldurur.
- Gerçəkdən səs kimi görürəm hər şeyi bəzən. Bəzən doğma səs kimi, bəzən yad səs kimi. Xatırlayanda səs kimi xatırlayıram bir çox şeyləri. Məkanları da, hadisələri də, elə adamları da səs kimi xatırlayıram bəzən. Yad səslər isə doğmalaşa da bilir, doğma səslər isə yadlaşa.
- Əllər və səslər... Çox doğma duyğulardır. Bir də yağışı sevirsiniz, su sevgisi, dəniz sevgisi... Azadlıq sevgisi, hətta o qədər ki, boş sahəni dolduran binalar təəssüf doğurur. Boşluq - azadlıqdırmı?
- Səs və əllər - xatirələrin oyanışında incə və həssas elementlərdi mənimçün. Boşluq həm də yaradıcı bir enerjiyə malikdi, yaratmaq üçün bir xammaldı, ağ kağız misalı. Bəzən elə insan özü də boşalmalıdı, boşalmalıdı ki, yenidən dola bilsin. Dola bilsin ki, təzələnsin. Təbii idrak baxımından - köhnə bilgilərdən boşalma nəzərdə tutulur.
- Dənizin üstündə ola bilirik, amma ayaqlarımız ya gəminin göyərtəsində olur, ya da körpünün.. Dənizlə ayaqlarımız arasında həmişə nəsə var. İnsanlar arasında dil əngəlinin olduğu kimi, məsələn katibə qız öz dilini bilsəydi danlanmazdı, fələstinli qız amerikan dilində danışsaydı, güllələnməzdi… Bilinməyənin müxtəlif şəraitdə müxtəlif cavabı.. Kədərlidirmi?
- Kədərlidi, elə maraqlısı da budu. Hardasa rast gəlmişəm: Sevinc tez ötüb keçər, amma kədər həmişə bizimlədi. Kədər, doğrudan da adamı kamilləşdirə, böyüdə bilər. Nitsşe demiş, nə insanı məhv edə bilmirsə, güclü eləməlidi.
- Amma Nitsşe unutmaq lazım olduğunu bundan əvvəl şərt kimi qoymuşdu... Faciədən doğan kədərin bizi apardığı kamillik nəyə yarayacaq? Bir halda ki, insanlar ölürlər?
- Elə kamillik özü bir dəyərdir. İnsanlar əvvəl-axır ölür də onsuz da.
- Axı sizin şeirləriniz o faciəni dəqiqliklə nişan verir?
- İnsanlar həmişə dərin fikirlərin heyranı olublar, reallıq isə fərqlidi. İnsan daha çox gerçəkliklə yaşayır. Axının əleyinə getmək faciədi.
- İnsan axır-əvvəl ölür, lakin qətl edilməsiylə necə barışmaq olar?
- Heç bir halda. Konfusinin bir maraqlı fəlsəfi-poetik ifadəsi var bu barədə: İnsanları öldürməyin, bir az gözləyin, onsuz da öləcəklər.
- Bəs ümidləri öldürmək?
- Ümidlərin ölümü dəhşətlidi, yerinə yetməyən arzulardan belə dəhşətli. Ümid - insanın həyatda məna axtarışıdı,ən azından öz həyatında.
- Ölmüş ümidlərdən sonra yaşamaq olacaqmı?
- İnsan, əslində, daim məna axtarışındadı, bəzən özü də fərqinə varmadan, şüuraltı. Ümid - məna axtarışına bir vasitədi. Vay o gündən dərk eləsin ki, axtarmağa heç bir məna yoxdu və ya məna axtarmağın heç bir əhəmiyyəti yoxdu. O zaman artıq ən azından "ölü can" prosesi başlayır.
- Bəs "sağ ikən itirdiyimiz adamlar"? Onlardan nə gəlir bizə, zərbəmi, yanğımı, təəssüfmü? O adamlar ki, onlardan danışmağa gücümüz yetmir...
- Çoxlu itkilərim oldu, lakin bəzilərini sağ ikən itirdim, onlardan danışmağa gücüm yox amma... Elə şeirdə deyildiyi kimi...
- Bəs cizgilər? Bölgülər? Qaydalar? Həyatın sizin baxışınızdan formulu - getdiyimiz yolu yaşadığımız zamana bölürük, ömrü hansı sürətlə yaşadığımız tapılır. Amma bu kimə lazımdır?
