Nazim HİKMƏT - Pirayə xanıma

Nazim HİKMƏT

İnsan mənzərələri

Pirayə xanıma

Əvvəli ötən saylarımızda

Avqustun

altısında əmr verilmişdi -

birinci

və

ikinci ordunun alayları

yerlərini dəyişirdilər:

98956 tüfəng,

325 top,

5 təyyarə,

2800 avtomat,

2500 qılınc

və

186326

pırıl-pırıl insan ürəyi

və

bunun iki misli qədər

qulaq,

qol,

ayaq,

göz qımıldanırdı

gecənin qaranlığında.

Bundan başqa

gecənin qaranlığında

torpaq vardı,

rüzgar vardı,

istanbullu

sürücü Əhməd vardı,

istanbullu

sürücü Əhmədin

maşını vardı...

Və

istanbullu

sürücü Əhmədin

maşını

insanların,

silahların,

arabaların

yanından keçib,

Afyon-Ahırdağ

istiqamətində irəliləyirdi...

Əhmədin qafasında

uzaq,

çox uzaq bir şəhər

və

bir türkü vardı -

şəhər -

bir dənizin sahilindədir,

günəşli qarpız qabığına,

bəyaz yelkənli qayığa bənzəyir.

Türkü - nəhavənddir.

Ay batdı,

dağlardan

və

ulduzlardan savayı

gözə bir şey dəymir.

Sən süleymaniyyəlisən,

oğlum Əhməd,

qalx,

sıra-sıra düzülmüş

söyüdlərin,

göz-göz çeşmələrin

önündən keç,

sonra məktəb həyəti,

sonra mədrəsə...

Orda -

Hərbiyə Nəzarətinin

arxa tərəfində

siyah çarşaflı bir qadın

göyərçinlərə dən səpir...

Mator xırıldadı -

mirət

dağın başında

qoyacaq bizi...

Nədən danışırdıq,

oğlum, Əhməd?

Dökməcilər sağda qalır.

Uzun çarşıya dönərkən,

küncdə,

sol tərəfdədi

səyyar kitabçı:

"Hekayəti-Büllur köşk,"

altı cild "Tarixi-Cövdət"

və

"Fənni-Təbahat".

Tabahat mətbəxdən gəlirmiş -

yəni,

biş-düş,

yəni,

uskumru dolmasından

ötrü də

ürəyim gedir -

gümüşü quyruğundan tutub,

bir salxım

üzüm kimi yeyirsən...

İrəlidə

bir atlı dəstəsi gedir -

sapdılar sola...

Uzun çarşıdan

dikinə enərsən,

qayıqçılar,

nərd kolleqsiyaçıları,

təsbehçilər

və

sən istanbullu,

və

sən öz əllərinin hünərinə

alışmış birisi

çaşarsan istanbullulara:

nə qədər incə,

nə qədər rəngarəng

qabiliyyətləri var deyərsən.

Rüstəm paşa Cəmil.

Kətançılar.

Kətançılarda

yüz yelkənli gəmiyə

və

saysız-hesabsız

dəvə karvanına

satılacaq qədər

əlbisə

və

tunc zınqırovlar var.

Zindanqapı.

Babacəfər..

Uzaqda "Balıq bazarı".

Quru meyvə satanlar,

Bax,

"Meyvəli liman"dayıq,

bax,

o üzünə həsrət qaldığın

bəyaz yelkənli qayığa,

günəşli qarpız qabığına

bənzəyən dənizə...

Sol

dal təkər

hava buraxır, nədi,

düşüb baxsana...

"Meyvəli liman"da

dilənçi gəmisinə minib,

Eyübdə

niyyət quyusuna

getmişdik.

Əlləri yumuq-yumuq,

sağrıları

bir az çarpıq,

amma

gözləri

yaşıl zeytun

dənəsi kimi,

qaşları

hilal...

Düz Kasımpaşaya

yaxınlaşmışdıq,

örpəyi bəmbəyaz,

yəni,

süd bəyazı,

yəni,

qar bəyazı -

adamın canını alır...

Təkər hava

buraxır, deyəsən.

Çarəsini tapmasaq əgər,

halımız

nə olacaq, Babacəfər?

Maşın dayandı.

Qaranlıq.

Domkrat.

Nasos.

Əllər,

əllər,

yorulmaq bilməyən,

dincəlməyən əllər...

Birdən,

necə oldusa,

Əhməd iflic olmuş

nənəsini xatırladı -

yazıqcığaz

qoltuqdan qalxmaq istəyərkən...

Təkər

əməlli-başlı partlamışdı,

üç yerindən,

bəlkə də dörd.

Ehtiyat

təkər varmı?

Yox.

Dağın kəlləsində

kimdən imdad

diləyəcəksən?

