"Ədəbiyyat qəzeti" "1 şeir/2 rakurs" layihəsini davam etdirir. Bu həftə Hüseyn Kürdoğlunun "Ömür keçdi" şeiri təhlilə cəlb olunur.
Ömür keçdi
Ömür keçdi, mən qocayam, sən qarı,
Gəl görüşək, ahlar çəkib ağlaşaq.
Ağ saçımız bir-birinə qarışsın,
Bulaq üstə qan-yaş töküb ağlaşaq.
O dad varmı indi dildə-dodaqda,
Ehtirasın odu yanmaz yanaqda.
Son görüşdən iz qaldımı bulaqda,
İz axtaraq, yerə çöküb ağlaşaq.
Əfsanəymiş o son bahar, son gecə,
Buz bulaqda titrəyirdi Ay necə.
Hər məhəbbət bir cavabsız bilməcə,
Ağac altda boyun büküb ağlaşaq.
Sarmaş-dolaş o biz idik, ya xəyal,
Gözlər yaşlı, sözlər qırıq, öpüş bal.
Qayıdaydı bircə anlıq o vüsal,
Ayna suya ha göz dikib ağlaşaq.
Sərxoş eylər o qırx illik mey məni,
Güldürmədi bu yer məni, göy məni.
Xatirədən tikdiyimiz xeyməni
Dağ döşündə indi söküb ağlaşaq.
Gör yaxşılar nələr çəkdi yamandan,
Ayrı düşdük, yarımadıq zamandan.
Orman üstə sərilmiş ağ dumandan,
Özümüzə kəfən tikib ağlaşaq.
1998
Elnarə AKİMOVA
Bəzən belə də olur. İllər ötür, "fələkdən kam ala bilməməyin" acı reallığı ilə üzbəsurət qalırsan. Ümid etdiyin an isə... illərə qoşulub uçub getmədədir. Amma...
Ömür ancaq yaşanılan məqamları ilə gözəl deyilmi? Bəzən bütün ağırlıqları, çətinlikləri gözlədiyimiz hansısa sehrli anın müjdəsinə sığınıb qaldıra bilirik. Ömür o an imiş əslində, ya da ömür elə o anların cəmindən ibarətmiş. Yaşanıbsa, yaşamısansa, qalan ömrü ona doğru yol gələcəksən. Zamanın səni o andan uzaqlaşdırma kəsimi ilə ruhunun ora qayıdış təşnəsi içindəki hakim düzənləmənin pozulmasına imkan verməyəcək. Çünki sevgi əbədidir, insanın ruhunu onun özü ilə birgə son nəfəsdə tərk edib gedəndi. Bəlkə ona görə ədəbiyyatın da ali və əbədi mövzusudu sevgi. Sən qocalıqdan, fanilikdən, gərdişi-dövrandan yazmaq istəyirsən, amma ürək əvvəlki atəşlə canı yandırmaqda davam edir. Və gəlib-gəlib son dayanacaqlardan birinə - "ömür urası"na yetişirsən ki... sevginin doyumsuz kədəri bütün qəlbinə hakim kəsilib səni özünə ram etmədən ötüşməyə qoymur:
Ömür keçdi, mən qocayam, sən qarı,
Gəl görüşək, ahlar çəkib ağlaşaq.
Ağ saçımız bir-birinə qarışsın,
Bulaq üstə qan-yaş töküb ağlaşaq.
O dad varmı indi dildə-dodaqda,
Ehtirasın odu yanmaz yanaqda.
Son görüşdən iz qaldımı bulaqda,
İz axtaraq, yerə çöküb ağlaşaq.