- Bölgü və qaydaları sevmirəm, xüsusilə, poeziyada sevmirəm. Cizgilər isə mənadı hər zaman, istər insan üzündə, istər kağız üzərində. Hər şeyin yaranmazdan qabaq cizgisi var. Ömür sürəti kimə lazımdı - doğrusu, heç cavabı barədə düşünməmişəm. Yaradanda bəzən maraqlı, gözəl olduğu üçün yaradırsan, onun səmərəsi barədə düşünmürsən.
- Əli Şirin müəllim, "Tərcümeyi-hal"-dan sonra nə dəyişib?
- Anam həyatda yoxdu artıq, amma nəvələr var. Dəyişməyən də yəqin xarakterdi.
- Yəni hələ də "ağlayanda adamlardan utanırsınız"... Sizin şeirlərinizin arxasında çox həssas bir adam dayanıb. O həssas adam "Xoşbəxtlik ehtimalı"ndan sonra hansı münasibətlə qarşılaşdı? Niyə sizin şeirlər barədə az danışırlar?
- Özüm də bəzən səbəbi barədə düşünürəm. Yəqin elm adamı olmağım kimlərdəsə bir inamsızlıq yaradır. Amma bu əsas səbəb ola bilməz. Bəlkə xarakterim və həyat tərzimin fərqliliyi bu məsələdə rol oynayır, bilmirəm. Bir səbəb də var; bəlkə əsərlərim yeni, fərqli model üzərində qurulub deyə, fərqli təhlil modeli də lazımdı ki, bu əsərləri təhlil-tənqid obyektinə çevirə bilsin. Bu kitaba daxil edilən şeirlərin əksəriyyəti barəsində bir çox yaxşı məqalələr yazılıb. Özü də yazanların hamısı peşəkar tənqidçi-ədəbiyyatşünaslar və yazarlar olub. Sadəcə, son illər sükunətdi. Özümdən də doğa bilər, kitabın təbliği ilə, demək olar, məşğul olmadım. Hesab edirəm buna heç lüzum da yoxdu. Kitab da ki, indi sizin qarşınızdadı və əgər sizi söhbətə çağıra bilibsə, deməli, taleyi o qədər də qaranlıq deyil. "Hər şey sükunət halında belə hərəkətdədi".
- Suprematizm cərəyanı yaratdığınızı deyirsiniz, amma buna da heç bir peşəkar münasibət yoxdur.
- Ədəbi suprematizm - bu barədə mətbuat vasitəsilə çox açıqlama vermişəm və bu ədəbi-fəlsəfi cərəyanın manifesti də mətbu orqanlarda dərc olunub. Suprematizm bir cərəyan olaraq təsviri sənətdə keçən əsrin əvvəllərində yaranıb və sadə həndəsi fiqurların mücərrədliyinin, fəlsəfəsinin rəsm əsərlərində ifadə texnikasına əsaslanır. Bu cərəyanı əsaslandıran nəzəri movzularla siz də tanışsınız və bu movzular elmi informasiyaların fəlsəfi düşüncə vasitəsilə bədii mətnlərdə istifadə texnikasını ifadə edir. Bir də, bütün yeni ideyalar, nəzəriyyələr, cərəyanlar adətən dərhal qəbul olunmur, çox vaxt ziddiyyətli münasibətlərlə üzləşir. Ədəbi suprematizm də öz taleyini gözləyir.
- Çərçivələr lazımdırmı?
- Bəzən lazımdı, bəzən yox.
- Yəni?
- Məsələn, şeir üçün çərçivə lazım deyil, pəncərə üçünsə lazımdı.
- Həm, siz pəncərədən çox baxırsınız.
- Dəqiq tutmusunuz.
- İndi necə düşünürsünüz, xoşbəxt olmaq ehtimalı varmı?
-Hər bir hadisənin ehtimalı var. O cümlədən xöşbəxt olmağın da. Bu ehtimalsa bəzən böyük olur, bəzən kiçik. Bəzənsə sıfıra bərabər olur. Xoşbəxtlik - bədbəxtliyin astar üzüdür. Əgər insan bədbəxt deyilsə, müəyyən dərəcədə xoşbəxtdir əslində. Əslində isə xoşbəxtlik barədə düşünmədən həyatı yaşamaq daha yaxşıdı...
Söhbətləşdi: Hədiyyə Şəfaqət
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
