Kasıblığın zənginlikdən daha gözəl böyütdüyü altun çocuq - Həsən Hüseyn QORXMAZGİL

Modern türk şeirinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri - Həsən Hüseyn Qorxmazgil 1927-ci ildə Sivasın Gürün səmtində anadan olmuşdur. Ailəsi hədsiz dərəcədə kasıb olduğuna görə, uzun müddət məktəbə gedə bilməmiş lakin, sonsuz inadı və həvəsi sayəsində bütün çətinliklərə sinə gərərək iyirmi bir yaşında ikən Adana Oğlanlar liseyini bitirməyə müvəffəq olmuşdur. İlk şeirlərini də liseydə oxuduğu illərdə yazmışdır. Sonralar Ankara Qazi Universitetində də təhsil alan Həsən Hüseyn Qorxmazgil on altı şeir ("Qızılirmaq", "Ağlama", "Ay işığı", "İyunda ölmək zor", "Qandan xına yaxılmaz" və s.), üç pyes ("Ohhoooo!", "Made in Türkey", "Bığlar danışır"), bir səyahət ("Bağdat-Bəsrə yollarında") kitablarının müəllifidir. Bir sıra yerli şeir müsabiqələrinin qalibidir. Məşhur türk şairi Fazil Hüsnü Dağlarca onu "Kasıblığın zənginlikdən daha gözəl böyütdüyü altun çocuq" adlandırmışdır.

AKARSUYA BIRAKILAN MEKTUP

Gitme, sonbahar oluyorum, sonrası hiç

Ağaçlar bükmesinler n'olursun boyunlarını

Neden akşam oluyorum tren kalkınca

Kırlangıçlar birdenbire çekip gidince

Mendiller sallanınca neden tıkanıyorum

Öyle çok acımasız ki, öyle birdenbire ki

Az önceki çiçekler nasıl da diken diken

Gitme, sonbahar oluyorum, sonrası hiç.

O sularda çimdik, bitti; köprüleri geçtik, bitti

O elmanın tadı orda, o kuş çoktan öttü, bitti

Artık çocuk değiliz, susarak da bir şeyler diyebiliriz

Günler devlet alacağı, yıllar bir kadehçik buzlu rakı

Oyunlar oyuncaksı, oyuncaklar eski şarkı

Kavaklara oklu yürek çizip duran o çakı

Nerde şimdi, nerde şimdi, nerde o kan sarhoşluğu

Gitme, sonbahar oluyorum, sonrası hiç.

Demədim ki...

Bu şəhəri

meydan-meydan,

küçə-küçə,

ev-ev,

eyvan-eyvan

sevdim,

Mənim olsun demədim ki...

Sevdim dedimsə

qürub çağının

qızılı rəngini,

sevdim dedimsə

könlüm kimi

axıb gedən

bu çayı,

sevdim dedimsə

bu dənizi,

bu dağı,

Mənim olsun demədim ki...

Vuruldumsa

çaxmaq-çaxmaq gözlərinə,

ürək cizdimsə şimşəklərdən

və

buna sevmək deyərlər

dedimsə,

yetdimsə dərdlərin

ən gözəlinə,

yedirtdimsə yuxularımı

o nazlı quşa,

Mənim olsun demədim ki...

Bu axşam

qan kimi qırmızı

şərab istəyir könlüm,

bu axşam

dünyanın bütün türkülərini,

bütün həsrətlərini

istəyir könlüm...

Bu axşam

məni yalnız buraxın,

yalnız onu düşünüm, -

yəni o şəhəri,

yəni o küçəni,

yəni o eyvanı,

yəni

yuxularımı yedirtdiyim

o nazlı quşu,

yəni

çəkdiyim həsrəti...

İyunda da ölmək olarmış

Dastan

Nazim Hikmətə

Orxan Kamala

Əhməd Arifə

Maydan sonra -

iyunda da ölmək olarmış,

mən bacarmadım.

Mətbəədən -

işdən çıxdım,

üstüm-başım,

üzüm-gözüm qəzet...

Küçədəyəm...

Küçədə Tomson zirehlisi,

küçədə

lüləsi dörd bir yana fırlanan tank,

küçədə fit səsi,

küçəyə çıxmaq yasaq...

küçədəyəm,

gecə - bir zeytun tumurcuğu,

çiçək ətri verir,

bir yaralı qartal kimi

çırpınır ürəyim,

oy, anam, oy,

iyunda ölmək

bilsən nə qədər zor!..

Havada

vurulmuş quş nəfəsi,

havada

vurulmuş quş tükü,

amma

gecə yenə də

zeytun tumurcuğu rəngində,

amma

gecə yenə də

Aylı-ulduzlu -

gözəl iyun

nə anlar acılardan?!

Sınmış budaq kimi

yolun ortasında

qalıb bir qol...

İşləmişəm on beş saat,

tükənmişəm on beş saat,

acmışam,

yorulmuşam,

yuxusuzlamışam,

anama söyüb patron

alnımın tərini,

gözümün nurunu

tökdüyüm bir qəzetdə,

sıxmışam dişlərimi

bir-birinə,

fit

çala-çala

soyutmuşam hirsimi,

istidən,

soyuqdan qorumuşam

ümidlərimi...