Poeziyada yenilik hər yaş senzi üçün ola bilər və olmalıdır da. Amma bir də var sözün yaddaş sirrini qoruyan şairlər. Sona qədər qorunan bu ruh - yaddaşlaşan poeziyaya sadiqlik hər şair üçün xarakterik özəllik deyil. Gözəl şairimiz Fikrət Sadıq bunu "yaddaş hasarı" adlandırırdı. Məsələn, Musa Yaqubun şeirləri arxasında həmişə təbiətin akvarel rəngləri, kosmik əzəməti görünür. Yaxud Məstan Günər, Zəlimxan Yaqub, Məmməd Aslan poeziyası... minillərin o tayından gələn səsləri qabağına qatıb poetik yaddaşı korşalmadan xilasa çalışır sanki. Hüseyn Kürdoğlu poeziyası da elədir. Milli yaddaşa əxlaq və din, elm və fəlsəfə kimi inanır. Onlara məxsus intəhasızlığın gücünü şeirinin gücünə çevirə bilir. Kitablarının adlarına diqqət edirəm: "Səhər nəğmələri", "Yurdumu gəzə-gəzə", "Qaya çiçəkləri", "Çiçək təbəssümü", "Dördtelli durnam", "Durna səsi", "Quzular dağa çıxdı" və s. Çiçək sevgisi, durna səsi ilə dopdoludu bu poeziya və sonucda Yurd adlı zirvədə qovuşub mənəvi vəhdət və bütövlük, bədii-estetik məkan kəsb edirlər. Bu mənəvi ərazinin dəyərləri H.Kürdoğlunun poeziyasında heç zaman mərtəbəsindən enmədi. Bəlkə də bütün yaradıcılığı boyu elə bir kitabı oldu şairin. İlk kitaba sədaqəti ilk məhəbbət andı kimi heç unutmadan yazıb-yaratdı.
Hüseyn Kürdoğlunun poetik-bədii təfəkkürü dil materialı, bədii təsvir və ifadələr sistemi ilə çox əskiləri nişan verir. Hisslərin təbii axarına, vəznin və ritmin musiqiliyinə tabe tutulan bu şeirlər yaddaşa qayıdışın bütün kodlarını, təbiətlə doğmalığın bütün nişanələrini daşıyır özündə. Dil bütün etno-psixoloji ifadə çaları ilə Hüseyn Kürdoğlunun şeirlərində ehtiva olunur. Çöl arxetipi, etnoqrafik mükəmməllik, milli koloritin gücü tək təbiətlə, torpaqla deyil, həm də yaddaşla təmasın coşqusu kimi mənalanır. Buna görə Qarabağ savaşı başlananda şair bunu yaddaşına uzanan əl və qılınc davası kimi qəbul edib ömrünün sonuna qədər mücadilədən geri çəkilmədi. Hətta deyim ki, bir çox şairlərimizin yaradıcılıq stixiyası üçün xarakterik olan bir məsələ - yəni əsəbin, gurultunun səssizliyə, sükuta dönüm dövrünü yaşamadı bu poeziya. Hüseyn Kürdoğlunin ruhunda Qarabağ acısının fəryadı sona qədər öz ahəngini dəyişmədi.
"Ömür keçdi" də yaddaş şeiridi. Geriyə boylanan yaddaş zamandan yalnız sevgi dolu anların xatirəsini götürüb bu günə qatmaq istəyir. Bayatılarımız da bu nisgilin üzərində qurulub: "ömür keçdi, gün keçdi cavan olmam bir də mən". Poeziyamız da nakamlığın adı ilə yaşıddır:
Sarmaş-dolaş o biz idik, ya xəyal?
Gözlər yaşlı, sözlər qırıq, öpüş bal.
Qayıdaydı bircə anlıq o vüsal,
Ayna suya ha göz dikib ağlaşaq.