Gücün yetdikcə

bağır,

bağır...

Sən

süleymaniyyəlisən,

oğlum,

Bu maşın tək sənə əmanət,

bir çarə qıl...

Necə demişlər,

qoyunu qoyun

ayağından asarlar,

keçini keçi -

bir çarə qıl...

Soyun,

süleymaniyyəli Əhməd,

soyun.

Soyundu

süleymaniyyəli Əhməd,

soyundu

plaşını,

jaketini,

köynəyini,

qırmızı qurşağını,

qalpağını,

nəyi vardısa,

doldurdu təkərin içinə -

iki ayaqqabısının

içində qaldı -

çırılçılpaq...

Şişdi,

şişdi təkərlər,

haydı

süleymaniyyəli Əhməd,

çatdır tüfəngləri -

düşmən qarşısında

naümid qalmasın əsgər...

Bu türkü - nəhavənddi:

dəniz sahilində

bir şəhər,

bəmbəyaz örpək...

Yol - dağ yolu,

saatda əlli

ilə gedirik.

Dayan,

aslanım,

dayan,

bu dağlar bir görsün

anadangəlmə - çırılçılpaq

Əhmədi,

dayan,

aslanım,

dayan,

heç bir zaman

heç bir insan

heç bir aləti

belə ürəkdən sevmədi.

Güldü ləzzətlə

Baş aşpaz Mahmud Aşər:

- Eşq olsun Əhmədə,

yavrum,

min dəfə

eşq olsun, - dedi.

Gözüaçıq

camaatdı istanbullular,

igidləri də,

yavrum,

igiddilər.

İndi

Əhməd hardadır,

kim bilir?

Bəlkə,

yenə sürücülük edir,

məsələn,

Ankarada,

Bələdiyyə avtobusunda,

ya da,

Madanya - Bursa yolunda

qapdı-qaçdılarda çalışır,

istərmisən

bizim qatarda işləsin?

Təbii ki,

ümumi vaqonda...

Qarson Mustafa

bədbin danışdı:

- Ölməyibsə əgər...

Birdən-birə

ciddiləşdi

Baş aşpaz Mahmud Aşər:

- Allah rəhmət eləsin.

Doğru deyirsən.

Bəlkə

sonradan ölüb,

bəlkə

şəhid olub

elə o vaxtlarda.

Təkrar etdi

qarson Mustafa

eşitdiklərini:

bəlkə də

şəhid olub

elə o vaxtlarda

maşınıyla bərabər.

Görmüsənmi,

Mahmud usta,

bir şəkil var,

qəhvəxanalarda

divarlardan asırlar:

Ərəbistan çöllərində

günəş batır,

vurulmuş

bədəvi ərəb

al qan içində

qumların üstündə yatır

və

hərifin

ceyran kimi atı

durub başının üstündə

ağlaya-ağlaya

imsiləyir sahibini...

- Görmüşəm.

- Görmüsən demək.

Usta,

elə düşünürəm ki, mən,

Əhməd

şəhid olmuşsa,

elə o vaxtlar,

başının üstündə

durub ağlamış

bu maşın,

dağlarda qurddan-quşdan

gözləmiş onu...

- Doğru deyirsən

yavrum,

gözləmişdir.

Amma

insanoğlunun

tez çürüyür cəsədi,

indi

o dağlara çıxsan,

görərsən

Əhməddən əsər-əlamət

qalmayıb,

maşının isə

təkərinə,

ya da sükanına

bir şey olmayıb -

qəhbə fələkdi bu...

Durdu,

burnunu çəkdi

Baş aşpaz Mahmud Aşər:

- Nə isə,

sən hələ

bir bunun axırını oxu,

Maşinist soruşdu:

- Çoxmu qalıb?

- Yox.

Beş-altı vərəq.

Oxuyuram.

Və

başladı oxumağa

qarson Mustafa:

- "Hekayəti -

26 avqust gecəsində

saat

iki otuzdan

beş otuza qədər

olanlar..."

Saat iki otuz.

Qocatəpə

yanıq qoxusu verən,

yaşlaşmış -

qart çölü-biyabandır,

nə ağac,

nə quş səsi

nə torpaq ətri

duyarsan,

eləcə qayalıqlardı,

gündüzlər günəşin,

gecələr ulduzların altında.

Və

indi gecə olduğu üçün

dünya

daha kiçik

və

daha yaxınımızdadı

və

daha çox bizimdi

və

bu vaxtlarda

torpaqdan

sevdiklərimizə dair səslər gəlir

və

qayalıqlarda

qumaş qalpaqlı

növbətçi

tumarlayaraq bığını

gülümsəyə-gülümsəyə

seyr edir

Qocatəpədən

dünyanın ən ulduzlu

qaranlığını.