İsti bir ev,

isti bir yemək,

isti bir yataqda

bütün dərdlərimi unutduracaq

isti bir öpüş keçib könlümdən.

Bir davadan çıxıb,

bir davaya girmişəm,

vurulmuşam küçədə -

oy, anam, oy,

iyunda ölmək

bilsən nə qədər zor!..

Küçədə Tomson zirehlisi,

küçədə

lüləsi dörd bir yana fırlanan tank,

küçədə fit səsi,

sarı-sarı yarpaqlarla

yan-yana sallanan

insan cəsədləri!

Asacaqlar Aydəmiri,

asacaqlar Gürcanı,

bəlkə başqalarını da...

Pis bir ot dəymiş kimi

sızıldayır gənziyim,

sarı-sarı tökülür

gözlərim,

kirpiklərim,

əllərim,

ayaqlarım...

Yarpaqları yolunmuş,

budaqları qırılmış

bir ağac

nə anlada bilər ki,

nazlı-nazlı rüzgarları yoxsa,

pırıl-pırıl quşları yoxsa?..

Sevdim gəlini -

bənövşə vaxtında,

sevdim şeiri -

bənövşə vaxtında,

sevdim tumurcuğu -

bənövşə vaxtında,

öpdüm öpdüyümü -

bənövşə vaxtında,

amma

sevmədim, heç sevmədim

insanoğlunun

sabunlu ipdə sallanan

solğun bənövşə halını...

Nədən belə ağrılı,

nədən belə acılıyam,

nədən küçələr

belə bomboş,

nədən evlər

belə dopdolu,

nədən evlər

solur küçələrdə

çiçək kimi?

Evsiz küçə,

küçəsiz şəhər,

şəhərsiz ölkə -

göz yaşı,

göz yaşı...

Asmaq,

öldürmək nəyi dəyişir,

məsələ

yaşatmaqdır, yaşatmaq,

məsələ

sirat körpüsündən keçirməkdi

bir çöl çəyirtkəsini!

Ah, yavrum,

ah, gözəlim,

ah, canım mənim,

sevdiciyim,

bir dənəm,

bu yolçuluğun sonu yox...

Küçədəyəm,

gecə - bir zeytun tumurcuğu,

çiçək ətri verir,

bir yaralı qartal kimi

çırpınır ürəyim,

oy, anam, oy,

iyunda ölmək çox zor!

Hardayam mən,

hardayam mən,

hardayam?

Kimsiniz siz,

kimsiniz siz,

kimsiniz?

Nə deyir bu radiolar,

nə yazır bu qəzetlər?

Kimdir o ölən uzaqlarda,

kimdir

o köçən

dünyamızdan?

İyunda da ölmək olarmış...

Oy, anam, oy,

hardayam mən?

Asmaq,

öldürmək nəyə çarədir?

Bir budaq qırılırsa,

bir irmaq quruyursa,

bir yaz gələ bilmirsə,

bir qış gedə bilmirsə,

sünbüllər

türkülərini söyləyə bilmirsə,

sarı-sarı -

asmaq,

öldürmək nəyi dəyişir?

Kökü burda -

ürəyimdə,

yarpaqları uzaqda bir çinar,

ürəyində nisgil,

gözlərində həsrət

köçdü dünyadan, -

silkələdi

yarpaqlarındakı günəşləri:

"Oğlum,

səni səsləyirəm,

eşidirsənmi

Məməd, Məməd, Məməd..."

Küçədəyəm,

gecə - bir zeytun tumurcuğu,

çiçək ətri verir,

üstüm-başım,

üzüm-gözüm qəzet...

Vurmuşam özümü qaranlığa,

oy, anam, oy,

iyunda ölmək zor...

Bu ağrılar,

bu acılar,

bu sızım-sızım

sızıldayan ürək...

Bu ağac niyə belə yarpaqsızdı,

bu gecə niyə belə ulduzsuzdu,

bu küçələr niyə belə bumbuzdu,

bu insanlar niyə belə ümidsizdi,

"Anadoluda

bir kənd qəbiristanında

basdırın məni,

daş-maş istəməz

və

uyğun olarsa,

başımın üstündə bir çinar..."

On il əvvəl demişdi.

Demək,

on il sonra

olanlar oldu...

Demək

camış gönü dediyi

əsl ürək imiş...

Demək,

"Şilə bezi",

demək,

"yaşıl bibər",

bir də Məmədin üzü,

bir də İstanbul,

bir də "saman sarısı"

bir də həsrət,

sapsarı saralmış,

demək, köçdü ustad,

ürək sızısı qaldı,

özündən sonra gələnlər çəkəcək...

Oy, anam, oy,

iyunda ölmək olarmış...

İllərdi ki,

qan-tər içində

çəkdim bu yükü,

verdim dərdin alqışlarına

3 iyun 1963-ü.

İndi uzaqda -

bir xiyabanda

uyuyur ustad,

əyilir üstünə

qızılgül budaqları,

əyilir üstünə cənnət...