Hüseyn Kürdoğlu bir şeirin içinə bütöv bir ömrü yığır əslində. Ömrün sonundan əvvələ uzun bir yol görünür. Ömür yaddaşa çevrilir, şair sadəcə yaşanan yaddaşı yaxıcı bir həsrətin dili ilə söz formasına salır. Buz bulaqlar, ayna sular, ağac altı, dağ döşü, duman... hər biri gənclik yaddaşının qəlpələri kimi bir modusun içinə yığılır. Şair bir zaman onu xoşbəxt edən sevgi məkanlarına son borcunu göz yaşı ilə ödəmək istəyir. Çünki göz yaşından savayı sərvəti qalmayıb artıq:
Gör yaxşılar nələr çəkdi yamandan,
Ayrı düşdük, yarımadıq zamandan.
Orman üstə sərilmiş ağ dumandan,
Özümüzə kəfən tikib ağlaşaq.
Bu şeirə oxşar nə qədər poeziya nümunəsi tapmaq olar. Bəs fərqli olan nədi? Hissin, duyğunun ifadə şəklində. Ömrün sonu insanı həyatla, tale yolu ilə münasibətdə qəribə bir lallığa sürükləyir. Ya artıq hər şeyi görüb, bilən biri kimi səssizliyə çəkilirsən, ya da içində qövr edən xatirələrin önündə boyun büküb ağlamaq istəyirsən. Beləcə, bir ömrü bir ana fəda etmək istəyi: "Qayıdaydi bircə anlıq o vüsal"...
Poeziya ömürdən keçən o "an"ların təzahür və ifadə şəklindən doğulur, əslində...
Musa ƏLƏKBƏRLİ
Görünən dağa nə bələdçi... yaxud duruluq, saflıq poeziyası
H.Kürdoğlu poeziyası öz kökləri, rişələri ilə yaşı minillərlə ölçülən milli poeziyamızın ən dərin qatlarına gedib çıxır, laylalardan şirinlik, bayatılardan kövrəklik alır, ağılardan göynəmələr, ağrılar götürür, sazın köynəyindən keçib qoşmanın, təcnisin gəraylının ilahi qaynaqlarına söykənən "Aldı görək nə dedi" möcüzəsinə dayanır, dastanlarımızın min bir cəfalı aşiq-məşuq yollarından keçib gəlir, klassiklərimizin söz, fikir karvanına qoşulur, Nizami, Nəsimi, Füzuli kimi ölməz söz dühalarının təkrarsız sənət incilərini heyrətlə irdələyir, Vaqifin, Vidadinin, Qurbaninin, Abbas Tufarqanlının, Aşıq Ələsgərin şeir gülzarından qönçələr dərir.
Qara dərdim,
Ağ səpdim, qara dərdim.
Dağlarda qarmı qalar
Söyləsəm qara dərdim?
- deyib də Sarı Aşığın bayatı ucalığına yüksəlir.
Çox da doluxmasın qəbrim qazanlar,
Məndən yol öyrənər yoldan azanlar.
Qoca Kürdoğluya rəhmət oxuyar
Min il bundan belə dördlük yazanlar
fəxarəti ilə şeirimizin dördlük şəklində əsl sənət uğurlarına imza atır, ən nəhayətdə Hüseyn Kürdoğlu adını ədəbiyyat tariximizin pozulmaz yaddaşına həkk edir, illərlə öyrəndiyi, öydüyü klassiklərlə bir sırada dayanır.
Görkəmli dilçi alim, akademik Tofiq Hacıyev ona həsr etdiyi "Hüseynin dərdi, yaxud qəm şairi" məqaləsində yazırdı:
"Zamanında qiymətini alanlar var, almayanlar var. Hüseyn öz layiqli qiymətini almayanlardandır. (Bunu özü də deyir: "Mən Vətənin qayğısından hələ paysız vətəndaşam"). O, salonlarda yaşamadı, iş otağı ilə yemək otağı bir oldu. ("Dörd divarın dustağıyam, ölürəm panel içində"). Dahiyanə misralar, bəndlər söylədi.
Füzuli səviyyəli, Sarı Aşıq, Aşıq Ələsgər səviyyəli, Səməd Vurğun qüdrətli şeirlər yazdı."