Düşmən

üç saatlıq məsafədədir.

Və

Xıdırlı təpəsi olmasa,

Afyon - Qarahisar

şəhərinin işıqları

görünər.

Şimal-qərbdə

Gözəlim dağlarıdı

və

bu dağlarda

tək-tək tonqallar

yanır.

Ova boyu

Axarçay

par-par parıldayır

və

qumaş qalpaqlı

növbətçinin

ağlında

indi

quşların deyil,

dəvələrin deyil,

yalnız

suların yolçuluğu -

səfəri var...

Axarçay

bəlkə bir axar sudur,

bəlkə bir irmaqdır,

bəlkə kiçicik bir nəhrdir -

Axarçay,

hər nədirsə,

Dərəboğazında

dəyirmanları işlədir,

qılçıqsız ilanbalıqları

ilə dopdoludur,

Yeddişahinlər

qayasının

kölgəsinə girib-çıxır

və

iri çiçəkləri

gümüşü,

qızılı,

bəyaz olan

və

saplaqları bir,

bir yarım adam

boyunda olan

xaşxaşların arasından axır

və

Afyon önündə

Altıgözlər körpüsünün altından

Gündoğana dönərək

və Konya dəmiryoluna

rast gəldiyi yerdə

Böyük çobanlar kəndini solda,

Qızılkilsəni sağda

qoyaraq gedir.

Axarçay

bəlkə bir axar sudur,

bəlkə bir irmaqdır,

bəlkə kiçicik bir nəhrdir...

Düşündü

birdən-birə qayalıqlardakı

qumaş qalpaqlı növbətçi:

düşmən əlində

qalan məmləkətin,

kim bilir,

sərvəti nə qədər çox,

yolları nə qədər uzun,

nəhrləri nə qədər böyükdür?

Bir çoxunun

adını belə bilmir,

yalnız

yunanlar gəlməmişdən

əvvəl

Manisada

Səlimşahlar çiftliyində

rəncbərlik edərkən

qayıqla

Gediz çayının

bir tayından

o biri tayına keçmişdi,

qorxa-qorxa,

başı fırlana-fırlana...

Dağlarda

tək-tək tonqallar

yanırdı

və

ulduzlar

elə parlaq,

elə cilvəli idilər ki,

qumaş qalpaqlı növbətçi

necə

və

nə zaman gələcəyini

bilməsə də,

gözəl

və

rahat günlərə inanırdı -

gülən gözü,

burma bığı,

yağlı mauzeri ilə

dayanmışdı

Qocatəpədə - keşikçi qülləsində...

Saat dördün yarısı.

Bölük

Halimur-Heyvalı

dəmiryolu üzərində

mövqe tutmuşdu.

İzmirli Əli onbaşı

sanki

onları bir daha

görməyəcəkmiş kimi

bir-bir

nəzərdən keçirdi.

Sağdakı -

birinci əsgər sarışındı,

ikinci əsgər qaraşındı,

üçüncü əsgər kəkələyirdi,

fəqət

bölükdə onun kimi

türkü oxuyan

yox idi,

dördüncü əsgərin ürəyi

yenə bulamac istəyirdi,

beşinci əsgər

mütləq vuracaqdı

əmisini vuranı,

əsgərliyini bitirib,

Urfaya döndüyü axşam,

altıncı əsgərin ayağı

inanılmayacaq qədər böyükdü,

yeddinci əsgər

Məhməd oğlu Osmandı,

Çanaqqalada,

İnönüdə,

Sakaryada

yaralanmışdı

və

gözünü qırpmadan

daha bir neçə

yara ala

və

dimdik ayaqda

dura bilər!

Səkkizinci əsgər -

İbrahim

qorxmazdı bu qədər,

qaraltı görəndə

bəmbəyaz dişləri

bir-birinə dəyib

şaqqıldamasaydı

və

İzmiri Əli onbaşı

bilirdi:

dovşan qorxduğu üçün qaçmaz,

qaçdığı üçün qorxar.

Saat dörd.

Ağzıqara - Söyütlü dərə məntəqəsi.

On ikinci piyada alayı.

Gözlər qaranlığa zillənib.

Əllər yerli-yerində.

Alay imamı

tək silahsız adam,

ölülərin adamı.

Qırılmış

bir söyüd budağını

üzü qibləyə basdırıb,

əllərini cütləyib,

boynunu büküb,

durdu sabah namazına.

Qəlbi rahatdır.

Cənnət -

əbədi bir istirahətgahdır.

Və

yenilsələr də,

yensələr də,

öz əlləri ilə verəcəkdir

cənabi-rəbbilaləmə şühədayı...

Ardı var...

Hazırladı: Dilsuz