Mətbəədən indicə çıxmışam,

üstüm-başım qəzet,

üzüm-gözüm qəzet...

Gecə - bir zeytun tumurcuğu,

çiçək ətri verir,

tankların,

Tomson zirehlilərinin

yanından keçsəm də,

beynimin, bax, burasında

bir çalıquşu oxuyur...

Oy, anam, oy,

iyunda ölmək zor -

gərək Nazim Hikmət olasan,

gərək Orxan Kamal olasan,

gərək Əhməd Arif olasan...

Hər acını bal elədik

"Pir Sultan Abdal ölür-dirilir..."

Bu bəbələrin gözəlliyinə bax:

qaşları - dastan,

gözləri - dastan

əlləri - qan içində...

Kor olasan demirəm ki:

kor olma,

məni gör.

Dəyədə birlikdə yatdıq,

Öküzü birlikdə tutduq,

Qoyun-quzunu yox,

bu dağlarda

özümüzü,

özümüzü güddük...

Xor baxdıqmı qarışqaya,

qırdıqmı qanadını sərçənin?

Vurduqmu cüyürün balasını?

Ya, biz insana necə qıyarıq?

Sən olmasan, öldürmək nə?

Çürümək nə zindanlarda?

Həsrət nə, ayrılıq nə,

yoxluq nə, yoxsulluq nə,

ilənmək nə, dilənmək nə,

işsiz-gücsüz dolanmaq nə,

gün gün ilə ötüşməli,

yar yar ilə öpüşməli,

iyləşməli, söyləşməli,

qorxa-qorxa yaşamaq nə?

Qəhr olasan demirəm ki:

qəhr olma,

məni gör.

Əkildik, torpaq olduq,

çəkildik, bayraq olduq,

töküldük, yarpaq olduq,

gəldik çıxdıq bu günə.

Çörəyi bol elədik,

Acını bal elədik,

Siratı yol elədik,

gəldik çıxdıq bu günə.

Əkilir əkin, gəlirik,

üyünür un, gəlirik,

bir gedirik, min gəlirik,

məni vurmaq

sənin nəyinə gərək?

Kor olasan demirəm ki:

Kor olma,

məni gör...

Ürəyim sızladığı zaman

Ürəyim sızladığı zaman,

gecə yarısından sonra,

ya da,

gün doğmamışdan əvvəl

sanki uzaqdan,

sanki qapqaranlıq bir yerdən,

sanki

heç vaxt olmadığım

bir vağzaldan,

sanki

heç vaxt dinləmədiyim

musiqi sədaları

gəlir qulağıma:

vahiməli,

gəmiləri batmış

qanıqara dənizə bənzər -

çağırır,

çağırır məni durmadan,

nə bilim,

bəlkə elə o zaman

başlayır sızlamağa

ürəyim…

Ürəyim sızladığı zaman

divarları

bank afişaları

ilə süslənmiş

qədim bir şəhərin

Cümhuriyyət caddəsində

axar su kimi

batıb çıxır,

batıb çıxır

üç adam:

ikisinin əli tüfəngli,

birinin qolu qandallı…

Yüyürür,

yüyürür bir qadın

qolu qandallı adamın

arxasınca.

Nə bilim,

bəlkə elə o zaman

başlayır sızlamağa

ürəyim…

Ürəyim sızladığı zaman

kor bir çeşmə başında

kor bir qadın gəlir

gözlərimin önünə,

neçə yumaq ipi

neçə ləyən iynəyə keçirir -

nə ip qurtarır,

nə iynə…

Həbs olunmuş oğlunamı,

qaçırılmış qızınamı,

ötən günlərinəmi

ağlayır qadın?

Unutmuş…

Amma

ağlayır,

ağlayır…

Nə bilim,

bəlkə elə o zaman

başlayır sızlamağa

ürəyim…

Ürəyim sızladığı zaman

bir tank çıxır

bir ağıdan,

bir filmdən,

bir müharibə romanından,

və

keçir üstündən

bütün sevgilərin,

bütün ümidlərin,

bütün oyuncaqların…

Su kimi

irəliləyir yanğın,

çırpınır yerdə

bir damla qan -

kim bilir,

bəlkə elə o zaman

başlayır sızlamağa

ürəyim…

Ürəyim sızladığı zaman

ciyərlərimə dolarkən pis nə varsa,

əllərimə bulaşarkən pis nə varsa,

ayaqlarıma dolaşarkən pis nə varsa,

bu daşı

burdan götürüb,

bura qoymağın azarı

keçirir dırnaqlarını qırtlağıma -

yox olur günaydınlar,

yox olur alınmamış nə varsa,

yox olur verilməmiş nə varsa,

yox olur

deyilməmiş söz,

partlamamış hirs,

bir şey

sürüşüb çıxır

barmaqlarımın arasından -

kim bilir,

bəlkə elə o zaman

başlayır sızlamağa

ürəyim…

Yəni mən dörd mövsümə -

günlərə,

saatlara bölərək,

küçəni,

şəhəri

vətənim bilərək

bu ürək sızımı -

bir yarpaq kimi ərməğan edirəm

dirilik ağacına.

Tərcümə etdi: Dilsuz