H.Kürdoğlu poeziyası sözün həqiqi mənasında heyrət poeziyasıdır. Onun istənilən şeirində, istənilən bəndində, istənilən misrasında bir böyük heyrətin közərtisi, yanğısı duyulmaqdadır. O, əlinə qələm aldığı gündən, lap elə ilk şeirindən şair olub, bir çoxları kimi yaza-yaza püxtələşməyib, ədəbiyyata yetkin, püxtə bir şair kimi qədəm qoyub.
H.Kürdoğlunun şeir dili axarlı-baxarlıdır, dumduru bulaq suyu kimidir, ürəklərə süzülür, könüllərə sərinlik bəxş edir. Onun şeirlərinin insanı düşündürən, təsirləndirən fəlsəfi qatları emosional çalarlarla təqdim olunur, hisslərin dolğunluğundan, istiliyindən, duyğuların pik nöqtəsinə yüksələn ilahi ovqatından güc alır.
H.Kürdoğlu vergili şair idi. Professor Qəzənfər Paşayev bu fikri "H.Kürdoğlunun poetik dünyası" kitabında şairin həyatından bəhs edən xatirələrdə danılmaz faktlarla təsbit edib, aşkarlayıb. Bu şairin yazdığı bir dördlükdə də aydın şəkildə öz əksini tapmışdır:
Həmişə dan üzü şeir yazıram,
Xeyir şairiyəm, xeyir yazıram.
Sanma ki, zülm ilə söz axtarıram,
Sübhün mələkləri deyir yazıram.
Mən H.Kürdoğlunu poeziyamızda uca, möhtəşəm bir palıda bənzədərdim. Bu palıdın əsrləri yarıb keçən kökləri tarixin ən dərin qatlarına çatsa da, budaqları gələcək əsrlərin qapısını döyməkdədir. O, milli olduğu qədər bəşəri, ənənəvi olduğu qədər də müasirdir, çağdaşdır.
H.Kürdoğlu ənənə üstündə boy atan yeni poeziyanın, novator poeziyanın ən böyük yaradıcılarından biridir. Şair klassik janrlara təzəlik, yenilik gətirməyindən bir fəxarət duyurdu:
Saz tutub dərdimi saza deyirəm,
Sözü şax deyirəm, üzə deyirəm.
Şeirimin əynində öz donumuz var,
Bu donda hər şeyi təzə deyirəm.
H.Kürdoğlu poeziyası bəzən (hətta çox zaman) insani dəyərlərin üzləşdiyi, məruz qaldığı ağır anların kədərinə çulğaşır. Şair elə bu kədəri də böyük poeziyanın, bəşəri poeziyanın ovqatına kökləyə bilir. "Ömür keçdi" şeiri yaşlanmış, ixtiyar bir insanın acı təəssüfünü, vüsala çatmayan lirik qəhrəmanın - aşiqin ömrün ahıllıq çağında özü kimi yaşlaşmış, qocalmış, ağsaçlı sevgilisi ilə yenidən görüşünün doğurduğu kədərli mənzərənin ürəkyandıran, könüldağlayan poetik ifadəsidir. Gənclik yada düşür, ilk görüş, gecələr bulaq başında bir-birinə sarmaşan iki sevgili... Utancaq sevgililərin bulağın ayna sularına dikilən gözləri, süd kimi doğan Ayın o bulaqdakı əksinin o sevgililərin əhvalına uyğun həyəcanlı, təlaşlı titrəyişləri... Nələr yoxdu bu şeirdə?! Bütün bunların fonunda təbiətin - kənd təbiətinin, dağ təbiətinin ecazkar mənzərəsi...
Bu retro duyğuların dilə gəldiyi bir vaxtda kövrəlməmək, ağlamamaq mümkündürmü?! Bu şeirdə gəncliklə qocalığın xəyali bir görüşü var. Olumla ölüm arasında poetik bir körpüdür bu şeir. Gəncliklə qocalığın bu kədərli qarşılaşması şairin - "Lirik mən"in öz sevgilisinə ərzi-halı, şikayəti, içdən gələn göynərtisi, duyğusal çağırışı kimi səslənir:
Ömür keçdi, mən qocayam, sən qarı,
Gəl görüşək, ahlar çəkib ağlaşaq.
Ağ saçımız bir-birinə qarışsın,
Bulaq üstə qan-yaş töküb ağlaşaq.
Şair elə bil ki, bu çağırışdan peşmançılıq hissi keçirir, çünki:
O dad varmı indi dildə-dodaqda,
Ehtirasın odu yanmaz yanaqda.
Son görüşdən iz qaldımı bulaqda,
İz axtaraq, yerə çöküb ağlaşaq.
Qırx ilin uzun ayrılığından, həsrətindən sonra iki sevən qəlbin uzaqlarda, çox-çox uzaqlarda qalan, soyuq ulduzlar kimi işaran xatirələrindən özgə hansı öyüncü ola bilər?! Lirik qəhrəman artıq bu xatirədən - öyüncdən də xilas olmaq istəyir:
Sərxoş eylər o qırx illik mey məni,
Güldürmədi bu yer məni, göy məni.
Xatirədən tikdiyimiz xeyməni
Dağ döşündə indi söküb ağlaşaq.
O, xatirə xeyməni niyə sökülür? Artıq hər iki ömrün sonu yaxınlaşır. "Ayrı düşdük yarımadıq zamandan" şikayəti, etirafı hophop dimdiyi kimi quruyub taxtaya dönən sinələri həyəcanla döyür. Vaxtdır, son səfərə - dünyanı dəyişmək məqamına lap az qalıb. Şairin sonuncu qənaəti şeirin pik həddini ustalıqla şərtləndirir:
Orman üstə sərilmiş ağ dumandan
Özümüzə kəfən biçib ağlaşaq.
H.Kürdoğlunun şeirindəki bu sonuncu misraları "Diri olduqca libasım budur, ölsəm kəfənim" deyən dahi Füzuli ilə bir məqamı bölüşür.
Mən bu yerdə heca vəzninə üstdənaşağı baxan, qoşmanı köhnəlmiş şeir şəkli adlandırıb onun meydanını dar, bəsit görənlərə üz tutmaq istəyirəm: -Cənab qələmdaşlar, şeirin zəif, bəsit alınmasında vəznin, onun şəklinin heç bir günahı yoxdur. Yaxşı şeir həmişə istedadlı, güclü şairin qələmindən çıxır. H.Kürdoğlu altı bəndlik bu qoşmada öz duyğularını görün necə təkrarsız poetik obrazlarla ifadə etmişdir. Misralar, sözlər, hətta səslər belə bir-birinə necə yaxın, necə doğmadır, ehtiva etdikləri fikrə, mənaya canla-başla dayaq durur, bütövlükdə şeirin aydınlığına, poetikliyinə, gözəlliyinə xidmət edirlər. Bu mənada H.Kürdoğlu yaradıcılığı dumduru gölə bənzəyir. Bu göl duruluğu qədər də dərindir, hər kəsə boy verməyəndir.
"Ömür keçdi" şeiri bəşəri bir şeirdir. Çünki ən insani bir hissin ifadəsidir. Bu şeir istənilən dilə tərcümədə öz məna yükünü, poetik tutumunu qoruyub saxlaya bilər. Çünki bütün millətlərdə sevgi hissi, cavanlıq, qocalıq duyğuları hardasa üst-üstə düşür.
Əslində bu cür ilhamla yazılmış, aydın mündəricəli, fəlsəfi qənaəti ilə poetik gücü eyni kökdə dinən, məzmunu, mənası ilə duyğu axarı bir macərada qovuşan şeirləri təhlilə çəkmək çox çətindir. Çünki şair hər şeyi gözəl deyib, apaydın deyib. Görünən dağa nə bələdçi?!
© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!
